Γράφει η Μαριάννα Μηττά
Η Παιδική Φιλία ως Παράγοντας Ψυχικής Ανθεκτικότητας
Ας Αναπολήσουμε για λίγο τις δικές μας φιλίες στην έναρξη της σχολικής ζωής μας. Την σημαντικότητα, τα γέλια τα πειράγματα και το μυστικό κώδικα επικοινωνίας μας με τους κολλητούς μας. Κυρίως τα συναισθήματα μας στο βλέμμα του αγαπητού μας φίλου. Βλέμματα που σπινθηροβόλα αφουγκράζονταν τις παιδικές μας ανάγκες.
Ο φίλος μας εμπεριέχονταν πάντα στον όμορφο μικρόκοσμό μας. Με αυτόν ταξιδεύαμε, περιεργαζόμασταν και δημιουργούσαμε κόσμους, πότε πραγματικούς πότε φανταστικούς. Μαζί του υπογραμμίζονταν η Ύπαρξη μας. Η φιλία τελικά είναι μία μικρή λέξη με μεγάλη σημασία.
Η αμέσως επόμενη σχέση μετά την πρωταρχική-μητρική είναι ο δεσμός φιλίας που σιγά-σιγά υφαίνεται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα. Άλλωστε στην φιλία δεν χωράει το πρέπει αλλά το θέλω. Γι’ αυτό το λόγο αυτός ο σημαντικός δεσμός ορίζεται σαν αρχικά δυαδική σχέση που υπάρχει εθελοντικά χωρίς την επιβολή κάποιου εξωτερικού παράγοντα.
Η φιλία άλλωστε προϋποθέτει την παρουσία μιας αμοιβαίας συναισθηματικής σχέσης ανάμεσα σε δύο παιδιά. Σε αυτή την σχέση δεν υπάρχει καμία επιβολή. Παρά μόνο εθελοντική αλληλεπίδραση των δύο συμμετεχόντων που αρμονικά αλληλεπιδρούν για την διατήρηση της, ενώ συγχρόνως προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στις ανάγκες του συνοδοιπόρου.
Το σημαντικότερο είναι πως είναι ο απόλυτος μετα-δεσμός που χτίζει και ανασυγκροτεί την ήδη υπάρχουσα γονεϊκή στοργή, φροντίδα, υποστήριξη και αμοιβαιότητα. Στοιχεία εφόδια για την ψυχική θωράκιση, την αυτό-εκτίμηση και μετέπειτα αυτοπεποίθηση του μικρού παιδιού.
Σύμφωνα λοιπόν με πρόσφατες μελέτες εντοπίζεται πως η Φιλία συμβάλει σημαντικά στις εξής κατηγορίες: Α) Στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων που σχετίζονται με την συμπεριφορά, την επικοινωνία, την συνεργατικότητα, το μοίρασμα καθώς και την προσαρμογή σε νέα δεδομένα. Β) Επίσης, συνδράμει στην ατομική ενημερότητα. Δίνει δηλαδή επιπλέον πληροφορίες για τα συναισθήματα και την συμπεριφορά του παιδιού. Γ) Παρέχει ένα κουκούλι ψυχικής φροντίδας και ανθεκτικότητας μέσα από την εκτόνωση των αρνητικών συναισθημάτων διαμέσου του παιχνιδιού. Δ) Μέσα από την στενή αυτή επαφή που έχει το παιδί μας με το συνομήλικο του αναδύεται το αυθεντικό συγκριτικό πλαίσιο που υποστηρίζει και παρουσιάζει πρότυπα που ενθαρρύνουν το προσωπικό στόχο βελτίωσης του.
Οι γονείς θα πρέπει να έχουν στο μυαλό τους πως ουσιαστικά η φιλία αποτελεί ένα χώρο αναβίωσης της κοινωνίας σε μικρότερη κλίμακα. Η φιλία μπορεί να αποτελεί ακόμα και μέσω θεραπείας για προβληματικές και διαταραγμένες συμπεριφορές. Η φωλιά και το κάστρο που συμβολίζει η φιλική σχέση τεκμηριώνει την ψυχική σωτήρια λέμβο του κάθε παιδιού. Το παιδί μέσα από την φιλική οντότητα παύει να θυματοποιείται και να ενοχοποιείται ως εργαλείο νεανικής παραβατικότητας αλλά και ενδο-οικογενειακής ανατάραξης.
Διότι μέσα από αυτή την δυαδική στενή επαφή ο μικρός μας φίλος ανατροφοδοτείται και εστιάζει και πάλι στα δυναμικά του. Εκεί είναι ο χώρος που θα εξωτερικεύσει την κακή διάθεση, το πολτοποιημένο συναίσθημα θα αναλυθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύσει την παλέτα των ασυνείδητων παιδικών χρωματικών ταλαντεύσεων.
Σύμφωνα λοιπόν με πλούσια ψυχο-συναισθηματικά ευρήματα. Επιβεβαιώνεται η αναγκαιότητα της φιλίας για την ομαλή και φυσιολογική λειτουργία των παιδιών. Ας εστιάσουμε όμως σε κάθε αναπτυξιακή ομάδα. Εκεί θα εντοπίσουμε πως στο πρώτο χρόνο της ζωής του μικρού μας η αναζήτηση φιλίας είναι περιττή εφόσον όλες οι ανάγκες του καλύπτονται από τον φροντιστή-γονέα.
Μετά όμως τον τρίτο χρόνο της ζωής του. Δείχνει ολοένα και περισσότερο να θέλει να έχει επαφή και με πρόσωπα εκτός του στενού οικογενειακού πλαισίου. Αυτή η ανάγκη εκδηλώνεται ενεργά κατά την σχολική περίοδο δηλαδή στα πέντε με έξι έτη. Φαίνεται πως ο εγωκεντρισμός της παιδικής ηλικίας συρρικνώνεται και δίνει την θέση του σε πιο ομαδικές και κοινωνικές συμπεριφορές. Σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία ενισχύεται το μοίρασμα, οι κανόνες προσαρμογής στην ομάδα αλλά και τα όρια.
Τα παιδιά μαθαίνουν έμπρακτα πλέον πως η ζωή έχει κανόνες όπως και το παιδικό ομαδικό παιχνίδι. Είναι και η ευαίσθητη ηλικία της ταυτοποίησης με το φύλο τους ανάμεσα στα τρία με έξι έτη. Κάτι που ενθαρρύνεται μέσα από την συναναστροφή τόσο με ομόφυλα όσο και με ετερόφυλα παιδιά.
Τα πράγματα διαφοροποιούνται καθώς τα παιδιά ξεφεύγουν από τις παιδικές ηλικίες και μπαίνουν αργά και σταθερά στην δύσκολη εφηβεία. Εκεί παρατηρείται πως τα περισσότερα επιλέγουν φίλους με παρόμοια κοινά γνωρίσματα καθώς και άτομα του ιδίου φύλου. Φυσικά όλη αυτή η διαδικασία ευνοείται μέσα από τα πρώιμα ερωτικά σκιρτήματα και τα μυστικά καθώς και όλες τις λεπτομέρειες προσέλκυσης του ποθούμενου.
Ο φίλος έχει εξέχοντα ρόλο σε αυτή την ευαίσθητη ηλικιακή φάση διότι τα περισσότερα παιδιά φαίνεται να κλείνονται στον εαυτό τους ενώ παράλληλα μοιάζουν να υιοθετούν συνεσταλμένα μοντέλα αλληλεπίδρασης ειδικά με το αντίθετο φύλο.
Η παροχή ανοιχτείς αγκαλιάς, αποδοχής και επικοινωνίας είναι ο κρυμμένος άσσος στο μανίκι του φίλου που φαίνεται να απαρτίζεται με όλα τα πλεονεκτήματα και πολεμοφόδια για να αντιμετωπίσει τις δύσκολες εφηβικές καταστάσεις.
Ποιος όμως πρέπει να είναι ο βοηθητικός ρόλος των γονιών για να εξομαλύνουν τις δυσκολίες των παιδιών τους;
Όταν λοιπόν αναφερόμαστε σε «δύσκολα» παιδιά και όχι προβληματικά, διότι η ταμπελοποίηση από μόνη της ανοίγει το δρόμο των διαταραχών εκεί που δεν υφίστανται καν. Τότε οι γονείς ή οποιοσδήποτε έχει αναλάβει την φροντίδα του ανήλικου θα πρέπει να μπει στην διαδικασία διακριτικής παρατήρησης του. Αυτό σημαίνει πως αν δούμε πως το παιδί μας είναι αρκετά συνεσταλμένο και δεν έχει παρέες θα ανατρέξουμε πρώτα σε προσωπικές αιτιότητες πριν αρχίσουμε τις άκυρες ενοχοποιήσεις.
Το επόμενο βήμα είναι να το συζητήσουμε μαζί του εφόσον προϋπάρχει ο παράγοντας της απόλυτης κατανόησης και αληθινής επικοινωνίας.
Αμέσως μετά θα πρέπει να αναζητήσετε τρόπους ώστε να αυξήσετε την κοινωνική συναναστροφή του. Για παράδειγμα θα ήταν θετικό να το ενθαρρύνεται να ξεκινήσει ένα ομαδικό άθλημα της αρεσκείας του ή να οργανώσετε κάποιο παιδικό πάρτυ.
Ακόμα, θα ήταν ωραίο να κάνετε εσείς το πρώτο βήμα για να πλησιάσετε τον γονέα ενός συνομήλικου παιδιού έτσι ώστε να δώσετε την ευκαιρία στο δικό σας παιδί για περαιτέρω επαφή.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ, πως εμείς είμαστε τα αρχικά πρότυπα των παιδιών μας. Οπότε ένας γονιός που δεν έχει κανένα φίλο, έχει ακραία αρνητική στάση για την φιλία και το σπίτι του είναι πάντα κλειστό για οποιαδήποτε κοινωνική συνεύρεση, δεν είναι δυνατόν να περιμένει από το παιδί του να γίνει υπερκοινωνικό.
Για αυτό το σκοπό ο κάθε γονέας έχει το καθήκον να ανοίξει το δρόμο στο παιδί του καθώς θα το διδάξει για την αρχή και την αξία της φιλίας και της κοινωνικής συντροφικότητας.
Ένα ακόμη μάθημα για όλους τους γονείς είναι να ανατρέξουν στις δικές τους παιδικές μνήμες και να αφουγκραστούν τις βοηθητικές και επιθυμητές συμπεριφορές αντιμετώπισης που θα περίμεναν από τους δικούς τους γονείς.
Η κοντινότητα, το παιχνίδι και η κατανόηση άνευ επίκρισης αποτελούν βασικά εργαλεία για να έρθουμε πιο κοντά με τα παιδιά μας. Ας αφήσουμε τις άκαμπτες και επικριτικές συμπεριφορές κατά μέρος. Ας αντικαταστήσουμε την σκληρή κριτική με αποδοχή τονώνοντας την αυτό-εκτίμηση του μικρού μας. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δεν θα τοποθετήσουμε όρια και δεν θα επιχειρηματολογήσουμε για βασικά θέματα πειθαρχίας και ανάληψης ευθυνών.
Φυσικά σε περιπτώσεις έντονης περιθωριοποίησης και άρνησης προς το σχολικό περιβάλλον μην διστάσετε να ανατρέξετε σε κάποιον ειδικό που θα επικοινωνήσει καλύτερα με το δύσκολο κομμάτι του παιδιού σας και θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε λειτουργικότερους τρόπους αποκατάστασης της «δύσκολης» συμπεριφοράς.
Μαριάννα Μηττά – Συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια – Μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Οικογενειακής Θεραπείας.