Έχουν τα μωρά χιούμορ;
Τα μωρά, πριν κλείσουν τον πρώτο χρόνο της ζωής τους μπορούν και μπαίνουν στον αντίθετο της πραγματικότητας κόσμο του παιχνιδιού, στον κόσμο της προσποίησης. Κάνουν χιούμορ, προτείνουν χιουμοριστικά παιχνίδια. Μαμά, μπαμπάς και μωρό, ως σύντροφοι στα πρώτα τους κοινά παιχνίδια, αφήνουν χώρο σε μια κυκλική ροή για τη χαρά, την απόλαυση και τη μεταξύ τους επικοινωνία. Το κίνητρο τους να είναι συμπαίκτες, να μοιραστούν την απόλαυση, δεν διευκολύνει τη δημιουργία τριγώνων.
Η αναπτυξιακή ψυχολόγος Μαριαλένα Σεμιτέκολου, στη διάρκεια της έρευνάς της εξέτασε τη συνύπαρξη των βρεφών με τους γονείς τους στο παιχνίδι, σε δυάδες και τριάδες. Τα συμπεράσματά της θέτουν σε αμφισβήτηση την άποψη ότι τα μωρά είναι πρωταρχικά προσαρμοσμένα για δυαδικές αλληλεπιδράσεις.
Βρέφη μόλις τριών μηνών μπορούν και συντονίζονται σε τριάδες, μοιράζονται τα συναισθήματα και την προσοχή τους με τους δύο γονείς ταυτόχρονα, ακόμα και κάτω από δύσκολες συνθήκες, όταν για παράδειγμα, ο ένας γονιός είναι επικοινωνιακά διαθέσιμος και ο άλλος ανέκφραστος.
«Κι ενώ οι τριάδες παραπέμπουν σε τρίγωνα, οι χαρούμενες στιγμές της ευθυμίας, του παιχνιδιού, μετασχηματίζουν την επικοινωνία από τριγωνική σε κυκλική», τονίζει η κυρία Σεμιτέκολου. «Αυτό που μάλλον αμβλύνει τις γωνίες των τριγώνων και ανοίγει το χώρο ώστε να χωρέσουν περισσότεροι από δύο σύντροφοι, είναι το κίνητρο των συντρόφων να συνυπάρξουν στην πραγματικότητα του παιχνιδιού, να νοιώσουν ευθυμία, να διασκεδάσουν το γεγονός ότι είναι συμπαίκτες».
Μαμά, μπαμπάς και μωρό, όταν παίζουν και οι τρεις μαζί, φαίνεται να εκφράζουν ευκολότερα εύθυμη και παιχνιδιάρικη διάθεση, με την ίδια άνεση που την εκφράζουν όταν ο κάθε ενήλικας παίζει μόνος με το μωρό. «Είδαμε ότι το παιχνίδι μεταξύ τριών οικείων και πρόθυμων συμπαικτών είναι εξίσου ή και περισσότερο απολαυστικό απ’ ότι το παιχνίδι μεταξύ των δύο», αναφέρει η κυρία Σεμιτέκολου. «Η επικοινωνία μεταξύ των τριών είναι σίγουρα διαφορετική και αποδεικνύεται ότι τα βρέφη είναι σε θέση να αναγνωρίσουν αυτή τη διαφορετικότητα και να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα, ήδη από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους».
Στα συμπεράσματα της έρευνάς της, η Μαριαλένα Σεμιτέκολου επισημαίνει ότι «το κίνητρο για την επίτευξη της αμοιβαίας απόλαυσης και ευθυμίας είναι πέρα και πάνω από τον αριθμό των ανθρώπων που το μοιράζονται. Στη συνάντηση των τριών παρατηρήσαμε ένα αυθόρμητο, συγκινησιακό ταίριασμα, το οποίο τα μωρά παραδέχονται, μοιράζονται και αποζητούν. Στο παιχνίδι μεταξύ των τριών, καθένας από τους τρεις συντρόφους αναφέρεται στον άλλον προκειμένου να λάβει συναισθηματική πληροφόρηση από αυτόν και για αυτόν ή για τον τρίτο. Στη χαρούμενη αλληλεπίδραση, η τριγωνική ροή συναισθημάτων γίνεται κυκλική, φορτίζει θετικά το παιχνίδι, κινητοποιεί την αρχή ή το τέλος του».
Παιχνίδι με στόχο το συναίσθημα
Στους πρώτους τρεις μήνες της ζωής τους τα μωρά «πρωτοσυνομιλούν» με τις μητέρες τους, σε μια συνεκτική ανταλλαγή συγκινησιακών αφηγήσεων. Μητέρες και βρέφη προσανατολίζονται αμοιβαία ο ένας στον άλλον, έχουν έναν έντονα και άμεσα διαπροσωπικό διάλογο, εξαιρετικού ρυθμού και αρμονίας.
Στην «περίοδο των παιχνιδιών», από τον τρίτο έως τον ένατο μήνα, τα βρέφη αποκτούν μεγαλύτερη σωματική δύναμη και έλεγχο της στάσης του σώματός τους, των κινήσεων του κεφαλιού και των χεριών τους, γεγονός που διευκολύνει τον προσανατολισμό τους στο περιβάλλον και στα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω τους. Τα βρέφη αυτής της περιόδου μοιάζει να λένε στη μητέρα τους: «αρκετά συνομιλήσαμε, ώρα για δράση»! Πολλές φορές οι μητέρες αντιλαμβάνονται αυτή την αλλαγή μέσα από την αρνητικότητα του μωρού στην άμεση, στενή, διαπροσωπική συνομιλία μαζί της, όταν το μωρό αποστρέφει το βλέμμα και εστιάζει τον προσοχή του σε έναν νέο επίκεντρο, άλλο από το δικό της πρόσωπο. Οι μητέρες προσαρμόζονται στα νέα αυτά βρεφικά καλέσματα, δοκιμάζοντας διαφορετικές, πιο ζωντανές προσεγγίσεις στην αλληλεπίδραση με τα βρέφη τους.
Μαθήματα αισιοδοξίας για παιδιά
«Ερευνητές όπως οι Reddy και Trevarthen έχουν φωτίσει αυτές τις μεταβάσεις και έχουν καταδείξει ότι τα παιχνίδια από τους τρεις έως τους έξι μήνες είναι ζωηρότερα, ταχύτερου ρυθμού, μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας και συναισθηματικής ποικιλίας», εξηγεί η Μαριαλένα Σεμιτέκολου. «Είναι η περίοδος όπου το μωρό μαθαίνει τελετουργίες παιχνιδιών (συμβατικά παιχνίδια, παιχνίδια δράσης, μουσικά παιχνίδια) τις οποίες παρακολουθεί ανυπόμονα, αντιδρά με ετοιμότητα στα κατάλληλα σημεία, ή τις επαναλαμβάνει κερδίζοντας τον έπαινο των γύρω του».
Από την ηλικία των έξι μηνών μέχρι και τον ένατο, τα μωρά αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «πρωτοσήματα»: σημαντικές χειρονομίες και εκφράσεις, σε μια ξαφνική συνήθως επίδειξη κόλπων ή αστείων που έχουν μάθει, τελετουργικά παιχνίδια ή αυτοπαρουσιάσεις μπροστά σε οικείους ή ξένους. «Η επικοινωνία τους αυτή προσανατολίζεται σε έναν σύντροφο και έχει στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον και το συναίσθημά του: έκπληξη, θαυμασμό, γέλιο. Η αναπτυξιακή πηγή του χιούμορ, μετά τους πρώτους έξι μήνες, είναι κοινωνική και συναισθηματική. Η φύση της δημιουργίας του χιούμορ είναι διαπροσωπική», λέει η Μαριαλένα Σεμιτέκολου, περιγράφοντας τα ευρήματα στα οποία στηρίχθηκε η έρευνά της.
Αστειεύονται για να προκαλέσουν
Τα μωρά κάνουν χιούμορ με στόχο τις προθέσεις και τις προσδοκίες των άλλων: προκαλούν με φωνές το παιχνίδι ή την προσοχή, επαναλαμβάνουν γκριμάτσες ή πράξεις που οι παρατηρητές θεωρούν διασκεδαστικές, επαναλαμβάνουν σχεδόν «ενοχλητικές» δράσεις στο πλαίσιο ενός γνωστού παιχνιδιού, προσφέρουν ένα αντικείμενο στον άλλον και στη συνέχεια το αποσύρουν, διασπώντας την προσδοκία που τα ίδια δημιούργησαν, προσποιούνται πως κλαίνε, κάνουν κατεργαργιές. «Το μωρό που πειράζει έναν ενήλικο, προσφέροντας και αποσύροντας ένα αντικείμενο, μπορεί να διακρίνει μεταξύ της σοβαρής και μη σοβαρής διάθεσης των άλλων ανθρώπων. Δείχνει ότι είναι ικανό να κάνει κάτι περισσότερο από το να αντιδρά απλά: μπορεί να σχολιάσει αποτελεσματικά την ίδια του τη δράση».
Στο παιχνίδι, δύο είναι τα βασικά κίνητρα του μωρού μέχρι την ηλικία των εννέα μηνών: η συναλλαγή με τα αισθήματα και τις πράξεις ενός άλλου ανθρώπου και η εξερεύνηση και ο χειρισμός των αντικειμένων. «Πριν τους εννέα μήνες, τα βρέφη παίζουν με παιχνίδια και αντικείμενα και διασκεδάζουν με την παρουσίασή τους από τη μητέρα», αναφέρει η ίδια. «Κοντά στον ένατο μήνα, το παιχνίδι μητέρας – μωρού με τα αντικείμενα γίνεται συνεργατικό και στο βρεφικό νου αναδύεται ένα νέο ενδιαφέρον σχετικά με τη γνώση των άλλων για τα αντικείμενα και το πώς χρησιμοποιούνται. Αρχίζει να χρησιμοποιεί ήχους φωνές και επιδεικτικές χειρονομίες, μια «πρωτογλώσσα» που του επιτρέπει για πρώτη φορά την επικοινωνία προθέσεων και συναισθημάτων στο πρόσωπο που έχει απέναντί του. Το βρέφος των εννέα μηνών εκφράζει στα παιχνίδια με τη μητέρα αυτοπεποίθηση και πεποίθηση σε αυτήν. Αποκτά τις ικανότητες να εκτελεί μια πράξη ως ανεξάρτητος εαυτός, ταυτόχρονα όμως έχει την αίσθηση της εμπιστοσύνης στον άλλον και δρα συνεργατικά».
Ο μπαμπάς παίζει
Ο μπαμπάς μιλάει. Συνήθως κάνει σχόλια περιγραφικά ή προκαλεί το μωρό του να συμμετάσχει σε μια δραστηριότητα. Άλλες φορές πάλι προσθέτει τον έπαινο, ενώ λιγότερες είναι οι φορές που χρησιμοποιεί πειρακτικά σχόλια (6,8%) ή παιγνιωδώς απειλητικά (6,8%). Προκαλεί το παιχνίδι, συνήθως χωρίς αντικείμενα, βρίσκεται πολύ κοντά στο μωρό του ή το κρατάει αγκαλιά και επικοινωνεί με το μωρό του συνήθως με αστείες φωνές και γέλια ή με το βλέμμα. Στα παιχνίδια μεταξύ μπαμπάδων και μωρών που παρατήρησε η αναπτυξιακή ψυχολόγος Μαριαλένα Σεμιτέκολου στη διάρκεια της έρευνάς της, οι περισσότεροι πατεράδες προτιμούσαν να βρίσκονται σε κίνηση, ενώ το αρχικό ενδιαφέρον και των δύο, στη διάρκεια του παιχνιδιού έδινε γρήγορα τη θέση του στην ευχαρίστηση, τόσο για τους μπαμπάδες όσο και για τα βρέφη.
Η αγκαλιά που φέρνει γέλιο
Γελούν περισσότερο όταν παίζουν χωρίς αντικείμενα. Μητέρες, πατέρες και μωρά δείχνουν να απολαμβάνουν περισσότερο τα παιχνίδια πρόσωπο με πρόσωπο ή σώμα με σώμα, εκεί όπου η δράση κατευθύνεται προς τον άλλον άμεσα, γίνεται πιο εύθυμη και τελικά πιο αστεία.
Το «μαζί» κάνει τα μωρά να γελούν περισσότερο απ’ ότι η κίνηση στο χώρο. Όπως σημειώνει η Μαριαλένα Σεμιτέκολου «το γέλιο των συμπαικτών φαίνεται να προϋποθέτει ή να διευκολύνεται από μια μορφή γειτνίασης των προσώπων και των σωμάτων τους στο χώρο». Μαμάδες και μωρά γελούν περισσότερο όταν βρίσκονται αγκαλιά ή σε απόσταση μικρότερη του ενός μέτρου. Τα μωρά γελούν αποκλειστικά όταν βρίσκονται αγκαλιά με τον μπαμπά ή σε απόσταση μικρότερη τους ενός μέτρου. Κι όταν παίζουν οι τρεις μαζί, μαμάδες και μπαμπάδες γελούν περισσότερο όταν κρατούν το μωρό τους αγκαλιά και βρίσκονται πολύ κοντά στον σύντροφό τους, όπως επίσης το μωρό γελά περισσότερο όταν βρίσκεται αγκαλιά με τον πατέρα του ή τη μητέρα του ή σε απόσταση πολύ κοντινή.