Φτάνει το Πάσχα και ο νονός και η νονά έχουν την τιμητική τους! Είναι, βλέπετε, η εποχή που παραδοσιακά επιβάλλεται να εμφανιστούν στη ζωή των βαφτιστηριών τους και να τους κάνουν δώρα!
Παπούτσια, σοκολατένια αυγά και βέβαια την περιβόητη λαμπάδα της Ανάστασης. Φυσικά, στον παραπάνω κανόνα των «νονών των εορτών» υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Οι νονοί εκείνοι που είναι παρόντες στη ζωή του παιδιού όλον τον χρόνο και οι νονοί εκείνοι που είναι παντελώς απόντες, ακόμα σε γιορτές όπως το Πάσχα.
Προσωπικά, ήμουν από τα τυχερά παιδιά και ακόμα και σήμερα, στα (σχεδόν) 38 μου, έχω τακτικότατη επαφή με τη νονά μου, η οποία ναι μεν δεν μου φέρνει πλέον λαμπάδες και σοκολάτες το Πάσχα, αλλά ήταν και παραμένει πάντοτε ουσιαστικά δίπλα μου, συνοδοιπόρος στα εύκολα και στα δύσκολα. Από την άλλη, για τον σύντροφό μου ο νονός είναι απλά μια μακρινή ανάμνηση της παιδικής του ηλικίας, καθώς έχασαν κάθε επαφή πολύ πριν εκείνος τελειώσει το σχολείο. Και νομίζω ότι από εκεί μπορεί να πηγάζει και ένα μικρό, πολύ μικρό μεν, αλλά υπαρκτό τραυματάκι…
Οι νονές των δύο παιδιών μου, τώρα, προσωπικές μου φίλες από το δημοτικό και το πανεπιστήμιο αντίστοιχα, είναι παρούσες στη ζωή τους! Και εγώ, με τη σειρά μου, είμαι παρούσα στη ζωή του δικού μου βαφτιστηριού! Αν και οι ρυθμοί της ζωής μας και οι αποστάσεις δεν μας επιτρέπουν να βρισκόμαστε όσο συχνά θα θέλαμε, σε εβδομαδιαία βάση, κάνουμε το καλύτερο δυνατόν μέσα στη δίνη της καθημερινότητας και διατηρούμε τον ρόλο μας στη συνείδηση των παιδιών που βαφτίσαμε. Είμαστε οι νονές τους. Τι σημαίνει, όμως, στην πράξη να είσαι νονός ενός παιδιού;
Πώς και γιατί τον επιλέγουμε;
Είθισται αυτός που επιλέγουμε ως ανάδοχο να είναι ένας κοντινός μας άνθρωπος, ένας συγγενής ή ένας φίλος τον οποίο αγαπάμε και εμπιστευόμαστε, ένα πρόσωπο που θέλουμε να βρίσκεται για πάντα στη ζωή του παιδιού μας, καθώς θα έχει απέναντί του πνευματικές και ηθικές, και όχι απαραίτητα ή μόνο θρησκευτικές, υποχρεώσεις. Άλλωστε, για κάποιον λόγο ο νονός και η νονά καλούνται «πνευματικός πατέρας» και «πνευματική μητέρα» του παιδιού που βάπτισαν.
Δυστυχώς, όμως, η επιλογή των γονέων και η απόφαση των νονών δεν είναι πάντοτε ορθές. Από τη στιγμή δε που οι «οικονομικές» υποχρεώσεις του νονού είναι πια στη συνείδηση όλων μας οι πρωτεύουσες, αρχής γενομένης από το ίδιο το μυστήριο της βάπτισης, που είναι ιδιαίτερα κοστοβόρο, οι γονείς συχνά επιλέγουν πρόσωπα που απλά ήταν διαθέσιμα τη στιγμή εκείνη και που στην πορεία αποδεικνύονται ακατάλληλα για τον ρόλο αυτόν. Με άλλα λόγια, συμβαίνει συχνά να μη συνειδητοποιεί καμιά από τις δύο πλευρές ότι μια τέτοιου είδους σχέση είναι απόφαση ζωής και δεν περιορίζεται στο πλαίσιο ενός κοινωνικού event και κάποιων δώρων.
Τυπικά, στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας, ο ρόλος που έχει ο νονός ενός παιδιού είναι θρησκευτικός. Υποχρέωσή του είναι, δηλαδή, να κατηχήσει το παιδί στη χριστιανική πίστη και ζωή. Είναι αυτός που εγγυάται στην εκκλησία για την πίστη του βαπτιζομένου και αναλαμβάνει τη φροντίδα, μετά το βάπτισμα, να μυήσει τον νεοφώτιστο στην ορθοδοξία. Πέραν, όμως, του τυπικού, υπάρχει και ο ουσιαστικός ρόλος.
Ως νονός αποκτάς ένα παιδί χωρίς να το γεννήσεις. Οφείλεις να είσαι παρών στη ζωή του, να το καθοδηγείς, να το προστατεύεις, να το νοιάζεσαι και να του συμπαραστέκεσαι. Να είσαι το πρότυπό του και να ξέρει ότι μπορεί να σε εμπιστευτεί όποτε σε χρειαστεί.
Ως γονιός, εμπιστεύεσαι το παιδί σου σε έναν άνθρωπο που θα μπορεί να στέκεται δίπλα του αφοσιωμένος, παράλληλα με εσένα ή αντί για εσένα, αν κάποτε χρειαστεί. Επιλέγεις έναν άνθρωπο με τον οποίον θα συνεργαστείς για να μεγαλώσει όμορφα το παιδί σου, έναν άνθρωπο που θα σε συμπληρώνει και δεν θα λειτουργείτε ανταγωνιστικά, και φυσικά όχι έναν χορηγό.
Ακόμα, λοιπόν, κι αν αποφασίσετε για το παιδί σας μια απλή ονοματοδοσία και βάπτιση, ακόμα κι αν δεν πιστεύετε στον Θεό ή τουλάχιστον στον Θεό όπως τον παρουσιάζει η ορθόδοξη Εκκλησία, είναι απαραίτητο να ορίσετε ένα πρόσωπο ως νονό του παιδιού σας, για να μην αισθάνεται άσχημα για την απουσία του, αλλά κυρίως γιατί ο ρόλος του είναι πάνω από όλα πνευματικός και συμβολικός.
Ο συμβολικός ρόλος του νονού
Για τον συμβολικό ρόλο του νονού, που συχνά ισοπεδώνται και απαξιώνεται, μιλήσαμε με την κλινική ψυχολόγο κ. Σουζάνα Παπαφάγου, που εξηγεί ότι σύμφωνα με την παιδοψυχίατρο και ψυχαναλύτρια Φρανσουάζ Ντολτό, η βάπτιση ενός παιδιού είναι σημαντική κυρίως για το συμβολικό της υπόθεσης! Με άλλα λόγια, ο νονός και η νονά δεσμεύονται απέναντι στους γονείς να αναθρέψουν το πνευματικό παιδί τους με τις αρχές μιας αλήθειας και μιας ηθικής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κ. Παπαφάγου, σε μια πρώτη ανάγνωση, οι νονοί και οι νονές φέρνουν στο μυαλό μας δώρα και κυρίως παπούτσια και λαμπάδες το Πάσχα! Στην πραγματικότητα, όμως, το παιδί «προσφέρεται» από τους γονείς του στα χέρια τους για να το εισαγάγουν σε μια κοινότητα στο πλαίσιο της οποίας, όπως έγραψε η Ντολτό, «προσεύχονται αθλητές της εκκλησίας».
Είτε πιστεύουμε στον Θεό είτε όχι, είτε πιστεύει ο νονός ή η νονά που έχουμε επιλέξει είτε όχι, η τελετή στην οποία του εμπιστευόμαστε το παιδί μας είναι πολύ σημαντική γιατί εκφράζει την είσοδό του στην κοινωνική ζωή! Οι παριστάμενοι γιορτάζουν και χαίρονται καλωσορίζοντας το νέο μέλος με το όνομά του και η γιορτή αυτή ξεφεύγει από τα στενά όρια της θρησκείας! Δεν είμαστε μόνοι, δεν γεννιόμαστε μόνοι, πάντα υπάρχει αλληλεπίδραση και αμοιβαιότητα μεταξύ του παιδιού και των κοντινών του προσώπων! Ο νονός και η νονά, λοιπόν, έχουν επιλεγεί κατ’ αρχάς για έναν πολύ σημαντικό λόγο: για να ονοματοδοτήσουν το νέο αυτό κοινωνικό ον και για να ανακοινώσουν το όνομα αυτό! Ο νονός και η νονά, τονίζει η κυρία Παπαφάγου, αρκεί να είναι παρόντες, ακόμα και αν δεν πιστεύουν, για να τελεστεί στον ψυχικό κόσμο του παιδιού μια συμβολική διαδρομή ασυνείδητη, που το εισάγει στο πνευματικό ρεύμα της ανθρώπινης διάστασης.
Συχνά συμβαίνει ο νονός ή νονά να απουσιάζουν από τη ζωή του παιδιού, είτε γιατί δεν ήταν υπεύθυνοι, είτε γιατί τσακώθηκαν με τους γονείς και απομακρύνθηκαν. Η απουσία ή η αδιαφορία του νονού μπορεί να πληγώνει το παιδί και να το κάνει να νιώθει μειονεκτικά. Συμβαίνει, μάλιστα, συνειδητά ή ασυνείδητα, το παιδί να αυτοκατηγορείται και να θεωρεί ότι είναι δική του υπαιτιότητα η απουσία τους. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο γονιός πρέπει αρχικά να το καθησυχάσει, εξηγώντας ότι οι λόγοι της απουσίας δεν οφείλονται σε εκείνο. Σε καμιά περίπτωση μάλιστα, δεν πρέπει να κατηγορήσει τον νονό μπροστά στο παιδί. Αν η απομάκρυνση οφείλεται σε καβγά μεταξύ των ενηλίκων, ο γονιός πρέπει τουλάχιστον να προσπαθήσει να πείσει τον νονό να κρατήσει με κάποιον τρόπο επαφή με το βαφτιστήρι του, ανεξάρτητα με το αν έχει χαλάσει η μεταξύ τους σχέση, καθώς η παρουσία του είναι αναντικατάστατη. Για να είμαστε, βέβαια, ειλικρινείς, ουδείς αναντικατάστατος! Υπάρχουν περιπτώσεις γονέων που επέλεξαν να ορίσουν ένα νέο πρόσωπο ως νονό ή νονά, μετά την απομάκρυνση του… original, που αναλαμβάνει πλέον τις ηθικές, αλλά και τις υλικές υποχρεώσεις στις οποίες δεν κατάφερε να αντεπεξέλθει ο προκάτοχός του. Σε τέτοια περίπτωση, εξηγούμε την κατάσταση στο παιδί, με λόγια ταιριαστά προς την ηλικία του και φυσικά προσέχουμε διπλά και τριπλά ποιον θα επιλέξουμε ως αντικαταστάτη.
Η Σουζάνα Παπαφάγου, με την ιδιότητά της ως ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας, μοιράζεται κάποιες σκέψεις τις και τις απευθύνει στους νονούς και τις νονές:
Τα παιδιά πρέπει να βαφτίζονται και οι ενήλικες να βαφτίζουν και ας μην έχουν θρησκευτική παιδεία ή κατήχηση. Η βάπτιση είναι σύμβολο γέννησης σε έναν κόσμο άλλον, πνευματικό, και οι νονοί είναι οι φροντιστές του παιδιού σε αυτόν τον κόσμο! Η βάφτιση δεν γίνεται (απαραίτητα) στο επίπεδο της θρησκείας, αλλά σε αυτό της ψυχολογίας και του πνεύματος. Και το πνεύμα είναι πάντα εδώ, όσο ζούμε τουλάχιστον, ακόμα και αν οι γονείς και οι νονοί είναι άθεοι!
Κάτι πολύ χρήσιμο που θα μπορούσαν να κάνουν οι νονοί και οι νονές είναι να μάθουν στο παιδί να βλέπει με κριτικό μάτι το καλό και το κακό σε σχέση με τον Θεό! Όλη μας η εκπαίδευση περιστρέφεται γύρω από αυτές τις δύο έννοιες. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να τις απαρνηθούμε, αλλά οι πνευματικοί γονείς οφείλουν να τονίσουν στο παιδί πως δεν είναι κάτι που ενδιαφέρει απαραίτητα τον (όποιο) θεό!
Οι νονοί και οι νονές θα μπορούσαν να βοηθήσουν το παιδί να μη συγχέει τον Θεό με τους γονείς του. Είναι βασικό, σαν διαμεσολαβητές, να του εξηγήσουν ότι δεν είναι αρετή να ευχαριστεί τους γονείς του, ώστε να είναι ευτυχισμένος και ο Θεός! Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να αποκτήσει μέσα του την εικόνα ενός (δικού του) θεού, διαφορετικού από τους γονείς του, πάντοτε καλού και στοργικού, ώστε να μπορεί να στρέφεται σε αυτόν στις δύσκολες στιγμές (κάτι σαν το μεταβατικό αντικείμενο)!
Οι νονοί και οι νονές οφείλουν να μυήσουν το πνευματικό τους παιδί στην ευγνωμοσύνη για τη ζωή! Ακόμα και στην περίπτωση που δεν ακολουθούν τα θρησκευτικά μυστήρια, αρκεί να βοηθήσουν το βαφτιστήρι τους, με λόγια, να αποκτήσει δεσμό με όλα όσα ζουν γύρω του, με όλα όσα έρχονται και του δίνουν χαρά!
Οι νονοί και οι νονές θα ήταν καλό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει πως δεν χρειάζεται να ζητάει συγγνώμη από τον Θεό. Τα λάθη που κάνουμε, ή που νομίζουμε πως κάνουμε, αφορούν εγωιστικά και ναρκισσιστικά κομμάτια μας! Όταν δεν είμαστε ευχαριστημένοι, συχνά νομίζουμε ότι αμαρτήσαμε! Ποτέ, όμως, ο Θεός δεν τιμώρησε για τα λάθη, σε καμία ιστορία! Ο ίδιος ο άνθρωπος, με την ελεύθερη βούλησή του, αποφάσιζε για τη μοίρα του και αυτό θα πρέπει να το κατανοήσει πρώτα ο νονός και η νονά και μετά να το περάσει ως μήνυμα στο παιδί!
Επίσης είναι σημαντικό να εξηγήσουν στο παιδί οι πνευματικοί του γονείς ότι η Εκκλησία δεν είναι οι κληρικοί αλλά το σύνολο των πιστών!
Πέραν από μια βόλτα στα μαγαζιά, μια λαμπάδα και διάφορα δώρα, περάστε λίγο χρόνο με το πνευματικό σας παιδί και γνωρίστε το… Είναι εξάλλου αυτό το ανθρώπινο ον στο οποίο κάποτε φυτέψατε ένα πολύτιμο σποράκι… Αυτό της πίστης! Πίστη πως υπάρχει και κάτι άλλο πέρα από το σώμα και αυτό είναι το πνεύμα! Και το πνευματικό, σε αντίθεση με το θρησκευτικό που εύκολα μπορεί να γίνει εμπορεύσιμο, είναι πάντα ελεύθερο, λεπτό και αδιόρατο! Είναι ασυνείδητο και ουσιαστικό!