Το εκπαιδευτικό σύστημα του Reggio Emilia αντιπροσωπεύει μια καινοτόμα παιδαγωγική προσέγγιση προσχολικής ηλικίας. Ιδρυτής αυτής της φιλοσοφίας είναι ο Loris Malaguzzi ο οποίος κατόρθωσε να οργανώσει ένα “δημοκρατικό” σχολείο, υποστηρίζοντας την ελευθερία και αυτονομία του παιδιού και θέτοντας τον δάσκαλο σε ρόλο συνεργάτη. Πρόκειται για ένα μοντέλο εκπαίδευσης στο οποίο οι νοητικές, οι συναισθηματικές, οι κοινωνικές και οι ηθικές δυνατότητες του παιδιού καλλιεργούνται μέσα από δημιουργικούς τρόπους έκφρασης. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να ερευνήσουν το περιβάλλον τους και να εκφραστούν μέσα από “συμβολικές γλώσσες” των τεχνών όπως το σχέδιο, η γλυπτική, ο λόγος, η κίνηση, τα παιχνίδια με σκιές κ.α..
Η προσχολική αγωγή στα σχολεία του Reggio Emilia αναγνωρίστηκε το 1991 από το Αμερικάνικο περιοδικό “Newsweek”, ως ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο. Η προσέγγιση αυτή προσφέρει εναλλακτικούς τρόπους παιδαγωγικής, φιλοσοφίας και μεθοδολογίας, oι οποίοι στοχεύουν σε ένα “παιδοκεντρικό” σύστημα εκπαίδευσης. Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι:
- Η Δημοκρατική Εκπαίδευση
- Τα παιδιά αποτελούν το επίκεντρο ενδιαφέροντος και ρυθμίζουν τη μαθησιακή διαδικασία
- Ο ενθαρρυντικός ρόλος του δασκάλου
- Οι εκατό τρόποι έκφρασης των παιδιών
- Το ενδιαφέρον και η συμμετοχή των γονέων στις δραστηριότητες
- Το περιβάλλον ως “τρίτος δάσκαλος”
- Ο δάσκαλος εικαστικών και τα “Atelier”
Ο Loris Malaguzzi
O Loris Malaguzzi (1920-1994) γεννήθηκε στην πόλη Correggio της βόρειας Ιταλίας. Σπούδασε Παιδαγωγικά στο University of Urbino και αργότερα σπούδασε Ψυχολογία στο Italian National Research Center στη Ρώμη. Ένας διανοούμενος Ιταλός δάσκαλος ο οποίος θεωρείται ο εμπνευστής και υλοποιητής της προσέγγισης του Reggio Emilia. O Malaguzzi αφιέρωσε τη ζωή του στο όραμα του, δηλαδή στην εδραίωση μιας εκπαιδευτικής κοινότητας (γονείς, δασκάλους, παιδιά,), που μέσα από τη συνεργασία εδραίωσε για πολλά χρόνια ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί και εξελίσσεται διαρκώς.
Ο Malaguzzi πίστευε ότι η κουλτούρα, οι σχέσεις και ο κοινωνικός χώρος του παιδιού αποτελούν βασικές συνιστώσες της μάθησης. Είπε ότι τα σχολεία είναι «ένα είδος κατασκευής που μεταβάλλεται και συνεχώς προσαρμόζεται». Σύμφωνα με τον ίδιο, «όλα τα παιδιά θεωρούνται επινοητικά, περίεργα, ευφάνταστα και εφευρετικά». Ο Malaguzzi είδε τα παιδιά ως οντότητες με βαθιές ρίζες στην κουλτούρα, την κοινωνία και τις οικογενειακές αξίες του λαού που τα περιβάλλει. Τους θεωρούσε ισχυρό, ικανό και γεμάτο από πόρους μη πραγματοποιημένο δυναμικό, με δικαιώματα αντί για ανάγκες. Αυτή η θετική εικόνα του παιδιού ήταν θεμελιώδης για την παιδαγωγική του.
Η Ιστορία
Tο Reggio Emilia είναι μια πόλη βόρεια της Ιταλίας γνωστή τόσο για την αγροτική, όσο και τη βιομηχανική παραγωγή της. Έχει ελκύσει το ενδιαφέρον ερευνητών από διάφορες επιστημονικές κοινότητες ανά τον κόσμο λόγω της πρωτοποριακής φιλοσοφίας που έχει αναπτύξει στην προσχολική αγωγή. Αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, την άνοιξη του 1945, οι κάτοικοι του Reggio Emilia αποφάσισαν να χτίσουν και να οργανώσουν ένα σχολείο για μικρά παιδιά χρησιμοποιώντας υλικά που είχαν απομείνει από την αποχώρηση των Γερμανών από την περιοχή.
Έτσι λοιπόν, “mattone su mattone” (λιθαράκι, λιθαράκι) χτίστηκε από γονείς και δασκάλους, το πρώτο σχολείο στη Βίλλα Τσέλλα με κύριο εμπνευστή τον Loris Malaguzzi.
To περιβάλλον ως “τρίτος δάσκαλος”
Το εκπαιδευτικό περιβάλλον στα σχολεία του Reggio Emilia αποτελεί σημαντικό παράγοντα λειτουργικότητας και εξέλιξης για το παιδί. Ο περιβάλλοντας χώρος θεωρείται βασικός παράγοντας της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεδομένου ότι με την κατάλληλη οργάνωση και εξοπλισμό ενισχύει τη μάθηση και υποκινεί την ενεργή αλληλεπίδραση του παιδιού με το περιβάλλον.
Το παιδί συμμετέχει ενεργά και αυτόνομα σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε φυσικό φως και γεμάτο από εσωτερικά φυτά.
Η piazza, τα atelie, οι αίθουσες, η βιβλιοθήκη, η κουζίνα, τα υλικά, ο φυσικός φωτισμός και οι ξεκάθαρα διαμορφωμένοι χώροι δημιουργούν ευκαιρίες για ενεργητική συμμετοχή και μάθηση του παιδιού.
Atelier
Ο χώρος του atelier αποτελεί καινοτομία της προσέγγισης του Reggio Emilia. Είναι ο τόπος όπου οικοδομείται η γνώση και παίρνει σάρκα και οστά η ιδέα του L. Malaguzzi αναφορικά με τις “εκατό γλώσσες των παιδιών”. Πρόκειται για έναν χώρο ειδικά σχεδιασμένο ώστε να εξυπηρετεί την απαιτούμενη έρευνα, τον πειραματισμό και την εξάσκηση του συνόλου των δυνατοτήτων των παιδιών. Είναι ο χώρος όπου πραγματώνεται η ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών. Πάνω από όλα όμως είναι ο χώρος όπου παράγεται και όχι ανά–παράγεται πολιτισμός.
Η σωστή οργάνωση, ο εξοπλισμός, η αισθητικά άρτια αποθήκευση και παρουσίαση του υλικού, οι μεγάλες επιφάνειες εργασίας, ο κατάλληλος φωτισμός και τα αισθητηριακά ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αποτελούν έμπνευση για τα παιδιά υποστηρίζοντας την εργασία τους. Οι διαφορετικές υφές, τα “παιχνιδίσματα” του φωτός και της σκιάς, τα χρώματα, τα φυτά παρέχουν στα παιδιά όχι μόνο γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, μα και στάσεις για τη ζωή.
Η υπεύθυνη του atelier (atelierista) υφαίνει το συνδετικό ιστό μεταξύ φαντασίας και λόγου, δίνει νέες προοπτικές, καθώς με τις γνώσεις της μεταδίδει στα παιδιά πολλαπλές γλώσσες τέχνης και έκφρασης. Προσπαθεί να κρατά τη διάθεση και το ενδιαφέρον για δημιουργία, διδάσκει στα παιδιά τις πλέον προηγμένες τεχνικές για να τους δώσει τα μέσα ώστε να εκφράσουν και εκείνα τις ιδέες τους. Η τέχνη και η δημιουργικότητα αποτελούν για εμάς υψηλές αξίες.
Φωτοτράπεζα
Η φωτοτράπεζα είναι ένα εργαλείο μέσω του οποίου ενισχύεται η ανάπτυξη των εκατό γλωσσών. Η χρήση αυτού του εργαλείου από τα παιδιά υποστηρίζει πολλαπλές διαδικασίες παρατήρησης, εξερεύνησης, ανακάλυψης, πειραματισμού, σύνθεσης και δημιουργίας. Πιο συγκεκριμένα αποτελεί ένα φωτεινό πρίσμα, μέσω του οποίου τα παιδιά ανακαλύπτουν στοιχεία που διαφορετικά θα ήταν δύσκολα ορατά. Ο φυσικός της χώρος μπορεί να θεωρηθεί το ατελιέ όπου υποστηρίζει τα project.