Ποιες είναι οι επιπτώσεις της σωματικής τιμωρίας και πώς μπορούν οι γονείς να διαπαιδαγωγήσουν σωστά τα παιδιά τους, εφαρμόζοντας πρακτικές θετικής πειθαρχίας;
Ας διασαφηνίσουμε τον ορισμό της σωματικής τιμωρίας και να τον διαχωρίσουμε από αυτόν της σωματικής κακοποίησης. Σωματική τιμωρία είναι η σκόπιμη επιβολή πόνου ή δυσφορίας (όπως ένα χαστούκι, ένα σπρώξιμο, ένα χτύπημα) με απώτερο σκοπό τον έλεγχο ή/και τον τερματισμό μιας συμπεριφοράς, ενώ η σωματική κακοποίηση έχει σκοπό τον τραυματισμό του παιδιού.
Η επιβολή σωματικής τιμωρίας στα παιδιά αποτελεί πλήγμα στην ψυχή τους και επιφέρει μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις. Αρχικά, η εφαρμογή της πληγώνει, ταπεινώνει τα παιδιά, και τα γεμίζει με αισθήματα ντροπής και φόβου.
Επιπλέον, παιδιά που υποβάλλονται σε σωματική τιμωρία έχουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν αντικοινωνική-παραβατική συμπεριφορά. Ακόμη, καθώς τα παιδιά μιμούνται τη συμπεριφορά των γονιών τους/κηδεμόνων τους, είναι αρκετά πιθανό να εφαρμόζουν και τα ίδια μορφές σωματικής τιμωρίας είτε σε συνομηλίκους τους (το λεγόμενο bullying) είτε σε άτομα του οικογενειακού/κοινωνικού περιβάλλοντός τους. Το γεγονός αυτό συμβαίνει διότι μαθαίνουν από την εμπειρία τους ότι η σωματική τιμωρία είναι ένας τρόπος επίλυσης των προβλημάτων-διαφορών τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά δέκτες της σωματικής τιμωρίας είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν κατάθλιψη ή/και αγχώδεις διαταραχές, λόγω του στρες που αλλοιώνει δομές του εγκεφάλου τους, αλλά και να κάνουν χρήση ουσιών.
Οι γονείς χρειάζεται να θυμούνται ότι η επιβολή σωματικής τιμωρίας δεν συμβάλλει στην αποτροπή μιας συμπεριφοράς, αλλά, αντιθέτως, είναι πιο πιθανό να οδηγήσει σε επανάληψή της, αφού δεν μαθαίνουν στα παιδιά τους τί θα μπορούσαν να κάνουν εναλλακτικά, αλλά μόνο τί δεν έπρεπε να κάνουν. Συχνά, ακόμα και αν έχουν εξηγήσει το λόγο επιβολής της τιμωρίας, τα παιδιά δεν τον θυμούνται από τον πόνο, το άγχος ή το φόβο τους. Τέλος, ενέχει πάντα ο κίνδυνος να χάσουν οι γονείς τον έλεγχο και να τραυματίσουν το παιδί τους.
Αντιθέτως, η πειθαρχία σχετίζεται με τη διδασκαλία και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, την θέσπιση ορίων και την καθοδήγηση. Δημιουργεί δε αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά και οδηγεί στην υγιή ανάπτυξή τους. Υπάρχει μια ποικιλία προτάσεων για την υγιή πειθαρχία των παιδιών, η εφαρμογή των οποίων εξαρτάται τόσο από την ηλικία του παιδιού, όσο και από τις ανάγκες του και τις ικανότητές του :
Θέσπιση κανόνων: Οι κανόνες να είναι λίγοι, συγκεκριμένοι, κατανοητοί και, κυρίως, σταθεροί. Για παράδειγμα:
Όταν λέτε «όχι» να εξηγείτε τους λόγους και να εμμένετε σε αυτούς, διαφορετικά το παιδί δεν θα υπακούει. Μετά την ηλικία των έξι ετών μπορείτε να συνεργαστείτε με το παιδί σας και να φτιάξετε μαζί ένα «συμβόλαιο κανόνων», στο οποίο θα ορίζετε ποιες είναι οι μη επιθυμητές συμπεριφορές.
Επιβολή συνεπειών: Οι συνέπειες να είναι μικρές, να εφαρμόζονται άμεσα και να συνδέονται με την συμπεριφορά του παιδιού, αλλιώς χάνεται το νόημά τους. Για παράδειγμα: όταν το παιδί δεν καθαρίζει το δωμάτιό του, του μαθαίνετε ότι πρέπει να καθαρίσει και να αναλάβει την ευθύνη του.
Δώστε λίγο χρόνο στο παιδί σας να σκεφτεί τη συμπεριφορά του και να προτείνει τρόπους αλλαγής. Είναι σημαντικό να είστε ήρεμοι και να μένετε κοντά στο παιδί.
Απόσπαση προσοχής (σε μικρότερες ηλικίες): Δοκιμάστε να αποσπάσετε την προσοχή του παιδιού σας από την ανεπιθύμητη συμπεριφορά απασχολώντας το με κάτι που να το ενδιαφέρει. Για παράδειγμα, εάν το παιδί σας ανοίγει τα ντουλάπια σας, δώστε του ένα παιχνίδι για να παίξει.
Λειτουργείστε σαν πρότυπα για το παιδί σας. Θυμηθείτε ότι τα παιδιά σας μιμούνται, οπότε να δίνετε το «καλό παράδειγμα». Ενδεικτικά, αποφύγετε να τρώτε στο σαλόνι εάν δεν θέλετε να κάνει το ίδιο και το παιδί σας.
Εξήγηση διαφωνίας: Μην ξεχνάτε να εξηγείτε γιατί δεν συμφωνείτε με τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Να θυμάστε να δείχνετε κατανόηση και να λαμβάνετε υπόψη σας την ηλικία του παιδιού σας. Για παράδειγμα, σε ένα παιδί 2 ετών που παίζει με ένα ψαλίδι θα επιλέγατε να του αποσπάσετε την προσοχή. Αντιθέτως, σε ένα παιδί 7 ετών θα εξηγήσετε τους λόγους που σας προβληματίζει το παιχνίδι με το ψαλίδι και θα του δείξετε το σωστό τρόπο χρήσης.
Να σημειωθεί ότι οι γονείς, και γενικά οι ενήλικες που συμμετέχουν στην ανατροφή των παιδιών, είναι απαραίτητο να έχουν μια κοινή κατεύθυνση διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους. Συμπερασματικά, η διαπαιδαγώγηση των παιδιών σας χρειάζεται αρκετή επιμονή, υπομονή και θέληση, αλλά να θυμάστε ότι ένα παιδί που διαπαιδαγωγείται σωστά έχει περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα με αυτοπεποίθηση, με ειλικρίνεια, με ψυχική ευεξία και με υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις.
Και μην ξεχνάτε: «Είναι εύκολο να γίνεις γονιός, αλλά δύσκολο να είσαι», όπως είπε ο Βίλχελμ Μπους.