Εισαγωγή:
Τα ατυχήματα και οι συνακόλουθες κακώσεις της παιδικής ηλικίας αποτελούν μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ευθύνονται για την πρόκληση πρώιμης θνησιμότητας και αναπηρίας, που σε σημαντικό ποσοστό μπορούν να προληφθούν με τη συντονισμένη εφαρμογή προληπτικών στρατηγικών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «ενώ για κάθε κατηγορία ατυχήματος υπάρχουν αποδεδειγμένες μέθοδοι για τη μείωση τόσο της πιθανότητας πρόκλησης όσο και της βαρύτητας των ατυχημάτων, η αναγνώριση του προβλήματος και η πολιτική δέσμευση για ανάληψη δράσεων με σκοπό την πρόληψη των παιδικών ατυχημάτων παραμένει σε απαράδεκτα χαμηλά επίπεδα.»
Η έκταση του προβλήματος:
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα ατυχήματα συγκαταλέγονται μεταξύ των πρώτων αιτιών θανάτου παιδιών ηλικίας έως 18 ετών και ευθύνονται για το 40% των θανάτων της ηλικίας αυτής. Μετά το πρώτο έτος της ζωής, αποτελούν στη χώρα μας την πρώτη αιτία θανάτου, ενώ τα τροχαία ατυχήματα και μόνον αναγνωρίζονται ως πρώτη αιτία θανάτου για την ηλικία 15-18 ετών και ως δεύτερη για την ηλικία 10-14 ετών. Επιμέρους τύποι ατυχημάτων που συχνότερα σχετίζονται με την πρόκληση θανάτου στην παιδική ηλικία είναι τα τροχαία ατυχήματα, η ασφυξία, ο πνιγμός, οι δηλητηριάσεις και τα εγκαύματα. Αν και η συχνότητα των θανάτων από ατυχήματα είναι υψηλότερη στις χαμηλού οικονομικού επιπέδου χώρες, οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες πλήττονται επίσης, ιδιαίτερα ο ασθενέστερος κοινωνικοοικονομικά πληθυσμός τους.
Κάθε χρόνο στην Ευρώπη, 40.000 παιδιά χάνουν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα ατυχήματος. Υπολογίζεται ότι σε κάθε θάνατο αντιστοιχούν μερικές χιλιάδες παιδιά που συνεχίζουν να ζουν με ποικίλης βαρύτητας αναπηρίες και ψυχικά τραύματα. Αντιστοίχως στις ΗΠΑ περισσότερα από 9000 παιδιά χάνουν τη ζωή τους και πάνω από 225 000 απαιτείται να νοσηλευτούν λόγω ατυχήματος, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός των επισκέψεων στα τμήματα επειγόντων περιστατικών ξεπερνά τα 9 εκατομμύρια. Το ετήσιο υπολογιζόμενο οικονομικό και κοινωνικό κόστος ανέρχεται στα 87 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο δείκτης YPLL (Years of Potential Life Lost), που εκτιμά κατά προσέγγιση τα χρόνια που κάποιος άνθρωπος θα ζούσε εάν δεν είχε καταλήξει πρόωρα, για τα παιδικά ατυχήματα την περίοδο 2000-2009, αντιστοιχεί στο 42% όλων των YPLL. Είναι μάλιστα πενταπλάσιος από τον αντίστοιχο δείκτη για τον καρκίνο, 13 φορές υψηλότερος από το δείκτη των καρδιοπαθειών και 31 φορές υψηλότερος από το δείκτη των πνευμονιών και της γρίπης.
Γιατί τα παιδιά είναι τόσο ευάλωτα στα ατυχήματα;
Τα παιδιά δεν είναι μικροί ενήλικες. Υπολείπονται σε σωματικές και αναπτυξιακές δεξιότητες, παρουσιάζουν ποικίλου βαθμού εξάρτηση από τους μεγάλους, ανάλογα με την ηλικία, χαρακτηριολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά ενώ η δραστηριότητα και οι συμπεριφορές τους που ενέχουν κινδύνους για πρόκληση ατυχημάτων, μεταβάλλονται με την αύξηση της ηλικίας. Η περιέργεια και οι εξερευνητικές τάσεις, που τα χαρακτηρίζουν δε συμβαδίζουν συνήθως με την ωριμότητα που απαιτείται για την αξιολόγηση των κινδύνων και την ανάπτυξη ικανοτήτων αποφυγής τους.
Ομάδες αυξημένου κινδύνου:
Τα ατυχήματα στην παιδική και εφηβική ηλικία αφορούν πολύ συχνότερα τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, με ένα μέσο κίνδυνο κατά 25% υψηλότερο στα αγόρια. Πιθανές εξηγήσεις περιλαμβάνουν βιολογικές παραμέτρους, την τάση των αγοριών να εμπλέκονται σε πιο ριψοκίνδυνες και παρορμητικές συμπεριφορές και να κοινωνικοποιούνται με διαφορετικούς τρόπους συγκριτικά με τα κορίτσια, καθώς και την αυξημένη πιθανότητα να μην ανταποκρίνονται στις ανασταλτικές παραινέσεις των γονέων και να παίζουν χωρίς επίβλεψη. Σε ό,τι αφορά την κατηγορία του ατυχήματος, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα, αλλά γενικά τα βρέφη παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο πνιγμονής/ασφυξίας, ενώ στα νήπια καταγράφονται συχνότερα περιστατικά πνιγμού. Οι πτώσεις κατέχουν την πρώτη θέση μεταξύ των ατυχημάτων σε παιδιά ηλικίας έως τριών ετών, αλλά η αιτιολογική συμμετοχή αντικειμένων που σχετίζονται με αυτές, π.χ έπιπλα, σκάλες, εξοπλισμός παιδικής χαράς, διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία. Οι δηλητηριάσεις εμφανίζουν ανοδική συχνότητα από την ηλικία των 9 μηνών έως τους 23 μήνες ζωής και στη συνέχεια παρουσιάζουν προοδευτική μείωση. Όσο αυξάνεται η ηλικία τόσο αυξάνεται η συχνότητα των τροχαίων ατυχημάτων. Το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η μικρή ηλικία της μητέρας, οι μονογονεϊκές και οι πολυμελείς οικογένειες, καθώς και το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της μητέρας συνιστούν παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση του κινδύνου παιδικών ατυχημάτων.
Παιδικά ατυχήματα στην Ελλάδα:
Ως πρώτη αιτία θανατηφόρων ατυχημάτων στα παιδιά ηλικίας 0-14 ετών καταγράφονται τα τροχαία ατυχήματα τα οποία ευθύνονται για το 55% του συνολικού αριθμού θανάτων από γνωστές αιτίες κακώσεων στην ηλικία αυτή. Οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας, από αυτήν την αιτία εντοπίζονται στις ηλικίες 10-14 ετών ενώ οι χαμηλότεροι στις ηλικίες 0-4. Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της θνησιμότητας στα αγόρια κατά την ηλικία 10-14 ετών. Οι πνιγμοί αποτελούν τη δεύτερη σημαντικότερη αιτία θανάτου από ατυχήματα στα παιδιά 0-14 ετών στην Ελλάδα. Στη χώρα μας (1992-2004)καταγράφονται ετησίως 10 θάνατοι από πνιγμό κατά μέσο όρο στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Την τρίτη αιτία θανάτου από ατυχήματα καταλαμβάνουν οι πτώσεις με 6 θανάτους κατά μέσο όρο κάθε χρόνο και ακολουθούν τα εγκαύματα και οι δηλητηριάσεις. (πηγή: Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ατυχήματα 2008-2012)
Πρόληψη:
Τα παιδικά ατυχήματα είναι προβλέψιμα και μπορεί να προληφθούν όταν εφαρμόζονται οι κατάλληλες στρατηγικές πρόληψης με συνδυασμό τριών προσεγγίσεων που έχουν επανειλημμένα δοκιμαστεί με επιτυχία σε χώρες που τις ακολούθησαν με συνέπεια και συνέχεια:
1. Νομικό πλαίσιο ασφαλείας και πολιτική δέσμευση εφαρμογής της νομοθεσίας: έχει τη δυνατότητα, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση/ενημέρωση του κοινού να επηρεάζει και να διαμορφώνει συνθήκες ασφαλούς περιβάλλοντος και ανθρώπινες συμπεριφορές– στάσεις που προάγουν την ασφάλεια των παιδιών και την προστασία τους από τα ατυχήματα. Παραδείγματα αποτελούν νόμοι και ρυθμίσεις για την υποχρεωτική χρήση παιδικών καθισμάτων αυτοκινήτου και κράνους για την ποδηλασία καθώς και η επιβολή ανώτατων ορίων ταχύτητας. Η διασφάλιση της εφαρμογής τους αυξάνει την αποτελεσματικότητά τους.
2. Εκπαίδευση ειδικών και ενημέρωση κοινού: Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο, αφού προσφέρει τόσο ευαισθητοποίηση όσο και την απαραίτητη γνώση ώστε έγκαιρα να αναγνωρίζονται οι πιθανοί κίνδυνοι και να εφαρμόζονται τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ενημέρωση– εκπαίδευση των ζευγαριών που θα γίνουν γονείς για την αναγκαιότητα και την ορθή χρήση των καθισμάτων ασφαλείας του αυτοκινήτου για κάθε μετακίνηση του βρέφους, ακόμη και για την πρώτη του «βόλτα» από το μαιευτήριο στο σπίτι.
Ο ρόλος της επίβλεψης:
Η επίβλεψη των παιδιών αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την προστασία τους από τα ατυχήματα και την ασφάλειά τους γενικότερα. Υπολογίζεται ότι το 90% των παιδικών ατυχημάτων συμβαίνουν μέσα ή κοντά στο οικιακό περιβάλλον και ενώ τα παιδιά βρίσκονται υπό την επιτήρηση ατόμου που τα φροντίζει. Τα χαρακτηριστικά της «ποιοτικής» επιτήρησης περιλαμβάνουν ιδιαίτερη προσοχή με συνεχή οπτική και ακουστική επαφή με το παιδί, εγγύτητα που παρέχει τη δυνατότητα άμεσης σωματικής παρέμβασης και απομάκρυνσης από επικίνδυνα σημεία και αδιάλειπτη παρακολούθηση. Το επίπεδο της επιτήρησης εξαρτάται και την ηλικία του παιδιού, τον τύπο προσωπικότητας, τις αναπτυξιακές του δεξιότητες και το περιβάλλον που καθορίζει την έκθεση σε παράγοντες κινδύνου για πρόκληση ατυχημάτων. Εκ μέρους του επιβλέποντος απαιτούνται κρίση, γρήγορα αντανακλαστικά και εκπαίδευση σε τρόπους επιρροής στη συμπεριφορά του παιδιού. Στον τομέα αυτό η συμβολή της εκπαίδευσης των γονέων από την παιδιατρική κοινότητα είναι καθοριστική αφού μπορεί να ευαισθητοποιήσει και να καθοδηγήσει τους γονείς αφενός στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος διαβίωσης και ψυχαγωγίας των παιδιών και αφετέρου στην ανάγκη για συστηματική επίβλεψη, εγρήγορση και ανάπτυξη της ικανότητας άμεσης και αποτελεσματικής παρέμβασης για την πρόληψη των ατυχημάτων. Το ίδιο αποτελεσματικός φαίνεται να είναι ο ρόλος των λειτουργών προσχολικής και σχολικής εκπαίδευσης με προγράμματα που απευθύνονται απευθείας στο παιδί σε χρονικές και ηλικιακές περιόδους της ζωής του «ευαίσθητες» στην υιοθέτηση ασφαλών προτύπων συμπεριφοράς.
3. Τεχνολογικές–μηχανικές παρεμβάσεις: στοχεύουν στην παθητική ασφάλεια και χρησιμοποιούν το σχεδιασμό χώρων και αντικειμένων με κριτήριο τον περιορισμό της πιθανότητας πρόκλησης ατυχήματος ή τη μείωση της βλαπτικής ενέργειας στην οποία μπορεί ένα άτομο να εκτεθεί κατά τη διάρκεια ενός ατυχήματος. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν για παράδειγμα, τη χρήση μη εύφλεκτων υφασμάτων για το ρουχισμό των παιδιών, τη χρήση ανιχνευτών καπνού, κατάλληλα προστατευτικά υλικά για την κάλυψη των επιφανειών και εδάφους στις παιδικές χαρές, καθώς και χρήση παιχνιδιών χωρίς μικρά τμήματα που μπορεί να αποσπαστούν και να προκαλέσουν πνιγμονή. Σε συνδυασμό με τα μέτρα ενεργητικής ασφάλειας που στοχεύουν στην τροποποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οι τεχνολογικές παρεμβάσεις και η εισαγωγή στην αγορά ασφαλών καταναλωτικών προϊόντων έχουν αποδώσει θεαματικά στην πρόληψη ατυχημάτων στα παιδιά. Τα παραδείγματα κατακόρυφης μείωσης θανατηφόρων δηλητηριάσεων μετά την εισαγωγή ασφαλών πωμάτων στις συσκευασίες της ασπιρίνης και άλλων φαρμακευτικών ειδών ή η μείωση των θανάτων από πτώσεις μετά την τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων στα παράθυρα πολυκατοικιών στη Σιγκαπούρη είναι πια κλασικά.
Συμπερασματικά, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Ατυχημάτων για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μείωση των παιδικών ατυχημάτων είναι εφικτή σε ποσοστό τουλάχιστον 33% αν ακολουθηθούν και στη χώρα μας οι συνεπείς και συνεχείς πολιτικές πρόληψης που έχουν ακολουθήσει ήδη οι Σκανδιναβικές χώρες, η Ολλανδία και η Αγγλία. Σε απόλυτους αριθμούς, κάθε χρόνο θα μπορούσαν να είναι μαζί μας τουλάχιστον 100 παιδιά ηλικίας 0-14 ετών που έφυγαν άδικα, κυρίως εξ αιτίας παραγόντων που έχουν σχέση με την ανθρώπινη συμπεριφορά και την έλλειψη φροντίδας σε επίπεδο οικογένειας, κοινότητας ή Πολιτείας.
keelpno.gr