Πολλές φορές συναντάω γονείς που μου ζητάνε να δουλέψω με το παιδί τους σε θέματα αυτοπεποίθησης. Τα παιδιά τους συνήθως πηγαίνουν Δημοτικό, αλλά έχω δει και περιπτώσεις παιδιών στο Γυμνάσιο και Λύκειο.
Οι περισσότεροι γονείς πιστεύουν ότι το “πρόβλημα” είναι του παιδιού και ότι “ήταν ντροπαλό από μικρό”, όπως μου λένε. “Κρυβόταν πίσω από τη μαμά όταν του μιλούσε κάποιος” όταν ήταν μικρό και για σήμερα λένε ότι “ακόμα ντρέπεται να εκφράσει την άποψή του, δεν έχει αυτοπεποίθηση“.
Αρκετές φορές δουλεύω με παιδιά για αυτό, αλλά δεν εστιάζω σε αυτό που οι γονείς πιστεύουν ότι εστιάζω. Τις περισσότερες φορές εκεί που πραγματικά εστιάζω είναι σε αυτό που κάνουν οι γονείς, στο πώς εκείνοι λειτουργούν ή συμπεριφέρονται όταν το παιδί τους βρεθεί σε συνθήκες όπου δεν εκδηλώνει “αυτοπεποίθηση”.
Η αυτοπεποίθηση είναι η ικανότητα κάποιου να πιστεύει
- ότι μπορεί να καταφέρει κάτι και
- ότι αξίζει να το προσπαθήσει.
Όπως συμβαίνει με κάθε ικανότητά μας, έτσι και με την αυτοπεποίθηση, και αυτή έχει διαβαθμίσεις. Για να το κατανοήσουμε αυτό καλύτερα ας δούμε ένα παράδειγμα ικανότητας, όπως το να μπορεί κάποιος να διαβάσει. Κάποιος μπορεί να ξέρει τα γράμματα και να διαβάζει συλλαβιστά ενώ κάποιος άλλος μπορεί να διαβάζει 500 λέξεις το λεπτό. Κάποιος τρίτος μπορεί να διαβάζει ένα κείμενο μια φορά και να κατανοεί πλήρως αυτό που λέει και κάποιος άλλος να χρειάζεται να διαβάσει το ίδιο κείμενο 500 φορές για να το κατανοήσει. Σαφώς και αν διαβάζουμε κάτι που μας ενδιαφέρει, τότε η ικανότητά μας στο διάβασμα είναι πολύ μεγαλύτερη από το αν διαβάζουμε κάτι αδιάφορο, βαρετό.
Τώρα θα μου πείτε τι σχέσει έχει η αυτοπεποίθηση με το διάβασμα. Έχει, γιατί και τα δύο είναι ικανότητες. Είναι δηλαδή κάτι που χτίζεται σταδιακά και όσο περισσότερο μπούμε στη διαδικασία να τις εξασκήσουμε, τόσο πιο αποτελεσματικοί θα είμαστε. Κανένας μας που οδηγεί αυτοκίνητο δεν είναι σήμερα στο ίδιο επίπεδο που ήταν όταν ξεκίνησε τα μαθήματα ή αισθανόταν ότι μπορεί να βγει στην Εθνική Οδό, έτσι δεν είναι; Κανένας μας δεν ήταν “ειδικός” στο να αλλάζει πάνες την πρώτη μέρα που προσπάθησε, σωστά;
Έτσι και με την αυτοπεποίθηση. Είναι μια ικανότητα πίστης στον εαυτό για την οποία χρειάζεται να εξασκηθούμε, που πιθανόν να χρειαστεί να ξε-μάθουμε τον αρχικό τρόπο λειτουργίας μας, ώστε να λειτουργήσουμε με νέα δυναμική στο μέλλον.
Πιο κάτω θα βρείτε ορισμένους τρόπους όπου αν τους βάλετε στη ζωή σας και στην καθημερινότητά σας, πραγματικά θα βοηθήσετε το παιδί σας να βρει την πίστη στον εαυτό του και την πραγματική δυναμική του.
Αναγνώριση συναισθημάτων
Τις περισσότερες φορές, αν όχι σε όλες, όταν ένα παιδί δεν αισθάνεται πίστη στον εαυτό του τότε κάτι φοβάται. Και μόνο διαβάζοντας τη λέξη φόβο, οι περισσότεροι φοβόμαστε! Γιατί φοβόμαστε το άγνωστο, καταστάσεις που δεν γνωρίζουμε και για τις οποίες δεν ξέρουμε πώς θα έχουμε τον έλεγχο.
Έτσι και ένα παιδί όταν του μιλάει κάποιος, ένας 3ος θείος για παράδειγμα, με τον οποίο δεν “αισθάνεται άνετα”, στην ουσία φοβάται. Φοβάται τι θα πει ο θείος για εκείνον, τι θα πει η μαμά αν δεν μιλήσει σωστά στο θείο, αν θα δείξει πόσο καλό παιδί πραγματικά είναι ενώ μιλάει στο θείο. Αυτή η κατάσταση για ένα παιδί θα έλεγα ότι είναι αντίστοιχη για εμάς τους μεγάλους με όσα θα αισθανόμασταν αν βρεθούμε μπροστά στο μεγάλο αφεντικό μιας εταιρίας για την οποία θέλουμε να εργαστούμε και μας κοιτάζει περιμένοντας να του μιλήσουμε. Πιο κάτω θα μιλήσουμε για την ικανότητα του να πιάνουμε κουβέντα, αλλά σε αυτό το σημείο σημαντικό είναι να αντιληφθούμε τα συναισθήματα που έχει κάποιος.
Ο φόβος είναι φόβος, δεν υπάρχει μικρός ή μεγάλος. Υπάρχουν όμως φόβοι που είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε και άλλοι για τους οποίους δεν είμαστε. Αυτό το ξαναγράφω γιατί είναι σημαντικό: Δεν υπάρχει μικρός ή μεγάλος φόβος. Υπάρχουν φόβοι που είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε και άλλοι για τους οποίους δεν είμαστε. Και για να φύγει ένας φόβος, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον αντιμετωπίσουμε. Όσο τον αποφεύγουμε, τόσο μεγαλώνει μέσα μας. Δεν λέω ότι είναι εύκολο, αλλά είναι ο μόνος τρόπος.
Η ντροπή είναι φόβος και για να μάθει ένα παιδί να μην ντρέπεται… πρέπει και αυτό να αντιμετωπίσει το φόβο του. Πώς; Αν επιτρέψουμε στο παιδί να αναλάβει την ευθύνη του, ώστε να δει ότι μπορεί να τα καταφέρει σε “μικρά πράγματα” για να ξέρει αργότερα ότι θα μπορεί να καταφέρει και τα “μεγάλα”.
Ας αφήσουμε το παιδί να απαντήσει για τον εαυτό του
Πολύ συχνά περπατάω μαζί με τα παιδιά μου μέχρι το σχολείο, τα 12 λεπτά δρόμο για να φτάσουμε εκεί από το σπίτι μας. Είναι η ώρα που είμαστε μαζί το πρωί, κουβεντιάζουμε και πολλές φορές παίζουμε παιχνίδια, η δική μας ώρα. Πραγματικά την απολαμβάνω αυτή τη βόλτα! Καθώς φτάνουμε στο σχολείο φτάνουν και άλλα παιδιά με τους γονείς τους με τους οποίους είμαστε φίλοι πλέον τόσες φορές που έχουμε βρεθεί. Έτσι έχω και το “θάρρος” να τους πω μια καλημέρα και να κάνουμε μια mini κουβέντα.
Δεν μπορώ να πω πόσες είναι οι φορές που κάνω μια ερώτηση σε ένα παιδί, όπως για παράδειγμα “Καλημέρα Κωστάκη, πώς είσαι σήμερα; Σου πέρασε ο πόνος στο πόδι που είχες χθες” και χωρίς να έχει προλάβει να πει κουβέντα το παιδί μου απαντάει ο γονιός “Ναι, ναι, του πέρασε, δεν ήταν τίποτα”! Συνεχίζω τις ερωτήσεις στον “Κωστάκη” και πάλι απαντάει ο γονιός για το παιδί.
Ή άλλες φορές πηγαίνουμε στον παιδίατρο ο οποίος κάνει ερωτήσεις στο παιδί και…περιμένει την απάντηση από τον γονιό! Είναι κοινωνικό φαινόμενο αυτό, το να απαντάει ο γονιός για το παιδί. Κάτι που κάνουμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε και μάλιστα… κάτι που το περιμένουμε από τον άλλο. Πώς όμως θα βοηθήσουμε το παιδί μας να αναπτύξει την ικανότητά του να εκφράζεται, αν δεν του επιτρέπουμε να μιλήσει; Πώς θα αναπτύξει την αυτοπεποίθησή του το παιδί αν δεν μπορεί να εκφράσει αυτό που πραγματικά θέλει; Το θέμα είναι τεχνικό όχι θεωρητικό. Επιτρέπουμε, στην πράξη, το παιδί μας να απαντήσει για τον εαυτό του;
Η κριτική δεν βοηθάει
Και κάποια στιγμή το παιδί θα εκφραστεί. Θα βρεθεί σε θέση που θα πει αυτό που θέλει να πει, θα έχει το θάρρος να ξεπεράσει το φόβο του και να μιλήσει με τον τρόπο που είναι σε θέση να το κάνει και τότε… απαντάμε και εμείς σε αυτά που λέει… και τα καταστρέφουμε όλα!
Μου απαντάει, λοιπόν, ο Κωστάκης στην παραπάνω κουβέντα και μου λέει “Πονούσα πολύ”. Και ακούω τον γονιό να λέει “Σιγά τον πόνο βρε Κωστάκη, ούτε ένα λεπτό δεν πόναγες”! Και είμαι σίγουρος ότι έτσι έγινε, ούτε ένα λεπτό δεν θα κράτησε ο πόνος του Κωστάκη. Όταν, όμως, “τη λέμε” στα παιδιά μας όταν αυτά προσπαθούν να επικοινωνήσουν, μόνο να κλειστούν ακόμα περισσότερο στο καβούκι τους πετυχαίνουμε.
Η κριτική είναι ένα μεγάλο θέμα. Είναι σαν να κάνεις μια πολύ μικρή τρυπούλα σε ένα ρούχο ή να βγάζεις την άκρη μιας κλωστής από ένα πλεκτό, στην καλύτερη περίπτωση. Έχει αφήσει το σημάδι της και κάποια στιγμή θα εκδηλωθεί, θα τρυπήσει το ρούχο ή θα ξηλωθεί το πλεκτό. Και δεν κρίνουμε μόνο συμπεριφορές, αλλά και συναισθήματα, που πιθανόν να είναι πιο αποκαρδιωτικό ακόμα.
Αν ένα παιδί φωνάζει το μεσημέρι, για παράδειγμα, ενώ εμείς και η γειτονιά κοιμάται και του πούμε “Γιατί φωνάζεις έτσι; κοιμόμαστε!” τότε κρίνουμε τη συμπεριφορά του. Αντίστοιχα για εμάς θα ήταν αν εργαζόμασταν σε μια εταιρία και έρθει ο προϊστάμενος και μας πει “Καλά, γιατί το έφτιαξες ‘έτσι’ αυτό”. Και ο προϊστάμενος κρίνει τη συμπεριφορά μας, κάτι που κάναμε δηλαδή.
Οι ψυχολόγοι, όμως, λένε ότι ελάχιστοι άνθρωποι σχετίζουν την κριτική για μια πράξη που έκαναν με την ίδια την πράξη. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων σχετίζει την κριτική που δέχτηκαν με τον ίδιο τους τον εαυτό. Δηλαδή, η κριτική που κάνουμε εμείς στο παιδί ή που κάνει ο προϊστάμενος σε εμάς είναι κριτική στο ότι φωνάζει μέσα στο μεσημέρι ή στον τρόπο που φτιάχνουμε ό,τι φτιάχνουμε. Το παιδί όμως την αντιλαμβάνεται ως κριτική στο ίδιο το παιδί, όπως και εμείς ως κριτική στον ίδιο μας τον εαυτό. Σκεφτείτε το λίγο. Πώς αισθανόμαστε τη στιγμή που ο προϊστάμενος μας μιλάει; Είμαστε χαλαροί και αντιλαμβανόμαστε ότι όντως δεν το κάνουμε όπως οφείλουμε και απλά αλλάζουμε τον τρόπο που το κάνουμε ή αισθανόμαστε κάποια ντροπή και αντιδρούμε λίγο;
Και το παιδί θα αντιδράσει, αλλά πιθανόν θα το κάνει κλείνοντας τον εαυτό του ακόμα περισσότερο. Πόσο εύκολο θα είναι για τον Κωστάκη να μου μιλήσει πάλι και να μου ανοιχτεί, όταν ο γονιός είναι δίπλα ξανά; Πόσες πιθανότητες θα έχει να εξασκήσει την ικανότητά του στην αυτοπεποίθηση;
Εκτός όμως, από την κριτική που κάνουμε στις συμπεριφορές των παιδιών μας, πολλές φορές κρίνουμε και αυτά που αισθάνονται για κάτι. Όταν λέμε “Καλά, γι αυτό κάνεις έτσι;” ή “δεν υπάρχουν φαντάσματα” ή “Τι! φοβάσαι αυτό το παιδάκι;” υποτιμούμε τα συναισθήματα του παιδιού είτε προσπαθώντας να τα λογικοποιήσουμε, είτε απορρίπτοντάς τα. Τα συναισθήματα όμως υπάρχουν και λειτουργούν άσχετα με τη λογική.
Η ουσία είναι να συνειδητοποιήσουμε πριν εκφράζουμε την άποψή μας για κάτι που αφορά το παιδί μας αν αυτό που θα πούμε ή θα κάνουμε πραγματικά θα το βοηθήσει σε κάτι. Πολλές φορές η σιωπή είναι χρυσός!
Χτίζοντας τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού
Ίσως από τις πιο σημαντικές δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξει ένας άνθρωπος στη ζωή του είναι αυτή της επικοινωνίας. Και μόνο το να ξέρει κάποιος να επικοινωνεί, αυτόματα του δίνει αυτοπεποίθηση, επειδή γνωρίζει όλα τα παραπάνω ήδη. Γνωρίζει ήδη τι αισθάνεται την κάθε στιγμή, επιτρέπει στον άλλον να εκφραστεί ελεύθερα και πολλά περισσότερα. Για να φτάσει όμως κάποιος σε αυτό το σημείο, ξεκινάει πρώτα από την ικανότητα να πιάνει κουβέντα με κάποιον.
Θυμάμαι την πρώτη φορά που είχαμε βγει για φαγητό οικογενειακώς και η κόρη μου, Δανάη, ήθελε να πιει ένα ποτήρι νερό. Ήταν-δεν ήταν 2 χρόνων τότε, αλλά μιλούσε κανονικά. Της είπα ότι ο κατάλληλος κύριος για να το ζητήσει θα ήταν ο σερβιτόρος μας. Και κάναμε μια πρακτική για το τι θα μπορούσε να του πει, πώς να το ζητήσει. Το σκέφτηκε, αντέδρασε, αλλά επέμενα ότι αυτός ο κύριος θα μπορούσε να τη βοηθήσει και όχι εγώ.
Αντίστοιχες συζητήσεις κάναμε για πολλά πράγματα από τότε με την Δανάη, όπως το να ζητήσουμε πληροφορίες, να πάρουμε κάποιον στο τηλέφωνο και πολλά άλλα. Το αποτέλεσμα ήταν… όταν μπήκαμε για πρώτη φορά στο μετρό στην Αθήνα, θυμάμαι, καθίσαμε σε θέσεις δίπλα στο παράθυρο. Είχα πάει με την Δανάη, τότε 6 και το γιο μου, Αλέξη τότε τεσσάρων. Και ενώ ήταν σταματημένο το τρένο στο σταθμό, χωρίς να το περιμένω, σηκώνεται ο Αλέξης και πηγαίνει σε έναν κύριο στην άλλη μεριά του βαγονιού όπου καθόταν σε θέση με καλύτερη θέα στα τρένα που μας προσπερνούσαν, για να του ζητήσει, αν ήθελε, να ανταλλάξουν θέσεις.
Θέλει θάρρος το να μπορείς να μιλήσεις στους άλλους, αλλά και η αυτοπεποίθηση θάρρος θέλει. Για να τη χτίσεις πρέπει να μπορείς να επικοινωνήσεις, να μπορείς να εκφραστείς, να πιστεύεις ότι μπορείς να επικοινωνήσεις και να πιστεύεις ότι αξίζει να το κάνεις.
Επίλογος
Σαν γονείς θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας το καλύτερο. Θέλουμε να μπορούμε να προσφέρουμε το καλύτερο. Η μεγαλύτερη προσφορά, όμως, που θα μπορούσαμε να τους κάνουμε είναι να τα κάνουμε ικανά στη ζωή. Αυτή είναι μια αξία που ξεκινάει από την πρώτη μέρα στη ζωή του καθενός. Ανάλογα με τις δυνατότητες που τους δίνει η κάθε ηλικία, το παιδί μπορεί ήδη να καταφέρει πολλά περισσότερα από όσα φανταζόμαστε, αν τους δοθεί η δυνατότητα. Αξίζει να τους δίνουμε αυτή την δυνατότητα… κάθε στιγμή και σε κάθε ευκαιρία; Τι λέτε;