Η λογοπεδικός Χαρά Καραμήτσου γράφει για τις απλές μεθόδους για να βοηθήσουμε τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου.
Η μετάβαση από τον προφορικό στον γραπτό λόγο είναι ορόσημο για τα μικρά παιδιά. Είναι δε ευρέως αποδεκτό ότι η γραπτή γλώσσα στηρίζεται στις δομές της προφορικής και τυχόν δυσκολίες στον προφορικό λόγο αντανακλώνται και στον γραπτό.
Τα περισσότερα παιδιά της προσχολικής ηλικίας βρίσκονται ήδη στη διαδικασία ανάπτυξης του γραπτού τους λόγου (ανάγνωση και γραφή). Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά «διαβάζουν» βλέποντας το έντυπο γράμμα, αλλά κυρίως υποβοηθούνται σε αυτή τη διαδικασία ανακαλώντας στοιχεία από την ιστορία που ακούνε και βλέπουνε, όπως και από τις ανάλογες φωτογραφίες που τη συνοδεύουν.
■ Μόλις σε πέντε χρόνια το νήπιο μαθαίνει να κατανοεί όλες τις γραμματικές και συντακτικές δομές της γλώσσας του και τις εφαρμόζει στον προφορικό του λόγο. Χρησιμοποιεί προτάσεις με 10-15 λέξεις, διηγείται άνετα ένα γεγονός και αρθρώνει σωστά σχεδόν όλους τους φθόγγους της γλώσσας μας.
■ Αποκτά πρωτίστως την ικανότητα να χειρίζεται συνειδητά τις φωνολογικές μονάδες του λόγου, δηλαδή να αναγνωρίζει, να αναλύει και να συνθέτει τα φωνήματα και τις συλλαβές που χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό των λέξεων (φωνολογική επίγνωση).
Παιδιά που εμφανίζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων φωνολογικής επίγνωσης ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου να παρουσιάσουν δυσκολίες στην ικανότητα ανάγνωσης και γραφής.
■ Αναγνωρίζει ολικά κάποιες καθημερινής χρήσης λέξεις, τις οποίες θυμάται και με αυτές πλάθει τις ιστορίες του.
■ Ακούει και να ανασυνθέτει πολύπλοκες ιστορίες.
Πώς να ενθαρρύνετε την ανάπτυξη της ανάγνωσης και της γραφής
■ Αναδείξτε πρωτίστως την ικανότητα φωνολογικής επίγνωσης με διάφορα γλωσσικά, παιχνίδια, όπως: να φτιάχνει ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες, να λέμε μια λέξη στο παιδί και μετά να βρίσκουμε και άλλες που ομοιοκαταληκτούν, αλλά και να λέμε μια λέξη αργά και συλλαβιστά και το παιδί να μαντεύει τη λέξη που λέμε, να παρουσιάζουμε κάρτες με γνωστά αντικείμενα που περιέχουν μια ορισμένη συλλαβή και να ρωτάμε, π.χ., ποια εικόνα έχει μέσα της το κομματάκι «πα» κ.λπ.
■ Διευρύνετε το λεξιλόγιό σας όταν μιλάτε στο παιδί. Η ικανότητα κατανόησης ενός πλούσιου, εκφραστικού και προσληπτικού λεξιλογίου αλλά και η χρήση από την πλευρά σας μιας πιο σύνθετης-επιτηδευμένης γλώσσας είναι σίγουρο ότι θα ενισχύσει τις αναγνωστικές δεξιότητές του.
■ Χρησιμοποιείτε διαφορετικά είδη αναγνωσμάτων. Όταν εναλλάσσετε τα βιβλία που διαβάζετε μαζί με το παιδί, είναι σίγουρο ότι μαθαίνει καινούριες λέξεις αλλά και τρόπους να διηγείται την ιστορία. Επίσης, αποκτά μια γενική πληροφόρηση για τα γεγονότα και τα πράγματα γύρω του.
■ Ασχοληθείτε με την κατασκευή μικρών προσωπικών βιβλίων με φωτογραφίες και μικρές λέξεις που ενδιαφέρουν το παιδί (αγαπημένα φαγητά, παιχνίδια) προκειμένου να ταυτίζει τη λέξη με την εικόνα που διαβάζει.
■ Κατασκευάστε λέξεις με γράμματα για να κατανοήσει τη συσχέτιση γράμματος και ήχου, χρησιμοποιώντας γράμματα με μαγνήτες, αφρώδες υλικό, ύφασμα, ακόμα και ζυμάρι.
■ Προμηθευτείτε μολύβια με την ανάλογη βοηθητική τριποδική λαβή τους για να κρατά σωστά το μολύβι και να γράφει ξεκούραστα, κραγιόνια, ξυλομπογιές, κηρομπογιές, όλα με εύκολη πρόσβαση για το παιδί ώστε να παίξει και να πειραματιστεί.
■ Βοηθήστε το παιδί να αναδείξει τις προγραφικές του δεξιότητες μέσα από ασκήσεις που θα βρείτε σε βιβλία αλλά και σε εκπαιδευτικούς ιστότοπους. Σκοπός είναι το παιδί να μάθει την αλληλουχία των κινήσεων που απαιτούνται για να αναπαραχθούν.
■ Ενισχύστε τη διάθεση του παιδιού να εκφράσει τις ιδέες και τα συναισθήματά του γράφοντας απλές λέξεις, αξιοποιώντας ευκαιρίες που δίνονται στην καθημερινότητα, όπως το όνομά του σε μια καρτέλα γενεθλίων, τις λέξεις «γάλα», «μήλο» στη λίστα με τα ψώνια κ.λπ.
■ Μην ξεχνάτε ότι η ανάπτυξη της ικανότητας για ανάγνωση και γραφή είναι συνάρτηση πολλών λειτουργιών: γλωσσικών, γνωστικών, αλλά και οπτικοκινητικών.
Είναι επομένως αναγκαίος ο έγκαιρος εντοπισμός των παιδιών που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως επίσης και η παροχή -όπου και αν χρειαστεί- ειδικά σχεδιασμένης παρεμβατικής ενίσχυσης για την αντιμετώπιση τυχόν δυσκολιών μάθησης.