Τα πλαστικά υλικά χρησιμοποιούνται ευρέως στην καθημερινότητα. Πλαστικά μπουκάλια, πλαστικά κύπελλα, πλαστικά πιάτα και μαχαιροπίρουνα, μεμβράνες για το τύλιγμα των τροφίμων, τάπερ και μπιμπερό είναι μερικά μόνο από τα αντικείμενα που έχετε στο σπίτι σας.
Γνωρίζετε όμως πόσο ασφαλή είναι;
Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας μια βρετανική επιδημιολογική έρευνα που συσχετίζει τη διφαινόλη Α (BPA), μια χημική ένωση που μπορεί να «μεταναστεύσει» από πλαστικά μπουκάλια και κονσέρβες στο περιεχόμενό τους, με τα καρδιαγγειακά νοσήματα και το διαβήτη. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε δημοσιοποιηθεί άλλη μελέτη που έδειχνε ότι η ίδια ουσία «μεταναστεύει» στο ζεστό γάλα από ορισμένα πλαστικά μπιμπερό. Ποιους κινδύνους εγκυμονεί η χρήση των πλαστικών και πώς μπορείτε να τους αποφύγετε;
Διφαινόλη Α: Που βρίσκεται
Η διφαινόλη Α είναι μια χημική ένωση που χρησιμοποιείται στην παραγωγή των πολυκαρβονικών ενώσεων και των εποξυρητινών. Από πολυκαρβονικές ενώσεις κατασκευάζεται το ελαφρύ, σκληρό και χρωματιστό πλαστικό που χρησιμοποιείται σε πιάτα, ποτήρια, μπιμπερό, μπουκάλια, cd, dvd, ηλεκτρονικό εξοπλισμό (π.χ. ξυπνητήρια, ηλεκτρονικούς υπολογιστές), αθλητικό εξοπλισμό (π.χ. παπούτσια, ακόντια, προστατευτικά κράνη), εξοπλισμό αυτοκινήτων (π.χ. φώτα, προφυλακτήρες), ιατρικές συσκευές και οδοντιατρικά σφραγίσματα. Οι εποξυρητίνες χρησιμοποιούνται στο εσωτερικό προστατευτικό επίχρισμα που έχουν οι κονσέρβες, ώστε το μέταλλο να μην έρχεται σε επαφή με τα τρόφιμα, αλλά και σε σταθεροποιητές χρωμάτων και βερνίκια.
Η διφαινόλη Α δεν «μένει» στον οργανισμό, καθώς αποβάλλεται με τα ούρα εντός 24ώρου. Ωστόσο, ανήκει σε μια κατηγορία χημικών ενώσεων που αποκαλούνται «ενδοκρινικοί διαταράκτες» (όπως και οι φθαλικές ενώσεις, που έχουν απαγορευτεί στα πλαστικά παιδικά παιχνίδια και στις εύκαμπτες πλαστικές μεμβράνες συσκευασίας τροφίμων). Αυτό σημαίνει ότι «μιμείται» τη λειτουργία των ορμονών, συγκεκριμένα των οιστρογόνων, διαταράσσοντας την ενδοκρινική ισορροπία του οργανισμού. Έρευνες σε πειραματόζωα έχουν συσχετίσει τη διφαινόλη Α με προβλήματα στην ηπατική λειτουργία, διαβήτη, πρόωρη έναρξη της εφηβείας, αποβολές, μεταβολές στο ανοσοποιητικό σύστημα, καρκίνο του μαστού και του προστάτη, ακόμη και με την παχυσαρκία.
Από πού διαρρέει διφαινόλη
Κονσέρβες
Η διαρροή διφαινόλης Α θεωρούνται αμελητέες, βάσει των σχετικών επίσημων ελέγχων. Υπάρχουν, όμως, ανεξάρτητες έρευνες, όπως αυτή του Environmental Working Group (Ουάσινγκτον, Μάρτιος 2007), που διαπίστωσαν σημαντικές διαρροές διφαινόλης Α σε κονσέρβες (στην αμερικανική αγορά) με ραβιόλια, κοτόσουπα, φρούτα και λαχανικά, και συστήνουν τη μειωμένη κατανάλωση τροφίμων από κονσέρβα.
Τάπερ και πλαστικά πιάτα
Η διαρροή της διφαινόλης Α από αυτά τα πλαστικά σε θερμοκρασία δωματίου είναι αμελητέα. Αυξάνεται, όμως, εάν βάλουμε μέσα ζεστά τρόφιμα.
Τα μπιμπερό
Οι επίσημοι φορείς, όπως ο FDA, η EFSA, αλλά και το Ελληνικό Γενικό Χημείο του Κράτους, αναφέρουν ότι από τα πλαστικά μπιμπερό η διαρροή διφαινόλης Α είναι ελάχιστη. Η πρώτη αμερικανοκαναδική ανεξάρτητη έρευνα καταλήγει όμως στο συμπέρασμα ότι από ορισμένα πλαστικά μπιμπερό διαρρέει διφαινόλη Α της τάξεως των 5-8 ng/ml στους 80° C (0,0005 – 0,0008 μικρογραμμάρια/ml). Η ποσότητα είναι μεν ελάχιστη, αλλά μέσα στο εύρος που έχει φανεί ότι προκαλεί βλάβες σε πειραματόζωα. Συστήνουν, λοιπόν, τα γυάλινα μπουκάλια ή τα πλαστικά από πολυπροπυλένιο (με τον αριθμό 5 στο πλαίσιο με τα βελάκια της ανακύκλωσης, που μπορεί να υπάρχει στον πάτο του μπουκαλιού). Επίσης, συνιστούν να μη ρίχνουμε καυτό νερό ή γάλα στα πλαστικά μπιμπερό και να τα αφήνουμε να κρυώσουν μετά την αποστείρωση, προτού βάλουμε γάλα ή άλλο υγρό.
Πότε αυξάνεται η διαρροή χημικών ενώσεων από τα πλαστικά
-Όταν το περιεχόμενο της πλαστικής συσκευασίας είναι λιπαρό, π.χ. τυρί, ελαιόλαδο.
Οι πλαστικοποιητές έχουν «χημική συγγένεια» με το λίπος των τροφών και «έλκονται» από αυτό. Περισσότεροι πλαστικοποιητές, για παράδειγμα, θα «μεταναστεύσουν» από μια μεμβράνη περιτυλίγματος που καλύπτει ένα κομμάτι τυρί πλήρες, συγκριτικά με ένα κομμάτι τυρί light (με λιγότερο λίπος). Αντιθέτως, τα μόρια του νερού αποτρέπουν τη «μετανάστευση» των χημικών ενώσεων, γι’ αυτό και στα τρόφιμα με μεγάλη περιεκτικότητα νερού (π.χ. στο γάλα, καθώς και στο ίδιο το νερό) δεν ευνοούνται οι «μεταναστεύσεις» χημικών ενώσεων.
-Όταν η πλαστική συσκευασία εκτίθεται σε υψηλές θερμοκρασίες. Η θερμότητα αυξάνει την κινητικότητα των μορίων στο πλαστικό, ευνοώντας τη «μετανάστευση». Σε ένα κομμάτι σαλάμι ή χαλβά, για παράδειγμα, τυλιγμένο με μεμβράνη στο ψυγείο, παρατηρείται μικρότερη «μετανάστευση» χημικών ενώσεων από ό,τι εάν ήταν αφημένο στον πάγκο της κουζίνας. Επίσης, παρότι το νερό δεν είναι «φιλικό» με τους πλαστικοποιητές, εάν ένα μπουκάλι με εμφιαλωμένο νερό εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες, η δομή του πλαστικού αλλοιώνεται και διευκολύνεται η «μετανάστευση» των ενώσεων.
-Όταν το τρόφιμο είναι υγρό: Έχει παρατηρηθεί ότι στα υγρά τρόφιμα (π.χ. λάδι) διαρρέουν ευκολότερα οι χημικές ενώσεις, σε σχέση με τα στερεά.
-Όταν το περιεχόμενο της συσκευασίας είναι όξινο: Τα όξινα τρόφιμα, π.χ. ο ντοματοχυμός, οι χυμοί φρούτων και τα γιαούρτια, έχουν μια «επιθετική» για το πλαστικό χημική δομή, που επιτρέπει τη μεγαλύτερη «μετανάστευση» χημικών ενώσεων.
Πώς θα προστατευτείτε
-Βάζετε στο φούρνο μικροκυμάτων μόνο τα σκεύη που είναι κατάλληλα για αυτή τη χρήση και φέρουν τη σχετική σήμανση.
-Μη βάζετε ζεστό φαγητό σε πλαστικά δοχεία, πιάτα κλπ.
-Μη βάζετε πλαστικά σκεύη στο πλυντήριο πιάτων, καθώς έχει φανεί ότι αυξάνει τη φθορά των πλαστικών.
-Αποφεύγετε τον καφέ και τα ζεστά ροφήματα σε πλαστικό κύπελλο.
-Αποφεύγετε να περιτυλίγετε λιπαρά τρόφιμα (π.χ. τυρί) με εύκαμπτες μεμβράνες από PVC.
-Πριν καταναλώσετε λιπαρά τρόφιμα (τυρί, χαλβά κ.ά.) που είναι περιτυλιγμένα με εύκαμπτες μεμβράνες, καλό είναι να απομακρύνετε μια λεπτή φέτα γύρω από την επιφάνεια του τροφίμου.
-Προτιμάτε τις γυάλινες συσκευασίες. Το γυαλί είναι χημικά αδρανές, δεν επηρεάζεται από τη θερμοκρασία των τροφίμων και είναι το ασφαλέστερο υλικό συσκευασίας.
-Μην ξαναχρησιμοποιείτε τα πλαστικά μπουκάλια μίας χρήσης, π.χ. για να βάλετε μέσα νερό της βρύσης, λάδι, ξίδι, αλκοολούχα ποτά κλπ. Η σύσταση των υγρών αυτών (π.χ. το χλώριο του νερού της βρύσης, το λίπος του λαδιού, το οξύ του ξιδιού ή η αλκοόλη) μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη «μετανάστευση» χημικών ουσιών από το πλαστικό.
-Πετάξτε τα πλαστικά που έχουν γδαρσίματα, έχουν θαμπώσει ή είναι αισθητά πιο μαλακά από ό,τι ήταν στην αρχή της χρήσης τους. Τέτοιες φθορές σημαίνουν ότι έχει αρχίσει η αποικοδόμηση του πλαστικού, γεγονός που προκαλεί μεγαλύτερη «μετανάστευση» χημικών ενώσεων.
-Μην αφήνετε τα παιδιά να μασουλούν πλαστικά μικροαντικείμενα και παιχνίδια.