Η έννοια της αυτοεκτίμησης
Η έννοια της αυτοεκτίμησης αναφέρεται στην αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας σε ότι αφορά κυρίως στην αίσθηση της προσωπικής μας αποδοτικότητας («είμαι ικανός») αλλά και στην αίσθηση της προσωπικής μας αξίας («είμαι αγαπητός»). Η αυτοεκτίμηση αποτελεί βασικό κομμάτι της ανθρώπινης υπόστασης, διαμορφώνεται κατά την παιδική ηλικία και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως από τη σχέση με τους γονείς μας, τους εκπαιδευτικούς, τους συνομηλίκους, την παρουσία ή την απουσία επιβραβεύσεων στη ζωή, αλλά και από άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως η φυλή, η εμφάνιση, η κοινωνική τάξη, η κοινωνικοοικονομική μας κατάσταση κ.α . Σαν χαρακτηριστικό γνώρισμά μας εξελίσσεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου και αυξομειώνεται ανάλογα με τους στόχους μας, τις επιτυχίες ή αποτυχίες μας αλλά και την υποκειμενική αξιολόγηση μας για όλα τα παραπάνω. Αποτελεί δυναμική διαδικασία που επηρεάζεται από την εξέλιξη της ζωής του ατόμου και την αξιολόγηση του για αυτή και για αυτό θεωρείται ότι οικοδομείται στα πρώτα χρόνια ζωής τους ανθρώπου. Επηρεάζει την εμπιστοσύνη που δείχνουμε στους άλλους, στις σχέσεις μας και σχεδόν σε κάθε κομμάτι της ζωής μας.
Η αυτοεκτίμηση στα παιδιά και τους εφήβους
Αν ένα παιδί μεγαλώνει με επικριτική ή και απορριπτική, μη αποδεκτή συμπεριφορά, (ειρωνείες, έλλειψη αποδοχής, βία, κ.ά.), είναι πολύ πιθανό για όλη του τη ζωή να αισθάνεται ότι δεν αξίζει αρκετά.
Ένα παιδί με υψηλή αυτοεκτίμηση, συνήθως τον αναγνωρίζουμε από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- Είναι περισσότερο ανεξάρτητο και παίρνει πρωτοβουλίες
- Αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες
- Νιώθει υπερήφανο και χαίρεται με τις επιτυχίες του
- Δείχνει ανοχή στη ματαίωση και μπορεί να αντιμετωπίσει κατάλληλα τις αποτυχίες
- Διαχειρίζεται αποτελεσματικά την ψυχολογική πίεση που μπορεί να υποστεί (από συνομηλίκους, τις απαιτήσεις της σχολικής ζωής, τραυματικά γεγονότα κλπ).
- Διαχειρίζεται τα αρνητικά συναισθήματα (π.χ. άγχος, θλίψη, θυμός).
- Έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και δεν αποθαρρύνεται εύκολα.
Αντιθέτως ένα παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση, συνήθως παρουσιάζει τα παρακάτω γνωρίσματα:
- Αναφέρεται συχνά στον εαυτό του με αρνητικούς χαρακτηρισμούς ή μειώνει/ υποβιβάζει τα θετικά του στοιχεία.
- Είναι υπερευαίσθητο στην κριτική, ακόμα και όταν είναι εποικοδομητική, επειδή του δημιουργεί δυσβάσταχτο άγχος.
- Ασκεί το ίδιο σκληρή κριτική στους άλλους
- Έχει δυσκολία στη δημιουργία φιλίας ή παρέας και συχνά βιώνει απόρριψη από τους συνομήλικους.
- Στενοχωριέται επίσης υπερβολικά από τις αποτυχίες του. Γι’ αυτό τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στο άγχος και την κατάθλιψη.
- Μπορεί ακόμα και να υιοθετήσει αντικοινωνικές ή παραβατικές συμπεριφορές (σύνηθες στην εφηβεία)
Πώς εκφράζεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση των παιδιών
- Δυσκολία στην κοινωνική συναναστροφή και στη διατήρηση φιλιών
- Εκδήλωση έντονης εσωστρέφειας, έντονων ναρκισσιστικών στοιχείων ή εξαρτητική συμπεριφορά
- Έντονη τάση απαγγελίας αυτό-κατηγοριών και ενοχών (π.χ. «Σιγά μην τα καταφέρω ποτέ».)
- Δυσκολία του παιδιού να αναγνωρίσει τις δυνατότητες του, ενώ με ευκολία αναγνωρίζει τα αδύναμα στοιχεία της προσωπικότητάς του.
- Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και ανάληψης ευθυνών.
- Δυσκολία επίλυσης προβλημάτων
- Δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων και διαχείρισης συγκρούσεων.
- Τάση τελειομανίας και συνεχούς αγώνα για να επιτύχει κάτι παραπάνω, με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζει τα ήδη υπάρχοντα.
Τα παιδιά και οι έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση νιώθουν υπερβολικές ενοχές και είτε τις αρνούνται για να προστατέψουν το εύθραυστο «εγώ» τους, ή επιβεβαιώνουν σταδιακά μέσα τους την πίστη ότι δεν αξίζουν.
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών
- Αποδεχτείτε τα παιδιά σας όπως είναι, όχι όπως θα έπρεπε να είναι. Για παράδειγμα πείτε τους: «Νιώθω υπερήφανη που προσπάθησες σε αυτόν τον αγώνα …την άλλη φορά θα έχεις μεγαλύτερη εμπειρία».
- Χρειάζεται να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες για το κάθε παιδί, οι οποίες δεν θα είναι ούτε πολύ υψηλές, ούτε πολύ χαμηλές.
- Αντιμετωπίστε τα παιδιά σας με σεβασμό και αξιοπρέπεια, ανεξάρτητα από το επίπεδο ικανοτήτων που διαθέτουν.
- Πιστέψτε στα παιδιά για να μπορέσουν να πιστέψουν στον εαυτό τους, για παράδειγμα πείτε: «Είναι πολύ δύσκολο, μα ξέρω ότι μπορείς να το κάνεις».
- Επικεντρωθείτε στη συνεισφορά των παιδιών, στα θετικά τους στοιχεία, π.χ. «Σ’ ευχαριστώ πολύ, που με βοήθησες».
- Βρείτε έναν τομέα που το παιδί, έχει ταλέντο και επικεντρωθείτε σ’ αυτό, με θετικές επιβραβεύσεις.
- Αναγνωρίστε την προσπάθεια και την πρόοδο των παιδιών με τον ίδιο τρόπο, όπως θα αναγνωρίζατε και το τελικό αποτέλεσμα και δώστε τους ρεαλιστική επιβράβευση και σχόλια. Παράδειγμα πείτε: «Φαίνεται ότι κατέβαλες μεγάλη προσπάθεια γι’ αυτό»
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά για τη συμπεριφορά και τις πράξεις τους, δείχνοντάς τους ότι τα εκτιμάτε γι’ αυτό που είναι και γι’ αυτό που κάνουν.
- Διαχωρίστε τον έπαινο από την ενθάρρυνση. Για παράδειγμα πείτε: «Μου αρέσουν πολύ τα χρώματα που χρησιμοποίησες στη ζωγραφιά σου!» (ρεαλιστικό, θετικό σχόλιο), αντί για : “Είσαι σπουδαίος ζωγράφος!” (υπερβολή, θέτει τον πήχη ψηλά). Ειδικά στους εφήβους, ο ψεύτικος έπαινος μπορεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη τους προς εσάς.
- Αποφύεγετε τα κηρύγματα και τις συνεχείς προειδοποιήσεις.
- Δώστε τους ευκαιρίες να πάρουν αποφάσεις για οικογενειακές δραστηριότητες και ενθαρρύνετε τα παιδιά να έχουν τα ίδια την ευθύνη για τη συμπεριφορά τους.
- Εκπαιδεύστε τα στην επίλυση διαφορών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επιλύσουν τις προσωπικές τους διαφορές και βοηθώντας τα να σκεφτούν τις δικές τους λύσεις. «Μπορείτε να βρείτε μια μέση λύση με τη φίλη σου ώστε να είστε ικανοποιημένες και οι δύο …Σκέψου κάποια πράγματα που μπορείς να κάνεις για να λύσεις το πρόβλημα.»
- Βοηθήστε τα παιδιά να αναλογιστούν τις συνέπειες των πράξεων τους και να εξασκηθούν στην ανάληψη ευθυνών με στοχευμένες ερωτήσεις τύπου: «Πως θα λειτουργήσει κάτι τέτοιο..;» , «Τι θα συμβεί μετά..;»
Θυμηθείτε..
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική, μαθαίνει να κατακρίνει.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα, μαθαίνει να καυγαδίζει.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία, μαθαίνει να είναι ντροπαλό.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση, μαθαίνει να είναι υπομονετικό.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει.
Αν ένα παιδί ζει μέσα σε παραδοχή και φιλία μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.
Αν ένα παιδί ζει μέσα σε επιδοκιμασία, μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση.
R. RUSSEL