Η 26η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί διεθνώς ως Παγκόσμια Ημέρα Αντισύλληψης, στο πλαίσιο του δικαιώματος των γυναικών να διασφαλίζουν τη σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία, αλλά και να εξασφαλίζουν πως κάθε κύησή τους θα έχει σαν αποτέλεσμα και ένα επιθυμητό παιδί.
sseΓράφει ο Καθηγητής Ευθύμιος Κ. Δεληγεώρογλου, Διευθυντής Β’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, «Αρεταίειον» Νοσοκομείο
Μάλιστα, ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνεται στην εφηβεία, καθώς είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από πολυάριθμες σωματικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές μεταβολές, οι οποίες επισυμβαίνουν σε ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα των αλλαγών αναπτύσσεται η σεξουαλικότητα της εφήβου και λαμβάνει χώρα η έναρξη της σεξουαλικής της ζωής. Σε αυτό το ηλικιακό φάσμα, η νεαρή γυναίκα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη και η έλλειψη εμπειρίας και συμβουλευτικής γιγαντώνουν τον κίνδυνο τόσο των ανεπιθύμητων κυήσεων, όσο και αυτόν των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων (ΣΜΝ).
Τις τελευταίες δεκαετίες, είναι χαρακτηριστική η μείωση του μέσου όρου ηλικίας έναρξης των σεξουαλικών δραστηριοτήτων παγκοσμίως. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.), το 42% των εφήβων ξεκινούν τις σεξουαλικές επαφές τους πριν τα 19 έτη, ενώ σε αναφορές άλλων μελετών αυτό το ποσοστό αγγίζει το 71%. Η Ελλάδα, ως αναπτυγμένη χώρα του δυτικού πολιτισμού, δε θα μπορούσε να αποκλίνει αυτής της τάσης. Μολονότι οι μελέτες είναι λίγες, φαίνεται πως περίπου οι μισές έφηβες ξεκινούν τη σεξουαλική τους ζωή πριν τα 17 έτη, ενώ υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως το 73% των εφήβων 14 έως 16 ετών είχαν μια κάποιας μορφής σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτά τα στοιχεία μάς κάνουν να συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο πόσο αναγκαία είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των εφήβων στην Ελλάδα, μια προσπάθεια που αποτελεί προεξάρχοντα άξονα της Κλινικής μας για περισσότερο από 35 χρόνια.
Μάλιστα, στα ανωτέρω στοιχεία, έρχονται να προστεθούν και τα δεδομένα από τις ανεπιθύμητες κυήσεις και εκτρώσεις στις Η.Π.Α., όπου αναφέρουν πως περίπου 615.000 έφηβες κάθε χρόνο έχουν τουλάχιστον μια ανεπιθύμητη κύηση (συνολικά το 6% όλων των εφήβων), με το 26% αυτών να καταφεύγει στη μέθοδο της τεχνητής έκτρωσης. Είναι χαρακτηριστικό πως όλες οι Παγκόσμιες και Ευρωπαϊκές Γυναικολογικές Επιστημονικές Εταιρείες έχουν προβληματισθεί από τα ποσοστά των ανεπιθύμητων κυήσεων και εκτρώσεων στην εφηβεία, που παραμένουν υψηλά παγκοσμίως, παρά την ευρεία διάδοση και χρήση, εδώ και πολλά χρόνια, τόσο του αντισυλληπτικού δισκίου όσο και του ανδρικού προφυλακτικού.
Η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε σήμερα στην Ελλάδα απέχει πολύ από τις ιδανικές κατευθυντήριες οδηγίες. Η συχνότερα χρησιμοποιούμενη αντισυλληπτική μέθοδος από τους έφηβους είναι η διακοπτόμενη συνουσία, μετά ακολουθεί το ανδρικό προφυλακτικό, ενώ τα ποσοστά χρήσης του αντισυλληπτικού δισκίουαγγίζουν μόλις το 4- 5%, σε αντίθεση με τις Η.Π.Α., όπου το ποσοστό αυτό φτάνει στο 45%. Παράλληλα, άλλες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται ευρέως σε άλλες χώρες, όπως το διαδερμικό αυτοκόλλητο, η ενέσιμη αντισύλληψη (DMPA), ο κολπικός δακτύλιος, το κολπικό διάφραγμα και το τραχηλικό κάλυμμα, έχουν μικρή έως μηδαμινή χρήση στη χώρα μας.
Γενικά, οι αντισυλληπτικές μέθοδοι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: τις μη παρεμβατικές μεθόδους (π.χ. διακοπτόμενη συνουσία, αποχή, κ.λπ.), τις μεθόδους φραγμού (ανδρικό προφυλακτικό, τραχηλικό κάλυμμα, κ.λπ.), τις ορμονικές μεθόδους (αντισυλληπτικό δισκίο, κολπικός δακτύλιος, επείγουσα αντισύλληψη κ.λπ.) και τις άλλες μεθόδους (ενδομήτριο σπείραμα).
Η χρήση της διακοπτόμενης συνουσίας, όπως ήδη αναφέρθηκε, κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των εφήβων στην Ελλάδα με ποσοστό περίπου 40%. Μάλιστα, το ποσοστό μιας ανεπιθύμητης κύησης με τη χρήση αυτής της μεθόδου αγγίζει το 20% ανά έτος, ενώ δεν παρέχεται καμία προστασία από τα ΣΜΝ. Το ανδρικό προφυλακτικό, που αποτελεί τη δεύτερη χρησιμοποιούμενη μέθοδο μεταξύ των εφήβων στη χώρα μας, πλεονεκτεί στην προστασία έναντι των ΣΜΝ, ενώ αγοράζεται εύκολα από τους έφηβους χωρίς να απαιτείται ιατρική συνταγή. Το ποσοστό αποτυχίας του, όταν χρησιμοποιείται ιδανικά, είναι 2%, ενώ με την τυπική χρήση φτάνει το 18%, ποσοστό που μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερο στους εφήβους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως λιγότεροι από τους μισούς εφήβους που το χρησιμοποίησαν αρχικά στις σεξουαλικές επαφές τους συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν μετά από έναν χρόνο.
Όσον αφορά τις ορμονικές μεθόδους αντισύλληψης, το αντισυλληπτικό δισκίο κατέχει την τρίτη θέση παγκοσμίως, μολονότι τα ποσοστά του είναι πολύ χαμηλά στη χώρα μας. Το ποσοστό αποτυχίας του με την ιδανική χρήση είναι μόλις 0,1%, ωστόσο η αναγκαιότητα καθημερινής λήψης αυξάνει αυτό το ποσοστό σε 6-8% μεταξύ των εφήβων. Μολονότι το κύριο μειονέκτημά του είναι η μη προστασία από τα ΣΜΝ, πλεονεκτεί στη βελτίωση των εμμηνορρυσιακών διαταραχών, της δυσμηνόρροιας, της ακμής και του δασυτριχισμού, ενώ μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών. Η εξέλιξη και η βελτίωσή του στην πάροδο των χρόνων με τα αντισυλληπτικά δισκία νεότερης γενιάς το καθιστά ασφαλές και είναι ελάχιστες οι γυναίκες εκείνες στις οποίες αντενδείκνυται η χρήση του.
Επιπρόσθετα, είναι πολύ ενδιαφέρον πως υπάρχουν ορμονικές μέθοδοι που έχουν προσαρμοστεί στον τρόπο ζωής και στις ανάγκες των εφήβων και των γυναικών γενικότερα. Μία από αυτές είναι ο κολπικός δακτύλιος, ο οποίος εμπεριέχει το οιστρογόνο αιθινυλοιστραδιόλη και το προγεσταγόνο ετονογεστρέλη. Τοποθετείται στον κόλπο της εφήβου για διάστημα 3 εβδομάδων και αφαιρείται για μία εβδομάδα, στην οποία η έφηβη έχει εμμηνορρυσία. Οι μύες του κόλπου συγκρατούν τον δακτύλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς και κατά τη διάρκεια της άσκησης και της σεξουαλικής επαφής. Μάλιστα οι γυναίκες μπορούν να ελέγχουν τη σωστή τοποθέτησή του με το δάκτυλό τους. Είναι χαρακτηριστικό πως πλεονεκτεί στη συμμορφωσιμότητα, καθώς απαιτεί τοποθέτηση μόνο μία φορά τον μήνα, οι έφηβες έχουν μικρότερη έκθεση σε οιστρογόνα και επιπλέον δεν βιώνουν τις συστηματικές ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορούν να παρατηρηθούν με το αντισυλληπτικό δισκίο και το διαδερμικό αυτοκόλλητο, όπως η ναυτία και η τάση στους μαστούς, ενώ παρατηρούνται και λιγότερα περιστατικά ανώμαλης μεσοκυκλικής κολπικής αιμόρροιας. Από κάποιες μελέτες φαίνεται να μειώνει το κίνδυνο της ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών και καρκίνου του ενδομητρίου. Τέλος πρέπει να αναφερθεί το mini-pill, ή χάπι χωρίς οιστρογόνο, το οποίο ενώ κυκλοφορεί στην Ευρώπη εδώ και αρκετές δεκαετίες αναμένεται σύντομα η παρουσίασή του στον ανάλογο ασχολούμενο με την αντισύλληψη επιστημονικό κλάδο και στην Ελλάδα.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθούμε και σε αυτό που από πολλές Επιστημονικές Εταιρείες παγκοσμίως θεωρείται το μέλλον την αντισύλληψης για τις έφηβες, τις επονομαζόμενες μακράς διάρκειας αναστρέψιμες αντισυλληπτικές μεθόδους. Υπάρχουν δύο είδη ενδομήτριων σπειραμάτων (IUDs), που παρέχουν μακράς διάρκειας αντισυλληπτική δράση και τοποθετούνται εντός της ενδομήτριας κοιλότητας, κατάλληλα για έφηβες που έχουν ξεκινήσει τις σεξουαλικές τους επαφές. Το ένα εξ αυτών εμπεριέχει χαλκό, ενώ το άλλο εκλύει το προγεσταγόνο λεβονοργεστρέλη. Τέλος, τα ορμονικά εμφυτεύματα τοποθετούνται στο αντιβράχιο, παρέχοντας μακράς διάρκειας αντισυλληπτική δράση. Απελευθερώνουν την ουσία ετονογεστρέλη, δρώντας όπως η ενέσιμη ορμονική αντισύλληψη με διάρκεια από 3 έως 5 έτη, με δευτερεύοντα πλεονεκτήματα, όπως η βελτίωση της δυσμηνόρροιας, του πυελικού άλγους, χωρίς μάλιστα να προκαλούν μείωση της οστικής πυκνότητας.
Συμπερασματικά, είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στην προαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των εφήβων. Η συμβουλευτική και η εκπαίδευσητων εφήβων αποτελούν τα μοναδικά μας όπλα απέναντι στη μάστιγα των ανεπιθύμητων κυήσεων, των εκτρώσεων και των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Θα πρέπει να δώσουμε βάση στην ενημέρωση –των νέων κυρίως– για κάθε αντισυλληπτική μέθοδο, με ιδιαίτερη μνεία στην ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Στην κορυφή αυτής της ενημέρωσης θα πρέπει να βρίσκεται το ανδρικό προφυλακτικό, ενθαρρύνοντας τους έφηβους να το χρησιμοποιούν σε κάθε σεξουαλική τους επαφή, ώστε να μειωθούν στο ελάχιστο τα κρούσματα σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Παράλληλα, θα πρέπει να προάγεται και να προτείνεται ο συνδυασμός του με κάποια ορμονική ή μακράς διάρκειας αντισυλληπτική μέθοδο, ώστε οι έφηβοι να αποφεύγουν το ενδεχόμενο μιας ανεπιθύμητης κύησης και εν προκειμένω μιας πιθανής τεχνητής έκτρωσης. Εν κατακλείδι, η αντισύλληψη ως έννοια θα πρέπει να βρίσκεται καθημερινά στη σκέψη κάθε γυναίκας αναπαραγωγικής ηλικίας.