Η συμμετοχή μας σε διάφορες ομάδες ανθρώπων είναι πολύ σημαντική στη ζωή μας. Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι απαραίτητες για να συνάψουμε σχέσεις με άλλους και να τις διατηρήσουμε. Για να ανήκουμε σε μια ομάδα χρειάζεται να έχουμε την ικανότητα να επικοινωνούμε, να μοιραζόμαστε σκέψεις και ιδέες, αφήνοντας χώρο για να ακούμε τον άλλο, να μπαίνουμε στη θέση του, να τηρούμε κανόνες, να συνεργαζόμαστε και να μπορούμε να επιλύουμε διαφορές.
Συγκεκριμένα στα παιδιά, οι κοινωνικές δεξιότητες είναι σημαντικές, ώστε να αλληλεπιδρούν και να αντιμετωπίζουν καταστάσεις στα πλαίσια που βρίσκονται στην καθημερινότητά τους. Η πρώτη κοινωνία του παιδιού είναι οι οικογένεια και αργότερα έρχεται το σχολείο. Γονείς και παιδαγωγοί /δάσκαλοι μπορούν από νωρίς να διδάξουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες στα παιδιά, ώστε αυτά να μεγαλώνουν με αυτοπεποίθηση.
Για να τις ενισχύσετε στα παιδιά-μαθητές σας μπορείτε να κάνετε τα εξής:
- Γίνετε εσείς τα πρότυπα που θα μιμηθούν, π.χ. τηρώντας κανόνες στο σπίτι, διατηρώντας διάλογο και ακούγοντας το συνομιλητή σας, παίζοντας δίκαια σε παιχνίδια, εμπνέοντας τη συνεργασία μέσα από τις δουλειές του σπιτιού.
- Βοηθήστε τα να εκφράζουν λεκτικά την ανάγκη τους, μειώνοντας έτσι αρνητικές συμπεριφορές, όπως γκρίνια και κλάμα (π.χ. πείτε «θύμωσα γιατί μου πήρε το παιχνίδι μου», όταν το παιδί κλαίει και φωνάζει, επειδή του πήραν το παιχνίδι, ενθαρρύνετε να το ζητήσει σωστά για να πάρει αυτό που θέλει).
- Σε μικρότερες ηλικίες όπου ο λόγος δεν έχει εμφανιστεί, μπορείτε να ενισχύετε το δαχτυλοδείξιμο- τις χειρονομίες, ώστε το παιδί να σας κατευθύνει προς αυτό που επιθυμεί ή να αρνηθεί κάτι. Μπορείτε να δίνετε επιλογές (π.χ. θέλεις κούκλα ή μπάλα), ώστε το παιδί να πάρει αυτό που θέλει. Επιβραβεύετε όταν τα παιδιά επιλέγουν κοινωνικά αποδεχτές συμπεριφορές για να αλληλεπιδρούν μαζί σας!
- Το παιχνίδι είναι βασικό μέσο για να αναπτυχθούν οι κοινωνικές δεξιότητες. Μπορείτε ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και την ικανότητά του, να ξεκινήσετε παιχνίδια στη δυάδα ενήλικας-παιδί. Μετά στην τριάδα ενήλικας-δύο παιδιά. ‘Υστερα, η δυάδα με τους δύο συνομηλίκους να στήνουν μόνοι τους το παιχνίδι και ο ενήλικας ανά διαστήματα να επιβλέπει. Σιγά-σιγά, αυξήστε το σύστημα φίλων και παρατηρείστε πως το παιδί σας ή οι μαθητές σας γενικεύουν τις δεξιότητες που διδάσκετε.
- Διδάξτε να μοιράζονται. Μια πιθανή δραστηριότητα στο σχολείο θα μπορούσε να είναι για παράδειγμα, ο καθένας να φέρνει παιχνίδι από το σπίτι και να το παρουσιάζει στην ομάδα συνομηλίκων. Μία φορά την εβδομάδα, λοιπόν, το παιδί μπορεί να μοιράζεται το παιχνίδι του με τους συμμαθητές του, οι οποίοι ένας-ένας μπορούν να το επεξεργαστούν. Στο τέλος, μπορούν να συζητούν για αυτή την εμπειρία εκφράζοντας τις σκέψεις μεταξύ τους.
- Ενισχύστε παιχνίδια εναλλαγής σειράς, για παράδειγμα, ένα παιχνίδι να είναι κοινό στην ομάδα και να μεταφέρεται από το ένα παιδί στο άλλο. Μπορείτε να βάλετε χρονόμετρο/κλεψύδρα. Κάθε παιδί αισθάνεται εμπιστοσύνη και ασφάλεια, εφόσον παίζει για ίσο χρονικό διάστημα με τα άλλα παιδιά, και κατανοεί ότι μπορεί να το δώσει στο επόμενο παιδί.
- Σε μικρές ηλικίες επίσης, μπορείτε να χρησιμοποιείτε οπτικό πρόγραμμα με φωτογραφίες των παιδιών για να δείχνετε ποιανού σειρά είναι. Τα παιδιά μαθαίνουν στην αναμονή και στην υπομονή μέχρι να έρθει η σειρά τους.
- Ενισχύστε τον κοινό σκοπό και τη συνεργασία.Αναθέστε δουλειά στα παιδιά και δώστε ευκαιρίες να νιώθουν χρήσιμα στο σπίτι. Εμπιστευτείτε τα να μαζέψουν πιάτα, να βάλουν πιρούνια στο τραπέζι, να πάνε με το μπαμπά σουπερ μάρκετ να αγοράσουν πράγματα όντας υπεύθυνα να κρατούν τη λίστα, να βάλουν ρούχα στο πλυντήριο.
- Διδάξτε το δίκαιο παιχνίδι. Μιλήστε για κανόνες και φτιάξτε τους μαζί. Μπορείτε να βρείτε εικόνες στο διαδίκτυο που θα τους κολλήσετε στην τάξη και θα τους υπενθυμίζετε πριν ξεκινήσετε το μάθημα- κύκλο καλημέρας.
- Παίξτε παιχνίδια ρόλων με διάφορες κοινωνικές καταστάσεις της καθημερινότητας. Οι βιωματικές δραστηριότητες βοηθούν πολύ το παιδί να κατανοεί καλύτερα πως μπορεί να αλληλεπιδρά (π.χ. μαζεύω τα παιχνίδια μου, ο αδερφός μου μου άρπαξε το παιχνίδι, με πειράζουν στο σχολείο, πλησιάζω ομάδα ή άτομο για να συμμετάσχω στο παιχνίδι του, χτυπώ συμμαθητή μου.
- Δώστε σημασία να παρατηρείτε τα παιδιά σας στο σπίτι και τους μαθητές σας στο σχολείο. Αξιοποιείτε τις ευκαιρίες της καθημερινής τριβής σας με αυτούς για να τους βοηθάτε να επιλύουν προβλήματα. Ερωτήσεις που μπορεί να σας βοηθήσουν να το κάνετε είναι: «σε βοήθησε που..; τι σκέφτηκες, πως ένιωσες, σου άρεσε που…; Άρεσε στον άλλον που εσύ…; τι άλλο μπορείς να κάνεις για να …; Πώς θα σου φαινόταν αν την επόμενη φορά έκανες….;» Εκφράστε τα δικά σας συναισθήματα και σκέψεις: «στενοχωρήθηκα που είδα ότι χτύπησες τον…πως και επέλεξες να το κάνεις..;», ή «είμαι χαρούμενος που σήκωσες το χέρι σου στην τάξη» , «θυμώνω, όταν δε με κοιτάς που μιλώ, νομίζω δε με ακούς, είναι έτσι;». Με αυτό τον τρόπο το παιδί μαθαίνει να μπαίνει στη θέση του άλλου, να σκέφτεται λύσεις, να βλέπει τις συνέπειες των πράξεών του, να επιλύει διαφορές.
- Δίνετε χώρο και χρόνο στο παιδί να λέει την άποψη του και να κάνει τις επιλογές του (π.χ. στα παιχνίδια, στα ρούχα, στο κολατσιό).
Γονείς και παιδαγωγοί πρέπει να είναι συνοδοιπόροι στο εγχείρημα που λέγεται «ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων». Με σεβασμό και κατανόηση τα παιδιά μπορούν να μάθουν να χτίζουν σχέσεις, μέσα στις οποίες θα υποστηρίζουν τον εαυτό τους, θα συμβιβάζονται, θα συγκρούονται, θα μαθαίνουν από τα λάθη τους και θα ωριμάζουν!