Τα Θεοφάνεια είναι µεγάλη ετήσια εορτή της ανάµνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταµό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.
Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαηµέρου (εορτών των Χριστουγέννων). Το όνοµα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύµφωνα µε τρεις σχετικές ευαγγελικές περι-κοπές. Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα (ή Εορτή των Φώτων).
Όταν ήρθε ο καιρός για να ξεκινήσει ο Χριστός µας το κοσµοσωτήριο έργο Του, ήταν τριάντα ετών. Μέχρι τότε ο Ιησούς ζούσε µαζί µε τη µητέρα Του, και την οικογένεια του Ιωσήφ, «υποτασσόµενος σ’ αυτούς» όπως µας λέει η Αγία Γραφή.
Την εποχή εκείνη ο Ιωάννης κήρυττε τον ερχοµό της Βασιλείας του Θεού και διαλαλούσεπως είχε φτάσει ο αναµενόµενος Μεσσίας, ο οποίος θα έφερνε τη λύτρωση στους ανθρώπους. Πλήθη λαού συνέρεαν κοντά του για να ακούσουν τη διδαχή του και µετανοηµένοι για τις αµαρτίες τους να βαπτιστούν στα νερά του Ιορδάνη ποταµού.
Μια µέρα λοιπόν µέσα στο πλήθος ξεχώρισε ο άγιος Βαπτιστής τον ίδιο τον Χριστό. Δεν Τον είχε δει ποτέ του έως τη στιγµή εκείνη, όµως ο Θεός πληροφόρησε την καρδιά του για το ποιος ήταν αυτός που ερχόταν να βαπτιστεί. Ο Ιωάννης µε δέος αντίκρισε Αυτόν που αιώνες τώρα περίµενε το ταλαιπωρηµένο ανθρώπινο γένος κι όταν ο Χριστός έφτασε µπροστά του ζητώντας του να Τον βαπτίσει εκείνος αρνήθηκε: “Εγώ έχω ανάγκη να βαπτιστώ από σένα κι εσύ έρχεσαι σ’ εµένα”; “Ας τα αφήσουµε αυτά τώρα -του απάντησε ο Ιησούς- γιατί πρέπει να εκπληρώσουµε και οι δυο µας ακριβώς το σχέδιο του Θεού”.
Τα λόγια του Ιησού έκαµψαν την ευσεβή αντίσταση του Ιωάννη που τελικά βάπτισε τον ίδιο τον Κύριό του. Τότε άνοιξαν οι ουρανοί και το Άγιο Πνεύµα µε τη µορφή περιστεριού ήρθε και στάθηκε πάνω από το Χριστό. Αµέσως µια ουράνια φωνή ακούστηκε: “Αυτός είναι ο Υιός µου ο αγαπητός. Σ’ Αυτόν εγώ ευαρεστούµαι”. Ήταν ο Θεός Πατέρας, ο οποίος θέλησε µε την ίδια Του τη φωνή να «συστήσει» τον Υιό Του σε όλη την ανθρωπότητα και να «κηρύξει» την έναρξη του λυτρωτικού έργου του Ιησού.
Ο Τριαδικός Θεός φανερώθηκε εκεί, στον ποταµό Ιορδάνη, και έγινε ξανά αντιληπτός από τις αισθήσεις των ανθρώπων. Ο Θεός Πατέρας ακούσθηκε µε τη φωνή Του, ο Θεός Υιός ήταν εκεί, µέσα στα αγιασµένα νερά του Ιορδάνη και ο Θεός Άγιο Πνεύµα επιβεβαίωνε µε την παρουσία Του την αλήθεια της ουράνιας φωνής. Για πρώτη φορά µετά τη φυγή των ανθρώπων από τον Παράδεισο, ο Θεός φανερωνόταν ξανά σ’ αυτούς!