Τι είναι και πώς εκφράζεται η γλωσσική νοημοσύνη
Η Ελένη, ένα κοριτσάκι λίγο μεγαλύτερο από τεσσάρων ετών, παρακολουθούσε τη μητέρα της που διάβαζε προσηλωμένη ένα βιβλίο και την πλησίασε διστακτικά. «Τι κάνεις;» τη ρώτησε. «Διαβάζω ένα βιβλίο», της απάντησε η μητέρα της. «Τι πάει να πει “διαβάζω”;» ρώτησε ξανά η Ελένη. «Να, τα βλέπεις αυτά τα σχέδια πάνω στο χαρτί;» εξήγησε η μητέρα. «Αυτά λέγονται “γράμματα”. Αυτά τα γράμματα φτιάχνουν παρεούλες και μιλούν στο χαρτί, όπως μιλάμε κι εμείς μεταξύ μας. Κι εμείς γράμματα χρησιμοποιούμε, αλλά με το στόμα μας. Πολλοί άνθρωποι τα γράφουν στο χαρτί, και μπορούν να μιλούν με αυτό τον τρόπο». Η Ελένη ενθουσιάστηκε με την ιδέα. «Και ποιο γράμμα είναι αυτό;» ρώτησε με ορθάνοιχτα μάτια, δείχνοντας ένα από τα μεγάλα γράμματα του εξώφυλλου. «Είναι το γράμμα “ι”», ψιθύρισε η μητέρα της. «Κι αυτό;» ξαναρώτησε η Ελένη ακόμα πιο ενθουσιασμένη. «Το “τ”», απάντησε η μητέρα, αυτή τη φορά λίγο κουρασμένη. Μάλλον θα σκέφτηκε ότι έτσι θα περνούσε η υπόλοιπη μέρα και δεν θα κατάφερνε να τελειώσει το βιβλίο που είχε ξεκινήσει.
Προς έκπληξη της, όμως, η Ελένη έτρεξε στο δωμάτιο της. Ξαναγύρισε αμέσως κρατώντας τη συσκευασία της κούκλας που της είχε αγοράσει πριν από λίγες μέρες ένας οικογενειακός φίλος. «Αυτό εδώ το γράμμα ποιο είναι;» ρώτησε χαμογελαστή. «Αυτό δεν είναι ελληνικό γράμμα, είναι αγγλικό, είναι το “μπ”», εξήγησε υπομονετικά η μητέρα. «Και αυτό το γράμμα δίπλα του είναι το “ι” στα αγγλικά;» ρώτησε η Ελένη με ένα ακόμα πιο πλατύ χαμόγελο, σίγουρη για την καταφατική απάντηση της μητέρας της. «Δηλαδή, εδώ γράφει “Μπιμπιμπό”; Το τελευταίο γράμμα είναι το “ο”;». Αυτό ήταν! Η Ελένη είχε κατανοήσει τη λογική της ανάγνωσης, μόλις τεσσεράμισι ετών! Τους επόμενους μήνες, μέσα από το διδακτικό εγχειρίδιο της Α’ Δημοτικού, η Ελένη είχε μάθει να διαβάζει και να γράφει, και μέχρι το τέλος της Α’ Δημοτικού έγραφε ιστορίες χωρίς κανένα ορθογραφικό λάθος και είχε διαβάσει σχεδόν όλα τα παραμύθια και τα βιβλία μυθολογίας που υπήρχαν στο σπίτι της και στο σπίτι της θείας της.
Μπορεί να ήταν ένα χαρισματικό παιδί, μπορεί και όχι. Ίσως, οποιοδήποτε παιδί, με τα κατάλληλα ερεθίσματα και την κατάλληλη προσέγγιση, να μπορούσε να καταφέρει τα ίδια ή και περισσότερα πράγ-ματα.Το σίγουρο, όμως, είναι ότι η Ελένη έχει μια εξαιρετική γλωσσική
νοημοσύνη, χάρη στην οποία κατάφερε να κατανοήσει τη λογική της γραφής και της ανάγνωσης και να εκφραστεί μέσα από το λόγο, προφορικό και γραπτό.
Ατομα με καλή γλωσσική νοημοσύνη σκέφτονται με λέξεις και συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τον προφορικό ή και τον γραπτό λόγο για να εκφράσουν περίπλοκες ιδέες. Έχουν, επίσης, αυξημένη ευαισθησία οτους ήχους και το ρυθμό των λέξεων, καθώς και στη σημασία τους. Οι ποιητές και οι συγγραφείς έχουν εξαιρετική γλωσσική νοημοσύνη, καθώς και οι δημοσιογράφοι, οι βιβλιοθηκονόμοι και οι βιβλιοπώλες, οι μεταφραστές, οι επιμελητές κειμένων, οι φιλόλογοι, οι σύγχρονοι ιστολόγοι (bloggers). Αλλά και οι πωλητές κι οι πολιτικοί ενδέχεται να έχουν καλή γλωσσική νοημοσύνη, την οποία χρησιμοποιούν για να πείσουν τον άλλο.
Στην καθημερινότητα μας, χρησιμοποιούμε τη γλωσσική νοημοσύνη όταν μαθαίνουμε μια ξένη γλώσσα, όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο, όταν γράφουμε στο ημερολόγιο μας ή στο πιο σύγχρονο ιστολόγιο (blog), όταν επεξεργαζόμαστε μια είδηση στην τηλεόραση ή στην εφημερίδα, όταν γράφουμε ένα γράμμα ή ένα e-mail, όταν διηγούμαστε ένα περιστατικό σε κάποιον, όταν συγκινούμαστε με τους στίχους ενός τραγουδιού ή, ακόμα, όταν χρησιμοποιούμε επιχειρήματα σε μια συζήτηση για να πείσουμε κάποιον ή απλώς για να διαπραγματευτούμε.
Για παιδιά της Α’ Δημοτικού
Οι μικροί μαθητές της Α’Δημοτικού διασκεδάζουν με τα ορθογραφικά παιχνίδια και προτιμούν να «ανακαλύπτουν» τη σωστή ορθογραφία παρά να τη μαθαίνουν «απέξω».
Μια ορθογραφική δραστηριότητα σε μορφή παιχνιδιού μπορεί να βασίζεται σε κάρτες. Στη συνέχεια δίνεται ένα παράδειγμα με κάρτες λαχανικών και φρούτων. Μπορείτε να κόψετε τις κάρτες που θα φτιάξετε και να παίξετε τα παιχνίδια που προτείνονται παρακάτω:
Γράφετε μαζί με το παιδί τις ονομασίες φρούτων και λαχανικών πάνω στις κάρτες. Ενδείκνυται να ανακαλύψει το παιδί μόνο του πώς γράφεται η κάθε λέξη, είτε από τις αποδείξεις από το μανάβικο είτε με αναζήτηση στο διαδίκτυο είτε από σκόρπια χαρτάκια που θα έχετε φτιάξει εσείς.
Ξεκινήστε με εύκολες λέξεις, όπως «πατάτα», «μήλο», «λεμόνι», «μπανάνα», και προχωρήστε σε δυσκολότερες, όπως «καρπούζι», «κρεμμύδι», «αγγούρι» κτλ. Όταν το παιδί αποθαρρύνεται, χρησιμοποιήστε εύκολες λέξεις (π.χ. «κεράσι») ή μέτριας δυσκολίας (π.χ. «πιπεριά») για να διατηρήσει το ενδιαφέρον του.
Ένα άλλο παιχνίδι που αρέσει στα παιδιά είναι να γράφετε εσείς πίσω από τις κάρτες τη λέξη με τη σωστή της ορθογραφία, κι έπειτα να δείχνετε στο παιδί την κάρτα από τη μεριά της εικόνας και να το ενθαρρύνετε να γράψει τη λέξη σε μια λευκή κόλλα χαρτί. Αν τη γράψει σωστά κερδίζει την κάρτα, αλλιώς την κερδίζετε εσείς.
Μπορείτε επίσης να φτιάξετε με πλαστελίνη, μαζί με το παιδί, τα φρούτα και τα λαχανικά και να τα βάλετε σε ένα κουτάκι. Μετά, κόψτε χαρτονάκια για να φτιάξετε ταμπέλες -σαν τις ταμπέλες σε ένα μανάβικο- και ζητήστε από το παιδί να γράψει σωστά πάνω σε αυτά τα ονόματα των φρούτων και των λαχανικών. Αυτό το παιχνίδι ενδείκνυται και για ομαδική δραστηριότητα, η οποία να περιλαμβάνει μάλιστα και συναλλαγές με ευρώ, αξιοποιώντας έτσι τη διαθεματικότητα.
Τέλος, μπορείτε να οργανώσετε ένα βιωματικό παιχνίδι υγιεινής διατροφής. Κόψτε φρούτα και λαχανικά εποχής και δέστε τα μάτια του παιδιού με ένα μαντίλι. Δώστε του να δοκιμάσει κάποιο φρούτο ή λαχανικό και πείτε του να μαντέψει ποιο είναι και να το γράψει σε ένα χαρτί. Αυτή η διαδικασία θα κεντρίσει τη φαντασία του, οπότε μετά μπορείτε να φτιάξετε μικρές ιστορίες για την ορθογραφία των λέξεων.
Για παράδειγμα, η «αγκινάρα» θέλει «γκ», γιατί τα φύλλα της μοιάζουν με αγκάθια. Επειδή δεν ήθελε να παντρευτεί, έφτιαξε ένα πράσινο φόρεμα από αγκάθια ώστε να διώχνει μακριά τους γαμπρούς… Το «κρεμμύδι» θέλει δύο «μ», σαν τα πολλά πουκάμισα που φορά, γιατί κρυώνει… Η φαντασία εδώ μπορεί να φτιάξει αμέτρητες ιστορίες!
Πα την ορθογραφία των λέξεων, επιστρατεύουμε τεχνικές απομνημόνευσης. Δεν χρειάζεται πίεση, μόνο λίγη παραπάνω φαντασία. Στη συνέχεια, θα δείτε μερικές τεχνικές που μπορείτε να εφαρμόσετε, τις οποίες θα μάθει σιγά-σιγά και το ίδιο το παιδί να χρησιμοποιεί:
. Τεχνικές κωδικοποίησης: Οι λέξεις συνοδεύονται ήδη από εικόνες στο σχολικό εγχειρίδιο, ώστε να υπάρχει σύνδεση με ένα οπτικό ερέθισμα. Θα πρέπει, όμως, να υπάρχει και ένα ακουστικό ερέθισμα, γι’αυτό λέμε στα παιδιά να διαβάσουν κάθε λέξη ξεχωριστά. Για να τους δώσετε ένα κίνητρο να διαβάσουν σωστά τη λέξη, μπορείτε να ηχογραφείτε τη φωνή τους όταν διαβάζουν, και μετά να ακούν και να αξιολογούν τον εαυτό τους.
• Τεχνικές αποθήκευσης: Χρησιμοποιούμε μικρές ιστοριούλες ή βασικές παρατηρήσεις για να θυμούνται τις λέξεις (π.χ. ο «παππούς» θέλει δύο «π» γιατί έχει πολλά χρόνια στην πλάτη του, το «παιδί», το «παίζω» και το «παιχνίδι» θέλουν όλα «αϊ» γιατί μοιάζουν μεταξύ τους κτλ.). Ένας άλλος τρόπος για να θυμούνται τις λέξεις είναι να τις γράφουν σε ένα κομμάτι χαρτί και να υπογραμμίζουν ή να κυκλώνουν τις ορθογραφικές ιδιαιτερότητες τους.
• Τεχνικές ανάσυρσης: Μια τεχνική είναι να τους λέτε τις λέξεις και να τις γράφουν στο τετράδιο εξάσκησης χωρίς να τις βλέπουν. Άλλη τεχνική είναι να τους κολλάτε μικρά χαρτάκια κάτω από κάθε εικόνα της φωτοτυπίας και να τους ζητάτε να γράφουν εκεί τη λέξη. Τρίτη τεχνική, αρκετά αποτελεσματική, είναι να τους δίνετε τρεις διαφορετικές γραφές της ίδιας λέξης και να επιλέγουν τη σωστή.
Μιλώντας για παιδιά ηλικίας έξι-επτά ετών, αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε να κάνουμε με μαθητές που αφενός «ρουφούν» τη γνώση σαν σφουγγάρια, αφετέρου όμως πρέπει να προχωρήσουν βήμα-βήμα τη διαδικασία της γλωσσικής τους ανάπτυξης, ώστε να εξελίξουν τη γλωσσική τους νοημοσύνη σωστά και ομαλά.
Σ’ αυτή την ηλικία είναι ωφέλιμο να εμπλουτίσουμε ποσοτικά το λεξιλόγιο του παιδιού, για να έχει στη διάθεση του τον γλωσσικό εξοπλισμό που χρειάζεται ώστε να εκφράσει τον κόσμο γύρω του. Από κει και πέρα, επιμένουμε στη σύνταξη απλών προτάσεων, για να μπορέσει σταδιακά να προχωρήσει σε πιο σύνθετες προτάσεις στις επόμενες τάξεις.
Μια πρακτική που μπορούμε να εφαρμόσουμε είναι η τεχνική του καταιγισμού ιδεών (Brainstorming) με τη μορφή παιχνιδιού, ώστε να δούμε τι γνωρίζει το παιδί μέχρι τώρα και να το χρησιμοποιήσουμε ως βάση για να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις του. Δίνουμε για αρχή μια έννοια-στόχο και γράφουμε μαζί με το παιδί ή τα παιδιά οποιαδήποτε σχετική λέξη μας έρχεται στο μυαλό. Δεν υπάρχει σωστό και λάθος, ενθαρρύνουμε την ελεύθερη ροή ιδεών. Φυσικά, δεν υπάρχει κριτική σε οποιαδήποτε ιδέα, γιατί μπλοκάρει τη σκέψη. Για παράδειγμα, για την έννοια-στόχο «καλοκαίρι» μπορούμε να βρούμε τις λέξεις «θάλασσα», «κολυμπώ», «ομπρέλα», «μαγιό», «διακοπές», «ζέστη», «ήλιος» κ.ά.
Ένα παιχνίδι ανακάλυψης είναι να βρούμε και να ονομάσουμε όσα πράγματα υπάρχουν μέσα στην κουζίνα, όπως φρούτα, λαχανικά, τρόφιμα ψυγείου, τρόφιμα ντουλαπιού και γενικά οτιδήποτε τρώγεται, και στη συνέχεια να τα χωρίσουμε σε υποσύνολα και ομάδες με κάποια ονομασία («φρούτα», «λαχανικά» κτλ.).
Ένα παιχνίδι δημιουργικής σκέψης είναι να φτιάξουμε διάφορες λίστες, όπως για παράδειγμα «τι παιχνίδι θα μπορούσαμε να κάνουμε δώρο σε κάθε φίλο», «ποια ρούχα φοράμε το χειμώνα και ποια το καλοκαίρι» και ούτω καθεξής.
Ένα ομαδικό ψυχαγωγικό παιχνίδι είναι το γνωστό από τα παιδικά μας χρόνια «Πρόσωπο – Ζώο – Πράγμα». Δίνουμε ένα γράμμα με έναν τυχαίο τρόπο, και τα παιδιά προσπαθούν να βρουν μια λέξη από κάθε κατηγορία: Όνομα | Ζώο | Πράγμα |Χρώμα |Φρούτο (Λαχανικό (Επάγγελμα | Ρούχο, καθώς και όποια άλλη ομάδα λέξεων έχουμε «δουλέψει» προηγουμένως και επιθυμούμε τώρα να ελέγξουμε τι θυμάται το παιδί. Κάθε σωστή απάντηση παίρνει ένα βαθμό. Σε μικρότερες ηλικίες είναι πολύ ενθαρρυντικό να βαθμολογείτε με αυτοκόλλητα, να βάζετε για παράδειγμα ένα αυτοκόλλητο αν περάσει τους πέντε βαθμούς. Αυτή η άμεση ενθάρρυνση δίνει κίνητρο στο παιδί να προσπαθήσει περισσότερο και να συγκεντρωθεί.
Μην ξεχνάτε να εξηγείτε με εικόνες την κάθε καινούρια λέξη, καθώς επίσης να τη χρησιμοποιείτε μέσα σε απλές προτάσεις για να την κατανοήσει το παιδί. Αν θέλετε να εξηγήσετε μια δύσκολη λέξη, η οποία, ενδεχομένως, είναι πολύ μεγάλη, μπορείτε να τη «σπάσετε» σε κομμάτια (π.χ. «αποδημητικά πουλιά» = α-πόδι-μύτη-κα, δείχνοντας το πόδι και τη μύτη) και μετά να εξηγήσετε τη σημασία της.
Προσοχή! Αν παρατηρήσετε ότι το παιδί δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει σε κάποια από τις παραπάνω δραστηριότητες ή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα αποφασίσετε να του δώσετε, θα πρέπει να κινηθείτε ευέλικτα και να αλλάξετε έξυπνα τους κανόνες, κάνοντας τους πιο εύκολους, ή ακόμα καινά σταματήσετε τη διαδικασία. Όταν δημιουργείται πίεση και άγχος στο παιδί, ενδεχομένως η δραστηριότητα να προκαλέσει περισσότερο ζημιά παρά όφελος.