Ο όρος προσκόλληση προέρχεται από τον Βρετανό ψυχίατρο και ψυχολόγο John Bowlby, που ανέπτυξε τη Θεωρία Προσκόλλησης, η οποία έχει αναγνωριστεί ως μία από τις πιο σημαντικές Θεωρίες στην Ψυχολογία. Προέκυψε από τη μελέτη του Bowlby σχετικά με τον πρόωρο αποχωρισμό του βρέφους από τη μητέρα και τις έρευνες για τη συμπεριφορά των ζώων στις αρχές της δεκαετίας του ‘50.
Όπως ο ίδιος αναφέρει «αν αναγνωρίσουμε ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτο συμπεριφοριστικό σύστημα για προσκόλληση, το οποίο αν θεωρηθεί ως εξελικτικό προϊόν και ως βιολογικός μηχανισμός, τότε είναι πιθανό να καταλάβουμε και ίσως να εξηγήσουμε κάποιους τομείς της φύσης των ανθρώπινων σχέσεων και της κοινωνικής ανάπτυξης του ατόμου».
Ουσιαστικά η θεωρία αναφέρεται στο συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στο βρέφος και το φροντιστή του (συνήθως τη μητέρα). Η γονεϊκότητα που έχει τις ρίζες της στη θεωρία της προσκόλλησης βασίζεται στην ιδέα ότι τα μωρά μαθαίνουν να εμπιστεύονται τους άλλους και αναπτύσσονται υγιώς όταν οι ανάγκες τους εκπληρώνονται συστηματικά από όποιον τα φροντίζει στην αρχή της ζωής τους. Τα παιδιά που δεν βιώνουν ποτέ αυτόν τον ασφαλή δεσμό στην αρχή της ζωής τους, δε μαθαίνουν να δημιουργούν υγιείς δεσμούς.
Υπάρχει πληθώρα κατηγοριών των τύπων προσκόλλησης όπως προκύπτουν από διάφορα εργαλεία κατηγοριοποίησης που ανέπτυξαν οι ερευνητές του χώρου. Ένα από τα πιο γνωστά εργαλεία, και αυτό που θα παρουσιαστεί, είναι αυτό που ανέπτυξε η Mary Ainsworth με τους συνεργάτες της (1978), Η Περίεργη Κατάσταση «TheStrangeSituation».
Οι βασικοί τύποι προσκόλλησης που προέκυψαν από την έρευνα είναι τέσσερις και είναι οι εξής:
Ασφαλής προσκόλληση (secureattachment)
Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση χαρακτηρίζονται από την ενεργή προσπάθειά τους να βρίσκονται κοντά στην μητέρα τους, να έχουν επαφή μαζί της και σε περίπτωση αποχωρισμού από την μητέρα το άγχος οφείλεται στην απουσία της μητέρας.
Τα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής :
- Χαμηλό άγχος και καλές διαπροσωπικές σχέσεις
- Εποικοδομητικός τρόπος χειρισμού των συναισθημάτων και ελεύθερη έκφραση τους, φυσιολογικός βαθμός δυσφορίας σε αγχογόνες καταστάσεις
- Ζεστές σχέσεις στο οικογενειακό περιβάλλον
- Μεγάλος βαθμός κοινωνικοποίησης, δε φοβούνται την απόρριψη ή τη στενή σχέση, συνήθως δημιουργούν μακροχρόνιες – σταθερές σχέσεις
- Είναι προσιτοί και συμπαθείς, δε φοβούνται την αποτυχία στη δουλειά
- Στρατηγικές ρύθμισης που ελαχιστοποιούν το στρες και το άγχος, έμφαση σε θετικά συναισθήματα
- Λιγότερη τάση για θυμό, θέτουν ωφέλιμους στόχους σε καταστάσεις σύγκρουσης
- Υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη
«Αποφεύγουσα» προσκόλληση (avoidant attachment)
Τα παιδιά με αποφεύγουσα προσκόλληση στην περίπτωση αποχωρισμού από τη μητέρα τους, είχαν άγχος το οποίο προερχόταν επειδή ήταν μόνα τους και όχι από την απουσία της μητέρας.
Τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου προσκόλλησης είναι τα εξής:
- Χαμηλό άγχος σε επίπεδο φυσιολογίας / υψηλή τάση αποφυγής
- Αρνητικοί προς την οικειότητα, αποφεύγουν τις στενές επαφές και την αυτονομία
- Καταπίεση συναισθημάτων, συναισθηματικές διακυμάνσεις, ζήλια
- Αρνητικότητα για την αγάπη
- Αποστασιοποιημένοι, αδιάφοροι, δεν αποζητούν σωματική εγγύτητα
- Εξιδανίκευση γονέων και εαυτού (ιδεατό εγώ), αρνητική εικόνα για τους άλλους
- Απόμακροι γονείς – ψυχρές σχέσεις
- Γνωστική προσέγγιση συναισθημάτων και προβλήματα στη βίωση και την έκφραση
- Δεν εμπιστεύονται εύκολα
- Δεν παρέχουν ούτε δέχονται υποστήριξη
- Χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη
Αμφίθυμη προσκόλληση (ambivalent attachment)
Ο συγκεκριμένος τύπος προσκόλλησης χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από επιφυλακτικότητα και επίμονη συμπεριφορά.
Τα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής:
- Υψηλό άγχος
- Εμμονή και ανασφάλεια με τις διαπροσωπικές σχέσεις
- Αγωνία για την αποδοχή με στόχο την απόκτηση αισθήματος ασφάλειας
- Έμφαση σε αρνητικά συναισθήματα, ακραία ερωτική έλξη, συναισθηματικές υπερβολές, ζήλια χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβος απόρριψης και εγκατάλειψης
- Ιδιαίτερα εκφραστικοί, αγχώδεις, παρορμητικοί (υπερβολή συναισθήματος)
- Δεν εμπιστεύονται εύκολα, δύσκολα παρηγορούνται
- Θετική εικόνα για τους άλλους και αρνητική για τον εαυτό τους
- Επηρεάζονται από τον έπαινο και το φόβο της απόρριψης
- Σύγχυση, νευρωτισμός, μοναχικότητα, επιθετικότητα
Αποδιοργανωμένη προσκόλληση (disorganizedattachment)
Είναι ο τελευταίος τύπος προσκόλλησης και δεν χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο τύπο συμπεριφοράς αλλά περισσότερο από «αλλοπρόσαλλη» συμπεριφορά.
Κατά κύριο λόγο τα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής:
- Υψηλό άγχος /τάση αποφυγής
- Αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και τους άλλους
- Δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον (γονείς επιθετικοί- καταθλιπτικοί)
- Υψηλά επίπεδα άγχους, νευρωτισμού, μοναχικότητας, δυσθυμίας και χαμηλά επίπεδα κοινωνικής στήριξης
- Φοβισμένοι απέναντι στην οικειότητα, απόμακροι αποφυγή επαφών – φόβος απόρριψης
- Καταπίεση συναισθημάτων
Ο δεσμός προσκόλλησης αποδεικνύεται να είναι πάρα πολύ σημαντικός για την ανάπτυξη του ατόμου σε διάφορους τομείς όπως ο συναισθηματικός, ο κοινωνικός και ο γνωστικός. Όπως αναφέρει ο Thompson«η παιδική προσκόλληση δίνει μορφή στις διαδικασίες ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου και καθώς η προσωπικότητα ωριμάζει ασκεί διαρκή επιρροή στις ψυχοκοινωνικές λειτουργίες». Η κυρίαρχη άποψη των ερευνητών της προσκόλλησης τείνει να είναι ότι η ασφαλής προσκόλληση των βρεφών και παιδιών μπορεί να συνδεθεί περισσότερο με θετική παρά αρνητική λειτουργιά σε διάφορους τομείς της ανάπτυξής τους.
Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να τονιστεί ότι δεν θα ήταν αντιπροσωπευτικό να υποστηριχτεί ότι ο δεσμός προσκόλλησης είναι ο ένας και μοναδικός παράγοντας που μπορεί να συμβάλλει στην σωστή ανάπτυξη του ατόμου. Πολύ πιο σημαντικός και καθοριστικός από το να παρέχουν μόνο βασική προστασία και ικανοποίηση των βασικών αναγκών των παιδιών τους είναι ο ρόλος των ίδιων των γονιών.
Συνοψίζοντας διαφαίνεται ότι η βρεφική και παιδική προσκόλληση μπορεί να επηρεάσει την μετέπειτα ανάπτυξη του ατόμου. Ωστόσο η πολυπλοκότητα της διαδικασίας της ανάπτυξης και η μοναδικότητα του ατόμου επιβάλλει μια πιο ολιστική προσέγγιση για την κατανόηση και προώθηση της ομαλής ανάπτυξης του ατόμου.
babyradio – Θωμαΐδου Ευθυμία – Ζωή