Σίγουρα έχετε αναρωτηθεί!!
Θα πάρει το μωρό σας τα γαλάζια μάτια του μπαμπά και τις όμορφες μπούκλες σας; Mπορεί να κληρονομήσει την αγάπη της γιαγιάς για τη ζωγραφική ή να αποφύγει την τάση για καρδιαγγειακά προβλήματα όταν θα μεγαλώσει;
Η τύχη θα το αποφασίσει, πάντα όμως σε συμφωνία με τους μεγάλους νόμους της κληρονομικότητας…
Γενετικές αποσκευές και κληρονομικός κλήρος!
Όλα ξεκινούν με το… πρώτο ραντεβού του ωαρίου με το σπερματοζωάριο που θα το γονιμοποιήσει. Το καθένα απ” αυτά τα αναπαραγωγικά κύτταρα φέρνει μαζί του τα 23 χρωμοσώματα, η ένωση των οποίων θα δημιουργήσει έναν καινούριο άνθρωπο με 46 χρωμοσώματα.
Τα γονίδια που περιέχονται στα χρωμοσώματά μας είναι αυτά που ελέγχουν την ανάπτυξη και τον τρόπο που λειτουργεί το σώμα μας. Κρατούν, επίσης, τους κώδικες για τα σωματικά μας χαρακτηριστικά: για το χρώμα των μαλλιών, των ματιών μας, για όλα μας τα φυσικά γνωρίσματα, απ” το σωματότυπο μέχρι το σχήμα των νυχιών μας.
Δεν μπορεί, όμως κανείς να προβλέψει ποια απ” αυτά τα γονίδια θα κληρονομήσει κάθε παιδί μας!
Τα γονίδια…
Για καθένα χαρακτηριστικό το μωρό που προκύπτει απ” την ένωση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο θα έχει δύο γονίδια: αυτό της μητέρας και αυτό του πατέρα. Τα γονίδια που μεταφέρουν αντίστοιχες πληροφορίες, π.χ. για το σχήμα της μύτης, ονομάζονται αλληλόμορφα.
Αν τα αλληλόμορφα γονίδια μεταφέρουν διαφορετική πληροφορία (π.χ. το ένα μεταφέρει το γονίδιο για μια κομψή, μικρή μύτη και το άλλο για μια έντονη μύτη με… χαρακτήρα) θα επικρατήσει το ένα απ” τα δύο. Αυτό που επικρατεί λέγεται επικρατές και το άλλο ονομάζεται υπολειπόμενο.
Μερικές φορές η επικράτηση του ενός γίνεται με τυχαίο τρόπο. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια γονίδια που επικρατούν πάνω σε άλλα, όπως για παράδειγμα το γονίδιο για το καστανό χρώμα των ματιών επικρατεί του γονιδίου για το γαλανό ή το πράσινο χρώμα.
Πώς κληρονομούνται τα χαρακτηριστικά;
Ας κάνουμε μια μικρή επανάληψη στο μάθημα της βιολογίας (!) και ας θυμηθούμε λίγο πώς κληρονομούνται τα χαρακτηριστικά μας.
Όπως είπαμε, το γονίδιο για τα ανοιχτόχρωμα μάτια είναι υπολειπόμενο. Με άλλα λόγια, για να εκφραστεί πρέπει να υπάρχει κι απ” τους δύο γονείς.
Αν λοιπόν η μαμά έχει καστανά μάτια κι ο μπαμπάς γαλάζια, για να πάρει γαλάζια το μωρό θα πρέπει και η μαμά να του δώσει απ” τις γενετικές της αποσκευές ένα γονίδιο για γαλάζια μάτια.
Δεν είναι τόσο σπάνιο, αφού μπορεί να υπάρχει στο δικό της γενετικό υλικό, αλλά να είναι υπολειπόμενο, άρα η ίδια έχει τα καστανά μάτια απ” το γονίδιο που επικράτησε.
Το υπολειπόμενο όμως γονίδιο παραμένει στο γενετικό της κώδικα κι αφού τα γονίδια που κληροδοτούμε στα παιδιά μας είναι τυχαία, μπορεί το μωρό της να πάρει το γονίδιο των γαλανών ματιών.
1. Το ίδιο ισχύει και για το χρώμα των μαλλιών. Υπάρχουν δύο γονίδια, ένα για τα σκούρα κι ένα για τα ανοιχτόχρωμα μαλλιά. Το γονίδιο για τα σκούρα είναι αυτό που επικρατεί, ενώ το γονίδιο για τα ανοιχτόχρωμα είναι το υπολειπόμενο.
2. Ένα άλλο παράδειγμα της κληρονομικότητας αφορά σε δύο γονείς με σαρκώδη χείλη που γεννούν ένα παιδί με λεπτά χείλη. Πώς γίνεται αυτό; Προφανώς έχουν κι οι δύο στο γενετικό τους κώδικα και τα δύο γονίδια. Στο δικό τους οργανισμό επικράτησαν τα γονίδια για τα έντονα χείλη, φέρουν όμως και οι δύο στο γενετικό τους κώδικα το υπολειπόμενο γονίδιο «λεπτά χείλη». Αν τύχει και συναντηθούν αυτά τα υπολειπόμενα γονίδια, τότε το παιδί τους θα «αποκαλύψει» την ύπαρξη του χαρακτηριστικού που σε σας δεν εμφανίστηκε ποτέ.
3. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που συχνά σκεφτόμαστε είναι το ύψος και ο σωματότυπος. Αν δύο γονείς είναι ψηλοί, το πιθανότερο είναι πως το παιδί τους θα γίνει κι αυτό ψηλό. Αν είναι μικρόσωμοι, το πιθανότερο είναι πως το παιδί τους θα έχει αντίστοιχο σωματότυπο.
Όταν, όμως, ένας ψηλός άντρας παντρευτεί μια κοντή γυναίκα, θα γεννήσουν ένα παιδί μετρίου ύψους; Εδώ δεν μπορούμε να προβλέψουμε το «παιχνίδι» των γονιδίων! Απ” την άλλη πλευρά, το περιβάλλον, η διατροφή και η σωματική άσκηση παίζουν σημαντικό ρόλο. Γι” αυτό και σήμερα, σχεδόν όλα τα παιδιά, ξεπερνούν στο ύψος τους γονείς τους.