Βάζει τα κλάματα, ουρλιάζει εκνευρισμένο, κλωτσάει το παιχνίδι; Μήπως αυτές είναι μερικές από τις αντιδράσεις του παιδιού σας όταν χάνει σε κάποιο παιχνίδι;
Σε ένα βαθμό, η τάση αυτή είναι φυσιολογική και αναμενόμενη. Κανείς δεν θέλει να χάνει, πόσο μάλλον ένα μικρό παιδί που αναζητά την ταυτότητά του, σε σύγκριση μάλιστα με τους συνομηλίκους του. Σε αρκετά παιδιά, όμως, είναι αρκετά διογκωμένη. Δυσκολεύονται πολύ να δεχτούν ότι έχασαν και ότι δεν ήταν τέλειοι και άριστοι, στο παιχνίδι ή στην κάθε δραστηριότητα.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που κάνουν κάποια παιδιά να δυσκολεύονται περισσότερο να δεχτούν την ήττα. Μπορεί να είναι στοιχεία της προσωπικότητας, όπως ο εκρηκτικός χαρακτήρας ή η τελειομανία ή το γεγονός ότι δεν είχαν πολλές ευκαιρίες να αποδεχτούν την ήττα τους. Για παράδειγμα, η καθημερινή ζωή σε μια “μικρή κοινωνία” τριών αδερφιών κάνει πιο εύκολα κατανοητό στο παιδί ότι οι πιθανότητες να κερδίσει κάποιος στο «φιδάκι» είναι μοιρασμένες στα τρία και πως το φυσιολογικό είναι να κερδίζουν όλοι εναλλάξ. Ένα μοναχοπαίδι δεν έχει τις ίδιες ευκαιρίες να βιώσει και να μάθει την ήττα.
Οι ισορροπίες στις οποίες καλείστε να κινηθείτε όταν το παιδί σας έχει πρόβλημα με την ήττα δεν είναι εύκολες. Πρέπει από τη μία πλευρά να το μάθετε να χάνει με μεγαλύτερη αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό κι από την άλλη να μην μειώσετε το κίνητρο αυτοβελτίωσης και ανάπτυξης. Δεν είναι εύκολο. Τα παιδιά θέλουν συνέχεια να κερδίζουν επειδή θέλουν να νιώσουν υπερήφανα, να νιώσουν ότι κατακτούν ακόμη μία δύσκολη κορυφή ή ακόμη κι επειδή έχουν συνηθίσει να ακούν πάρα πολλά «μπράβο».
«Η ήττα βοηθά ένα παιδί να αναπτύξει τις αξίες της επιμονής αλλά και της κατανόησης» εξηγεί η Κάρολιν Λάντις, κλινική ψυχολόγος στο UH Rainbow Babies & Children’s Hospital και συμπληρώνει: «Ακόμη κι αν το παιδί δείχνει τρομερά πληγωμένο εκείνη την στιγμή θα το ξεπεράσει γρήγορα. Αντί να το παρηγορήσετε, αφήστε το να νοιώσει τον πόνο της ήττας και βοηθήστε το να ανακάμψει βελτιώνοντας τη συμπεριφορά του».
Εκεί που θα πρέπει να αναλάβετε δράση είναι όταν παρατηρείτε πως το παιδί επιμένει στην ίδια άσχημη αντίδραση όταν δεν είναι ο (μοναδικός) νικητής και εάν παρατηρείτε ότι αυτό αρχίζει να επηρεάζει τις σχέσεις του με τους φίλους του, π.χ. επιμένει για πολύ καιρό ότι «δεν θέλω να ξαναπάμε να παίξω με το Νικολάκη» ή παραιτείται οριστικά από παιχνίδια που δεν του χάρισαν την πρωτιά, από το φόβο της ήττας.
Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να πείτε στην περίπτωση που το παιδί δυσκολεύεται με την ήττα. Μπορείτε να προσπαθήσετε να το φιλοσοφήσετε και να πείτε «Θα κερδίσεις την επόμενη φορά» – αλλά δεν μπορείτε να το υποσχεθείτε. Μπορεί να μην νικήσει την επόμενη φορά ή την φορά μετά από αυτή. Και όταν το παιδί σας δεν μπορεί να σας εμπιστευτεί έχετε χάσει μια μεγάλη μάχη.
Μπορείτε να πείτε επίσης: «Θα το ξεχάσεις αύριο». Αλλά μπορεί και να μην το ξεχάσει κι έτσι αποδυναμώνετε εν γένει την αξία των συναισθημάτων, των αρνητικών, αλλά και των θετικών. Μπορείτε να προσπαθήσετε να παρηγορήσετε το παιδί σας λέγοντας «Λυπάμαι που έχασες. Ξέρω ότι αισθάνεσαι άσχημα.» Αλλά αυτό μπορεί να λήξει τελείως τη συζήτηση. Όταν προτείνετε στο παιδί σας πώς να νιώθει, το αποτρέπετε από το να εξερευνήσει τι είναι αυτό που το κάνει να αισθάνεται όπως αισθάνεται όταν χάνει.
Οι στρατηγικές αυτές είναι αναποτελεσματικές επειδή δεν απευθύνονται στην αιτία του προβλήματος, το οποίο στην πραγματικότητα δεν είναι το γεγονός ότι χάνει ή κερδίζει αλλά το πώς αισθάνεται. Τι μπορείτε να κάνετε που να είναι πιο αποτελεσματικό;
Όλοι κάποτε χάνουν
Πολλά επιτραπέζια παιχνίδια, ειδικότερα εκείνα της προσχολικής ηλικίας, εξαρτώνται πολύ από τον παράγοντα τύχη και από το τι θα δείξει το ζάρι. Εάν εξηγήσετε αυτό στο παιδί σας μπορεί να μην νοιώσει ότι πρόκειται για δική του αποτυχία και να απαλύνετε τον εκνευρισμό του. Μην πέσετε στην παγίδα όμως, να του χρυσώσετε το χάπι. Μπορείτε αντιθέτως να πείτε: «Τα πράγματα δυστυχώς δεν έρχονται πάντα όπως τα θέλουμε. Υπάρχουν στιγμές που απογοητευόμαστε». Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από το να πείτε: «Έλα μωρέ. Τι έγινε; Ένα παιχνίδι είναι». Με αυτή την τελευταία αντίδραση δεν αναγνωρίζετε τα αισθήματα του παιδιού και εκμηδενίζετε το κίνητρό του για αυτοβελτίωση, εξηγεί η ψυχολόγος Μορίν Ο’Μπράιαν. Εξηγήστε στο παιδί ότι θα υπάρξουν και άλλες ευκαιρίες να παίξει και να κερδίσει.
Αν το παιχνίδι βασιζόταν περισσότερο στην στρατηγική και όχι στην τύχη τότε είναι καλύτερα να συζητήσετε με το παιδί τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά. Πείτε: «Αναρωτιέμαι, τι θα γινόταν εάν είχες κουνήσει αυτό το πιόνι» κι αφήστε το εκείνο να κάνει μετά τους συλλογισμούς. Έτσι δεν θα νοιώσει ότι επικρίνεται και πιθανότατα να πάρει και ένα σημαντικό μάθημα στρατηγικής γιατί θα έχει καταλήξει μόνο του στα δικά του συμπεράσματα.
Τα παρατάω
Είναι πολύ σημαντικό να διδάξετε στο παιδί σας ότι πρέπει να ολοκληρώνει ότι αρχίζει – ακόμη κι αν πρόκειται για ένα φαινομενικά ασήμαντο παιχνίδι. Εάν το παιδί κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού καταλάβει ότι είναι βέβαιο πως θα χάσει, μπορεί να θελήσει να σταματήσει το παιχνίδι στη μέση για να αποφύγει την απογοήτευση (ή μάλλον την ταπείνωση) της ήττας. Εσείς όμως, θα πρέπει να ενθαρρύνετε το παιδί να ολοκληρώσει το παιχνίδι. «Πείτε του ότι το να παρατά ένα παιχνίδι στη μέση είναι σαν να σπάει μία υπόσχεση που έδωσε σε ένα φίλο του και πως εάν τα παρατήσει, τότε ο φίλος του μπορεί να μην θέλει να ξαναπαίξει μαζί του» εξηγεί η Λάντις. Μπορείτε επίσης να του θυμίσετε ότι στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ οι επαγγελματίες παίκτες συνεχίζουν να παίζουν όποιο κι αν είναι το σκορ, όσο απογοητευμένοι κι αν είναι. Ρωτήστε το επίσης πως θα ένοιωθε εκείνο εάν ο συμπαίκτης του τα παρατούσε στη μέση στερώντας του την ευκαιρία να κερδίσει; «Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά θα σας απαντήσουν ότι θα ένοιωθαν άσχημα» εξηγεί η Λάντις.
Δεν είμαι καλός
Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά δεν συναγωνίζονται για τη χαρά της πρόκλησης (ούτε και πολλοί μεγάλοι εδώ που τα λέμε). Θέλουν να νικήσουν γιατί έτσι νοιώθουν τη χαρά της επιτυχίας και παίρνουν το μπράβο που φέρνει η νίκη. Το σημαντικό λοιπόν είναι να επαινείτε το παιδί σας όχι μόνο όταν κερδίζει, αλλά και όταν χάνει. Συγχαρείτε το για κάτι συγκεκριμένο. «Καλό παιχνίδι. Η πάσα που έδωσες στο συμπαίκτη σου ήταν εξαιρετική». Εκμεταλλευτείτε και άλλες ευκαιρίες. Όταν για παράδειγμα βλέπετε έναν αγώνα ποδοσφαίρου στην τηλεόραση τονίστε ότι οι παίκτες και των δύο ομάδων δίνουν τα χέρια πριν και μετά τον αγώνα, ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Όσο περισσότερο βλέπουν το πνεύμα της ευγενούς άμιλλας τόσο ευκολότερο είναι να το ακολουθήσουν και τα ίδια.
Δεν είναι δίκαιο… έκλεψε
Πολλές φορές τα παιδιά δεν τολμούν να αναμετρηθούν με το αίσθημα της ήττας και της απογοήτευσης και στρέφουν το πρόβλημα στο συμπαίκτη τους. Τον κατηγορούν ότι έκλεψε στο παιχνίδι ή ότι υπήρξε κάποια κατάφορη αδικία. Εάν είστε σίγουροι ότι κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί αντιδράστε με ψυχραιμία και χωρίς να προσβάλετε κι άλλο το ηττημένο παιδί. Αντί να εστιάσετε στο παιχνίδι ή να υποθέτετε πως νιώθει, ρωτήστε το πώς νιώθει. Αφού μιλήσει για το τι αισθάνεται, στρέψτε την προσοχή του στο άλλο άτομο ρωτώντας «Πως νομίζεις ότι νιώθει ο φίλος όταν λες ότι κέρδισε επειδή έκλεψε;» Το παιδί σας μπορεί να αναγνωρίσει ότι το άλλο παιδί μπορεί να νιώθει θυμωμένο ή λυπημένο. Αυτό είναι μια καλή αρχή. Τώρα ρωτήστε «Ο φίλος σου κερδίζει μερικές φορές ή συνέχεια;» Το πιο πιθανό να αναγνωρίσει το παιδί σας ότι κερδίζει μερικές φορές. Μετά ρωτήστε «Μπορείς να σκεφτείς κάτι διαφορετικό να του πεις για να μην αισθάνεται θυμωμένος ή πληγωμένος;»
Αυτού του τύπου οι ερωτήσεις μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά να καταλάβουν το νόημα του να κερδίζεις ή να χάνεις σκεπτόμενα στο ευρύτερο περιβάλλον τα συναισθήματα τα δικά τους αλλά και των άλλων. Με αυτό τον τρόπο μαθαίνουν να είναι καλοί κερδισμένοι και καλοί χαμένοι. Εστιάζοντας στα αισθήματα του παιδιού σας θα δεχτεί ότι ενώ είναι ωραία η αίσθηση του να κερδίζει, παραμένει ο ίδιος άνθρωπος και όταν χάνει.
letsfamily.gr