Μήπως τα πασχαλινά έθιμα δημιουργούν φοβίες στα παιδιά;
Γράφει η
Βαλασία Βαρδέλλη
νηπιαγωγός, ιδιοκτήτρια του παιδικού σταθμού Το Παλατάκι
[babyPostAd]Τα παραδοσιακά πασχαλινά έθιμα είναι πιθανό να δημιουργήσουν φοβικές συναισθηματικές αντιδράσεις σε κάποια παιδιά, ακόμα και σε επίπεδο φοβίας.
Η φοβία είναι ένας υπερβολικός φόβος, αδικαιολόγητος, ανεξήγητος και δυσανάλογος προς την αιτία που τον προκαλεί. Σε αντίθεση, ο φόβος είναι μία φυσιολογική αντίδραση που θέτει τον ανθρώπινο οργανισμό σε κατάσταση συναγερμού για να αντιμετωπίσει το ερέθισμα που απειλεί την προσωπική του ασφάλεια.
Πες μου τι φοβάσαι
Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς φοβάται ένα παιδί, γιατί δεν εκφράζεται πάντα με λόγια. Το παιδί, για να εκφράσει το φόβο του, θα χρησιμοποιήσει το σώμα του και τη συμπεριφορά του. Μπορεί, για παράδειγμα, να δείχνει ταραγμένο και αγχωμένο, να κλείνεται στον εαυτό του, να γίνεται πολύ φρόνιμο ή αντίθετα πολύ επιθετικό. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μπορεί να εκδηλώσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα.
Πολλοί ενδεχομένως να σκέφτονται πως όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, τόσο πιο μικρός είναι και ο φόβος του. Όμως αυτό δεν ισχύει. Οι παιδικοί φόβοι, παρόλο που αφορούν μικρά παιδιά, κάθε άλλο παρά μικροί είναι γι αυτά. Ένα παιδί, π.χ., που φοβάται τα φαντάσματα, στη θέα μιας σκιάς μέσα στη νύχτα μπορεί κυριολεκτικά να τρομοκρατηθεί! Κι αν θέλετε να καταλάβετε πώς πραγματικά νιώθει όταν φοβάται, δεν έχετε παρά να θυμηθείτε τον εαυτό σας σε μικρότερη ηλικία. Τότε που κι εσείς φοβόσασταν το σκοτάδι ή το τέρας που κρυβόταν στη δική σας ντουλάπα!
Είναι πιθανό ένα παιδί που πρόσφατα έχει χάσει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο να επηρεαστεί έντονα από την ημέρα του Επιταφίου και της Ανάστασης, ξυπνώντας αναμνήσεις αλλά και γεμίζοντας προσδοκίες για την ανάσταση και του δικού του αγαπημένου προσώπου.
Μία απρόσεκτη κίνηση με τα αναμμένα κεριά και τις λαμπάδες μπορεί να φοβίσει κάποιο παιδί, δημιουργώντας του αργότερα διάχυτο άγχος. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους δυνατούς κρότους των βεγγαλικών που συνήθως τρομάζουν τα μικρά παιδιά ενώ παίζουν ανέμελα στο προαύλιο της εκκλησίας. Το παραδοσιακό σούβλισμα του αρνιού μπορεί να ερμηνευθεί από κάποια παιδιά ως βίαιη και άκαρδη πράξη προς το συγκεκριμένο ζωάκι, κυρίως εάν αυτό κατείχε ρόλο «κατοικίδιου» για κάποια παιδιά της επαρχίας.
Η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, η εγγενής ευαισθησία του αυτόνομου νευρικού του συστήματος, τα προσωπικά του βιώματα και οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι παράγοντες που καθιστούν κάποια παιδιά πιο ευάλωτα από άλλα, ακόμα και προς τα ίδια εξωτερικά ερεθίσματα.
Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά για την Ανάσταση;
Αρχικά πρέπει να αναλογιστούμε το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί, καθώς κάποιοι παιδικοί φόβοι είναι φυσιολογικοί και παροδικοί με την ηλικία, όπως ο φόβος για τους δυνατούς και απροσδόκητους θορύβους στα νήπια. Οι φόβοι μπορεί να είναι είτε έμφυτοι είτε επίκτητοι. Έμφυτοι είναι όσοι παρουσιάζονται στο παιδί χωρίς να τους δημιουργεί το περιβάλλον. Τέτοιοι είναι ο φόβος του πόνου, του ύψους, αυτός που προκαλείται από έναν δυνατό και ξαφνικό κρότο όπως των βεγγαλικών κ.λπ. Είναι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που κάνει τα παιδιά να φοβούνται και να αντιδρούν σε φυσικά κυρίως φαινόμενα, όπως είναι η αστραπή ή ο σεισμός. Αρκετές φορές, όμως, δεν υπάρχουν πραγματικές αιτίες που τα κάνουν να φοβούνται. Τότε μιλάμε για επίκτητους φόβους, οι οποίοι μπορεί να προέλθουν από το περιβάλλον. Έτσι, πηγές φόβου για τα παιδιά μπορεί να γίνουν η τηλεόραση, η φωτιά, τα παραμύθια ή ακόμα και οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Συχνά η έγκαιρη προετοιμασία και ενημέρωση των παιδιών για τα έθιμα του Πάσχα μπορεί να προλάβει φοβικές αντιδράσεις. Η ανοιχτή επικοινωνία, στο επίπεδο που κατανοεί το παιδί, μειώνει τα ξαφνικά και απροσδόκητα ερεθίσματα. Γνωρίζοντας τι να περιμένει, το παιδί μπορεί να ελέγξει το φοβικό ερέθισμα και να προετοιμάσει δεξιότητες αντιμετώπισής του. Επομένως, το εξωτερικό περιβάλλον βιώνεται ως λιγότερο απειλητικό. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στα νέα ερεθίσματα, καθώς και σε ό,τι δημιουργεί μεγαλύτερη δυσκολία στο κάθε παιδί. Για παράδειγμα, εάν η οικογένεια σκοπεύει να περάσει το Πάσχα σε έναν νέο τόπο, πρέπει οι γονείς να ενημερωθούν για τα έθιμα του συγκεκριμένου τόπου και να προετοιμάσουν το παιδί. Αντίστοιχα, σε ένα παιδί που βιώνει πένθος πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι η Ανάσταση είναι ένα μεμονωμένο θείο γεγονός και όχι κάτι που συμβαίνει σε όσους πεθαίνουν.
Είναι σημαντικό ο ενήλικας που έχει αναλάβει το ρόλο του «πομπού» στην επικοινωνία και ενημέρωση του παιδιού να γίνεται και σωστός «δέκτης» των λεκτικών και μη λεκτικών αντιδράσεων του παιδιού. Αν διαισθανθεί οποιαδήποτε αμηχανία, αγωνία ή φόβο πρέπει να πλησιάσει το παιδί και να ακούσει προσεκτικά τι σκέφτεται, τι νιώθει και τι θέλει να κάνει. Η αγνόηση των φόβων ή ο εξαναγκασμός για επαφή με το φοβικό αντικείμενο δεν είναι ποτέ βοηθητικά. Αντίθετα, αυτό που είναι συχνά αποτελεσματικό είναι η αναδόμηση του τρόπου που το παιδί αντιλαμβάνεται ή ερμηνεύει ένα γεγονός. Σκέψεις που δημιουργούν άγχος και φόβο στο παιδί μπορούν να αντικατασταθούν με πιο βοηθητικές. Για παράδειγμα, ένα παιδί που φοβάται ή κλαίει για το σούβλισμα του αρνιού μπορεί να βοηθηθεί, εάν κάποιος του εξηγήσει περιγραφικά την αλυσίδα της φύσης «κάποια ζώα περνάνε όλη τους τη ζωή με στόχο να γίνουν όσο το δυνατόν πιο λαχταριστά, προκειμένου να τα διαλέξουν οι άνθρωποι για το πασχαλινό τους γλέντι!»
Οι φοβικές αντιδράσεις είναι συχνά αποτέλεσμα μάθησης. Το παιδί, δηλαδή, μαθαίνει να αντιδρά με φόβο σε συγκεκριμένα ερεθίσματα εξαιτίας προηγούμενης εμπειρίας, λόγω μίμησης αντιδράσεων που βλέπει από άλλους, ή απλώς και μόνο γιατί έχει ακούσει για τους φόβους των άλλων. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να προσέχουν οι γονείς τις δικές τους αντιδράσεις και συζητήσεις παρουσία των παιδιών.
Η ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και την υπερ-προστασία είναι σημαντική για την πρόληψη των παιδικών φοβιών. Οι υπερ-προστατευτικοί γονείς στοχεύοντας στην προφύλαξη του παιδιού συχνά περνούν το μήνυμα ότι απειλές και κίνδυνοι παραμονεύουν παντού. Αντίστοιχα, η πλήρης ανοχή εκ μέρους των υπερ-ανεκτικών γονέων μπορεί να δημιουργήσει φόβους και άγχη, καθώς χωρίς εξωτερικά όρια ο κόσμος είναι πιο απειλητικός και ο εαυτός πιο ανασφαλής.
Είναι σημαντικό τα παιδιά να μην απομακρύνονται πολύ από τους γονείς. Η σωματική εγγύτητα δημιουργεί ασφάλεια και μπορεί να βοηθήσει τον γονέα να παρέμβει άμεσα και να καθησυχάσει το παιδί. Ό,τι και να συμβεί αν ο γονέας διατηρήσει τη δική του ηρεμία και ψυχραιμία ερχόμενος σε επαφή με το παιδί μπορεί να του τη μεταδώσει και να το ηρεμήσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σημαντικό οι γονείς να ακούσουν την ιστορία του παιδιού.
Αν ο φόβος είναι παράλογος μπορούν να καθησυχάσουν το παιδί ότι δεν κινδυνεύει και να το βοηθήσουν να φέρει στη σκέψη του κάτι ευχάριστο που το ηρεμεί. Αν ο φόβος είναι πραγματικός πρέπει να δράσουν με στόχο την προστασία του παιδιού.
Οι φοβικές αντιδράσεις που επηρεάζουν σημαντικά και για μεγάλο διάστημα την καθημερινή ζωή του παιδιού, προκαλώντας αναστάτωση στη λειτουργικότητα, τη συμπεριφορά και τη συναισθηματική του ισορροπία χρήζουν προσοχής και αντιμετώπισης, καθώς μπορεί να κρύβουν και άλλες συναισθηματικές δυσκολίες. Η παιγνιο-θεραπεία είναι μία μέθοδος ψυχοθεραπείας στα παιδιά που χρησιμοποιεί τον αυθόρμητο τρόπο έκφρασης του παιδιού, το παιχνίδι και τη ζωγραφική, προκειμένου να το βοηθήσει να εκφράσει και να επεξεργαστεί τόσο τα γεγονότα που του δημιουργούν φόβο και άγχος, όσο και τις συναισθηματικές και γνωστικές διεργασίες που κάνει για αυτά
Τελικά τι είναι ο φόβος;
Κανένας από εμάς δεν έχει συνδέσει την έννοια του φόβου με μια φυσιολογική και θετική κατάσταση. Κι όμως, ο φόβος είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια φυσιολογική αντίδραση προσαρμογής, που στόχο της έχει να μας κινητοποιήσει να αντιδράσουμε σε γεγονότα ή καταστάσεις που αποτελούν κίνδυνο για εμάς. Έτσι προστατεύουμε τον εαυτό μας.
Όταν οι γονείς δημιουργούν ανασφάλεια
Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, οι περισσότεροι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται στα παιδιά από τους ίδιους τους γονείς, χωρίς απαραίτητα οι ίδιοι να το καταλαβαίνουν.
Υπάρχουν γονείς που άθελά τους μαθαίνουν στο παιδί τους να φοβάται. Με απειλές και τιμωρίες που προκαλούν τρόμο μπορεί να πετυχαίνουν συχνά το στόχο τους, όπως, για παράδειγμα, να πάει το παιδί για ύπνο για να μην έρθει ο μπαμπούλας και το βρει ξύπνιο ή να φάει το φαγητό του για να μην το πάρει η αστυνομία, παράλληλα όμως καλλιεργούν μέσα του το φόβο. Και μόνο στο άκουσμα της απειλής αυτής το παιδί νιώθει πως πραγματικά κινδυνεύει από τα πρόσωπα αυτά, φανταστικά ή υπαρκτά, και τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν στο δρόμο του. Κι αυτή η αντίληψη είναι πολύ ισχυρή, αφού μάλιστα υποστηρίζεται από τα πιο ισχυρά πρόσωπα της ζωής του, τους γονείς του.
Για το παιδί είναι πολύ σημαντική η στάση των γονιών του απέναντί του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι ζουν. Έτσι, όταν αυτοί είναι υπερβολικά προστατευτικοί, μαθαίνει πως προστατεύεται τόσο, γιατί υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι στον κόσμο που μάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του. Όταν αδιαφορούν ή υποτιμούν τους φόβους του, χωρίς να δημιουργούν ένα ασφαλές γι αυτό περιβάλλον, δεν το βοηθούν να βρει τη δύναμη να τους αντιμετωπίσει. Κι όταν οι ίδιοι είναι γεμάτοι φόβους, μαθαίνει να διαχειρίζεται τις καταστάσεις όπως εκείνοι, με φόβο.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Διάλογο. Μιλήστε στο παιδί με λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία του. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται για κάποιο φυσικό φαινόμενο, εξηγήστε του τι είναι αυτό που συμβαίνει. Συζητήστε ακόμα κι αν πρόκειται για έναν «παράλογο» φόβο. Μην ξεχνάτε ότι για το παιδί ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός.
Προσπαθήστε όχι μόνο να καθησυχάσετε τους φόβους του, αλλά και να το βοηθήσετε να τους αντιμετωπίσει, δείχνοντας πάνω απ όλα εσείς ήρεμοι. Μη φοβάστε το φόβο του. Δείξτε του πως κι εσείς αλλά και το ίδιο μπορείτε να τους αντιμετωπίσετε. Εξηγήστε του πως όλοι οι άνθρωποι έχουν φόβους. Το δικό σας παράδειγμα μπορεί να βοηθήσει.
Καλλιεργήστε αίσθημα ασφάλειας. Το καλύτερο για να νιώσει ασφαλές ένα παιδί είναι μια σταθερή στάση και συμπεριφορά που του δείχνει τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει το φόβο του.
Βοηθήστε το να χτίσει την αυτοπεποίθησή του και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Σχολιάστε την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα. Ενθαρρύνετέ το να συνεχίσει και να μην τα παρατήσει στην καταπολέμηση του φόβου του. Μάθετε να ακούτε το παιδί. Τις περισσότερες φορές πίσω από τις λέξεις ανακαλύπτουμε τις πιο σημαντικές πληροφορίες.
Πηγή : rodiaki.gr