“Η γονεϊκότητα είναι σαν μια μετωπική σύγκρουση με νταλίκα, τουλάχιστον έτσι ήταν για μένα”. Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε η κα Κατσούρα να μου μιλάει και να με βάζει στο κλίμα της ζωής της και της δρόμου της ως Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και του Κύκλου της Ασφάλειας.
Είναι πάντα πολύ όμορφο το να γνωρίζεις ανθρώπους που έχουν πραγματικά κάτι αξιόλογο και χρήσιμο να σου μεταδώσουν και ήμουν τυχερός που μου επέτρεψε να βρεθούμε και να μιλήσουμε για τα σπουδαία πράγματα που κάνει με τον Κύκλο της Ασφάλειας, της μεθόδου που είναι στην ουσία μια στάση ζωής.
“Αφού πέρασε η χαρά του “έχω το μωράκι μου στην αγκαλιά μου και τι ωραία αυτό πάντα ήθελα, εξαιρετικά”, μετά αρχίζει και δημιουργείται η απορία “τι το κάνω αυτό το μωρό;”. Όχι μόνο το πώς αλλάζω πάνες, γι αυτό θα μπω στο Youtube ή στο babyradio και θα το μάθω. Το τι κάνω με αυτό το μωρό, με τη δέσμευση που έχω απέναντι σε αυτό. Είναι μια διαδικασία σωματικής, ψυχικής, πνευματικής στήριξης ενός ανθρώπου εκκολαπτόμενου, από βρέφος στην ενηλικίωση. Ακόμα και νομικά, μέχρι τα 18, εμείς είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι κάνουν.”
Και εκεί ξεκινάει ένα μπέρδεμα μεταξύ του “τι πρέπει” με το “τι ακούω”, “τι νοιώθω”, του “τι θα ήθελα”. Άσε που το “τι θα ήθελα” είναι κάτι που δεν το αγγίζει και κανείς. Χαοτική κατάσταση, και πολλοί άνθρωποι χάνουν τον εαυτό τους στη διαδικασία. Και αυτό γιατί το να είσαι γονιός καταλαμβάνει πάρα πολύ χώρο στη ζωή κάποιου και πετάει πολλά πράγματα έξω από αυτή”.
Ο Κύκλος της Ασφάλειας είναι δηλαδή κανόνες που μαθαίνουν οι γονείς για το τι να κάνουν και τι να μην κάνουν με τα παιδιά τους;
Ωραία δε θα ήταν να είναι όλα απλά; Να παίρνεις ένα εγχειρίδιο σπίτι από το μαιευτήριο που να λέει για να μεγαλώσετε “σωστά” παιδιά (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για κάθε κοινωνία), θα πρέπει να αγκαλιάζετε το παιδί σας 3 φορές τη μέρα, να του λέτε του “Σ’ αγαπώ” τουλάχιστον μία, να βάζετε πάντα το παιδί για ύπνο στις 21:00, να το ταΐζετε 3 ισορροπημένα γεύματα μαζί με βιταμίνες, και να διαβάζετε παρέα 20 λεπτά τη μέρα. Δεν νομίζω ότι τα πράγματα είναι τόσο απλά. Το κάθε παιδί είναι μοναδικό, η κάθε οικογένεια έχει τη δική της ροή και χρειάζεται να βρει αυτό που της ταιριάζει.
Εγώ αυτό που αναζήτησα είναι κάτι που να πλαισιώνει το ρόλο μου ως μαμά, όχι κάτι που να δίνει οδηγίες. Κάτι σαν στάση ζωής και όχι σαν κανόνα. Πώς θέλω εγώ, δηλαδή, να συσχετιστώ με το πλασματάκι που έχω απέναντί μου. Εγώ προσωπικά έχω επιλέξει 3 προσεγγίσεις που με εκφράζουν και έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: ενσυναίσθηση, άνευ όρων αποδοχή και αυθεντικότητα στην επικοινωνία και μια στάση αμοιβαίας ισοτιμίας και σεβασμού ανεξαρτήτως ηλικίας. Δηλαδή, να λαμβάνουμε υπόψιν τις ανάγκες όλων, χωρίς να πει ότι οι δικές μου ανάγκες, επειδή είμαι μεγαλύτερη, έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα. Χρειάζεται να δούμε από κοινού το πώς θα ικανοποιηθώ τόσο εγώ όσο και το παιδί. Αυτό δεν σημαίνει ότι παύω να είμαι ο γονιός, και ο ενήλικας στη σχέση, και ότι δεν αναλαμβάνω ευθύνη, δράση ή οριοθετώ πράγματα όταν νιώθω ότι χρειάζεται.
Εσείς είσαστε μαμά 2 παιδιών στο Δημοτικό, σωστά; Χρησιμοποιείτε τις μεθόδους αυτές στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών σας; Τι αποτελέσματα βλέπετε σε αυτές;
Έχω δύο παιδιά που τελειώνουν το Δημοτικό και ναι, αυτοί είναι οι οδηγοί μου σ’ αυτή τη διαδικασία, το έναυσμα για να καθίσω και να ασχοληθώ και να μάθω πράγματα. Δεν ακολουθώ πιστά συνταγές και πρακτικά εγχειρίδια, αλλά μια στάση ζωής. Όταν ο υιός μου, το πρώτο μου παιδί ήταν 2 περίπου χρονών και άρχισε να ανακαλύπτει το “όχι”, τα ‘χασα. Τότε η ανάγκη μου ήταν όντως να ψάξω να βρω κάποιο “εγχειρίδιο” γιατί σκεφτόμουν ότι με κάποιον τρόπο επιβιώνουν τα παιδιά και φτάνουν στην ενηλικίωση, δεν γίνεται διαφορετικά, κάποιος ξέρει πώς γίνεται γιατί αλλιώς θα είχαμε αφανιστεί ως είδος… Με το ίντερνετ και την πληροφορία σε αρχικά στάδια τότε, μιλάω για την εποχή πριν τα μαμαδογκρούπ, σκέψου, άρχισα να ψάχνω στα τυφλά κυρίως στην Αμερική και να φιλτράρω μόνη μου τι θα μπορούσα ενδεχομένως να υποστηρίξω εγώ και το σπιτικό μας και τι όχι. Τότε κατάλαβα ότι δεν τα πάω πολύ καλά με τις οδηγίες. Με περιορίζουν, με καταπιέζουν και ο στόχος δεν μου ταιριάζει. Δε θα ήθελα να κάνουν τα παιδιά μου ό,τι θέλω, αλλά να μάθουν να αναγνωρίζουν τι θέλουν αυτά και πώς μπορούμε μαζί να πάμε παρακάτω σεβόμενοι ανάγκες και αξίες και των δυο. Ξεκίνησα με τον Αποτελεσματικό Γονέα του Γκόρντον, συνέχισα με Focusing και η πιο πρόσφατη ανακάλυψή μου ήταν ο Κύκλος της Ασφάλειας με τον οποίο έχω ενθουσιαστεί.
Δε θα ήθελα να κάνουν τα παιδιά μου ό,τι θέλω, αλλά να μάθουν να αναγνωρίζουν τι θέλουν αυτά και πώς μπορούμε μαζί να πάμε παρακάτω σεβόμενοι ανάγκες και αξίες και των δυο.
Όσον αφορά στον τρόπο που αλληλεπιδρούμε όλοι μας στο σπίτι, σήμερα, έχει να κάνει αρχικά με την αναγνώριση του όποιου συναισθήματος, θετικού ή αρνητικού, και στη συνέχεια αφού έχει κατευναστεί αυτό, με την από κοινού διαχείριση των πρακτικών ζητημάτων. Όσο τα παιδιά (και οι ενήλικες επί της ουσίας) έχουν το συναισθηματικό τους ποτήρι γεμάτο, οι καταστάσεις δεν ξεφεύγουν και η όποια συνθήκη είναι συνήθως διαχειρίσιμη. Και έτσι διαχειριζόμαστε όλες μας τις ανάγκες.
Σε ποιες ανάγκες αναφέρεστε;
Πέρα από τις πρακτικές της ημέρας, η πιο ουσιαστική ανάγκη είναι αυτή ενός ασφαλούς δεσμού, και όταν λέω ασφάλεια εννοώ την αίσθηση του είμαι μαζί, το να αισθάνεται το παιδί ότι υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα του, υπάρχει ασφαλής βάση και ξέροντας ότι υπάρχει αυτός εκεί, νοιώθει κι αυτό αρκετά δυνατό να εξερευνήσει τον κόσμο. Κι αν κουραστεί από όλη αυτή τη διαδικασία ή κάτι πάει στραβά ή χρειάζεται παρηγοριά και βοήθεια να ξέρει ότι υπάρχει το ασφαλές καταφύγιο και μπορεί να επιστρέψει εκεί.
Χρειάζεται να σεβαστούμε, όμως, ότι ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει και λάθη. Όταν δεν συντρέχει λόγος υγείας και ασφάλειας, για τα υπόλοιπα χρειάζεται να κάνει και λάθη το παιδί, ώστε να μάθει και μέσα από το δικό του βίωμα. Όταν, για παράδειγμα, μπει κάτι στο μυαλό ενός παιδί, που θα μπει, στο οποίο ένας γονιός είναι αντίθετος, να δίνουμε στο παιδί να καταλάβει ότι δεν θα τον κρίνουμε από το αποτέλεσμα, αλλά θα το στηρίξουμε στην προσπάθειά του να μάθει.
Η αίσθηση ότι κάποιος είναι εκεί για μένα είναι η ουσία της ασφάλειας, δεν είναι διαπραγματεύσιμη ή υπό όρους είναι ανάγκη επιβίωσης για όλα τα ανθρώπινα όντα. Δεν είμαστε καλωδιωμένοι για κακώς νοούμενη αυτονομία – γι’ αυτό και από πάντα φτιάχνουμε κοινωνίες.
Ο Κύκλος της Ασφάλειας είναι νέα μέθοδος; Πώς προέκυψε και πότε ξεκίνησε;
Ο Κύκλος είναι σχετικά νέος, γεννήθηκε μόλις πριν μια 10ετία στην Αμερική και τα τελευταία λίγα χρόνια έχει αρχίσει να διαδίδεται και στην Ευρώπη. Για την Ελλάδα είναι κάτι τελείως καινούριο. Η προσέγγιση αναδύθηκε μέσα από 50+ χρόνια ερευνών πάνω στον δεσμό (attachment). Η έρευνα πάνω στον δεσμό δεν είναι νέα ανακάλυψη, είναι ουσιαστικά η επιστήμη του πώς αγαπάμε και τι μας εμποδίζει να εκφράσουμε αυτή μας την αγάπη. Ο Κύκλος της Ασφάλειας με έμαθε μεταξύ άλλων πώς να οικοδομώ μια δυνατή σχέση χωρίς να είμαι χειριστική, τυραννική ή αποσυρμένη και να μπορώ να αναγνωρίζω ποια και τι είδους ανάγκη έχει το παιδί μου ανά πάσα στιγμή, πώς μπορώ να την καλύψω, τι γίνεται όταν τα δικά μου βιώματα μπαίνουν στη μέση και με εμποδίζουν, πώς μπορώ να το αναγνωρίσω αυτό και ενδεχομένως να επιλέξω παρ’ αυτά να είμαι εκεί ή, όταν το χάνω, πώς μπορώ να επανορθώσω τη στιγμιαία ρήξη στη σχέση μας, ώστε να μπορούμε να πάμε μαζί παρακάτω.
Το πρόγραμμα έχει ένα μότο: Ό,τι χρειάζεται να ξέρω για τη στήριξη της ασφάλειας σε 25 λέξεις: Πάντα να είμαι μεγαλύτερη, δυνατότερη, σοφότερη & στοργική – Όποτε είναι δυνατόν να ακολουθώ τις ανάγκες του παιδιού – Όποτε χρειάζεται να παίρνω τον έλεγχο. Στην ουσία δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο για μια σχέση με ασφαλή δεσμό.
Με ποιους τρόπους και πότε μπορεί να τη χρησιμοποιήσει;
Δεν υπάρχει τρόπος με την έννοια της οδηγίας… λειτουργεί μέσω της παρατήρησης και της επίγνωσης του πού χρειάζεται να εστιάσω την προσοχή μου. Στην ομάδα του Κύκλου δουλεύουμε με μαγνητοσκοπημένα πλάνα γονιών και παιδιών, είτε σε ερευνητικό πλαίσιο είτε στην καθημερινότητά τους, βλέπουμε τα βίντεο καρέ καρέ αναγνωρίζοντας τι εκτυλίσσεται κάθε φορά στη μεταξύ τους διάδραση και παρατηρώντας τι συμβαίνει όταν ο ένας κάνει κάτι και τότε ο άλλος αντιδρά κάπως. Δουλεύουμε κάποιες ασκήσεις μέσα στη ομάδα και μέσα από κουβέντα και μοιράσματα εμπειριών, ο κάθε γονιός αναγνωρίζει και υιοθετεί αυτό που ο ίδιος είναι έτοιμος να δει και να κάνει ως αναγωγή στη δική του ζωή, ανά πάσα στιγμή.
Παίρνουμε παραδείγματα από καθημερινές καταστάσεις με παιδιά από 4 μηνών ακόμα, όπου μπορούμε να μετρήσουμε αποτελέσματα, να δούμε ξεκάθαρα τις ανάγκες τους. Παρατηρούμε τον τρόπο που εξερευνούν πράγματα, τις αντιδράσεις των γονέων και πώς τα παιδιά αισθάνονται σε σχέση με αυτές. Παρατηρούμε πώς αντιλαμβάνονται τα μηνύματα των γονιών τους, ακόμα και σε θετικές παροτρύνσεις τους προς αυτά και πώς αυτή η αντίληψή τους τα ωθεί να συμπεριφέρονται.
Ενώ όλοι οι γονείς λένε ότι θέλουν τα παιδιά τους, κυρίως στην εφηβεία, να έρχονται να τους λένε πράγματα, αυτό δεν συμβαίνει με το πάτημα ενός κουμπιού. Χτίζεται. Και θέλει πολύ προσπάθεια και από τους δύο.
Επομένως ο Κύκλος είναι καθοδήγηση πάνω στην επικοινωνία, στη λεκτική ή μη-λεκτική με τα παιδιά;
Για να γίνει πιο σαφές, είτε σε ατομικές συνεδρίες είτε σε ομαδικές, εργαζόμαστε πάνω στο βίντεο και μέσα από αυτή την παρακολούθηση και μέσα από τα προσωπικά μοιράσματα και βιώματα, αρχίζουν και γίνονται εσωτερικές μετακινήσεις και ο καθένας κρατάει αυτό που είναι έτοιμος να δει ή να καταλάβει για τον εαυτό του και αυτό που μπορεί να εφαρμόσει στη δικιά του τη ζωή.
Σε ομάδες κυρίως, επειδή η κάθε ομάδα έχει τη δική της δυναμική είναι πολύ ενδιαφέρον όταν ακούς το πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας αυτό που βλέπει, τελείως διαφορετικά από τον άλλον. Είναι εμφανές το πόσο έντονο είναι το προσωπικό βίωμα μέσα σε όλο αυτό. Κάτι που για κάποιον μπορεί να είναι καταπληκτικά ωραίο, κάποιος άλλος τρέμει μην του συμβεί.
Πώς μπορεί κάποιος να μάθει και να ακολουθήσει τη μέθοδο του Κύκλου της Ασφάλειας;
Το πρόγραμμα έχει έρθει από πέρυσι και στην Ελλάδα. Προσωπικά εργάζομαι στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο τόσο ατομικών συνεδριών όσο και ομάδων, σε 8 εβδομαδιαίες συναντήσεις. Η μετακίνηση των ανθρώπων με συναρπάζει κάθε φορά, τόσο κατά τη διάρκεια του προγράμματος όσο και με τις αναφορές τους πριν και μετά.
Ένας πατέρας για παράδειγμα, όταν ήρθε για να ξεκινήσουμε μου είπε «Φοβάμαι μη χάσω τη σχέση μου με το παιδί μου λόγω της γεωγραφικής μας απόστασης, χρειάζομαι βοήθεια και να νιώσω ασφαλής» και σε συνάντηση που κάναμε λίγο καιρό μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος δήλωσε αυθόρμητα «Εντάξει, με το παιδί η σχέση μου έχει βαθιές βάσεις τελικά, δε φοβάμαι τίποτα. Τώρα ξέρω!».
Μια μαμά μου είπε «Τώρα κατάλαβα γιατί δε μου μιλάνε τα παιδιά… γιατί τα πιάνω από τα μούτρα, να τους τα φτιάξω όλα, να τα προστατέψω… Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτό που χρειάζονται δεν είναι ενθάρρυνση εκείνη τη στιγμή, είναι συνοδεία στα δύσκολα, μέχρι να βγουν από την άλλη πλευρά… και αυτό είναι δική μου δουλειά».
«Όταν κάπου δυσκολεύομαι τώρα ξέρω, κάνω μια παύση και σκέφτομαι: τώρα ζορίζομαι με αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή ή με στέλνει πίσω στα παλιά μου; Η Μουσική του Καρχαρία μου, ξέρεις… Πόσο με λύτρωσε αυτό, πόση ενοχή πέταξε από πάνω μου… Μακάρι να το ήξεραν όλοι!» δήλωσε μια άλλη 36χρονη μητέρα 2 παιδιών.
Αυτή η προσωπική κατάκτηση του κάθε γονιού είναι για μένα συγκινητική. Είναι ο λόγος που θέλω να το μοιραστώ και με άλλους γονείς.