Γράφει ο Αναπτυξιακός Εργοθεραπευτής, Στέλιος Μαντούδης
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει αναπόφευκτα επηρεάσει τη ζωή και τα χαρακτηριστικά του θεσμού της οικογένειας.
Ενώ παλιότερα, η ανατροφή και η διαπαιδαγώγηση των παιδιών αποτελούσε παραδοσιακά ευθύνη της μητέρας, σήμερα με την έξοδό της από το σπίτι και την είσοδό της στην εργασία, ο πατέρας αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή της οικογένειας.
Ο άνδρας έχει να αντιμετωπίσει, λοιπόν, την πρόκληση πολλαπλών ρόλων: να είναι επιτυχημένος και παραγωγικός στον εργασιακό του χώρο, να συμμετέχει περισσότερο στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών του, να είναι ευαίσθητος, προσιτός και διαθέσιμος στο παιδί, διατηρώντας, όμως, παράλληλα τη θέση του ως πατέρας, και όχι ως ένας συνομήλικος φίλος του παιδιού. Ο εργασιακός του ρόλος τον αναγκάζει να φεύγει το πρωί για τη δουλειά, όταν τα παιδιά κοιμούνται ακόμη, ενώ όταν επιστρέφει στο σπίτι το απόγευμα ή συχνά το βράδυ, να είναι τόσο εξαντλημένος, που δεν έχει τη ψυχική δύναμη να ασχοληθεί μαζί τους. Έτσι λοιπόν, ένας πατέρας μπορεί να είναι φυσικά παρών, αλλά ψυχικά να απουσιάζει. Με την απουσία αυτή του πατέρα, οι συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού μένουν ανικανοποίητες και για πολύ καιρό στραμμένες στη μητέρα, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ανεξαρτητοποίηση και η ωρίμανση του παιδιού. Βέβαια οφείλουμε να εξηγήσουμε ότι η απουσία του πατέρα έχει πολλαπλά νοήματα: συνδέεται με την αυταρχικότητα, τη στερητικότητα, την ανάγκη υπερβολικής αυτοεπιβεβαίωσης, τη συναισθηματική απάθεια κ.λ.π. Μία απουσία του πατέρα, η οποία οδηγεί σε απουσία σχέσης με το παιδί έχει ως αποτέλεσμα το τελευταίο να αισθάνεται αποξενωμένο και στερημένο, γεγονός που επηρεάζει τη ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη.
Τι σημαίνει να είσαι πατέρας στην σύγχρονη κοινωνία;
- Ο πατέρας λειτουργεί ως πηγή θετικής ενέργειας και υποστήριξης για τη σύζυγό του κατά την πρώτη περίοδο προσαρμογής στο ρόλο της, μια περίοδο που το βρέφος επιζητά τη μέγιστη δοτικότητα της μητέρας από κάθε άποψη.
- Ο πατέρας που συμμετέχει ενεργά μπορεί να λειτουργήσει ως στοιχείο εξισορρόπησης στην οικογένεια. Δηλαδή, μπορεί να παρέχει υποστήριξη και να λύνει προβλήματα και να βοηθήσει στη βελτίωση μίας πιθανά δυσλειτουργικής σχέσης μεταξύ μητέρας – παιδιού.
- Ο πατέρας έχει καθοριστικό ρόλο στο να οδηγήσει και να διδάξει το παιδί πώς να αντιμετωπίσει τα προβλήματα εκείνα που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη κοινωνία.
- Ο πατέρας είναι εκείνος που μεσολαβεί αποφασιστικά και να διαχωρίζει το βρέφος από τη μητέρα. Είναι το πρόσωπο που καλείται να κόψει τον ψυχολογικό ομφάλιο λώρο που συνδέει τη μητέρα με το παιδί. Έρχεται ως ‘‘ξένος’’ στη δυάδα μητέρας- παιδιού και συμβάλλει αποφασιστικά ώστε το παιδί να δει την πραγματικότητα, δηλ. ότι δεν είναι η συμβίωση με τη μητέρα το μοναδικό που υπάρχει. Αυτή η πρώτη τριαδική σχέση γίνεται αφετηρία για τον αποχωρισμό-εξατομίκευση του παιδιού.
- Ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου του παιδιού και του σεξουαλικού του ρόλου (στο αγόρι).
- Ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αυτονομίας του παιδιού, καθώς θέτει τα θεμέλια για την κοινωνικοποίηση του, επηρεάζοντας παράλληλα την ανάπτυξη του αισθήματος ηθικής.
- Ο πατέρας επηρεάζει εξίσου την απόδοση του παιδιού στο σχολείο, τις προτιμήσεις του, ακόμη, τα είδη απασχολήσεών του.
Εν κατακλείδι, ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική διαπαιδαγώγηση των παιδιών και ασκεί θετική επίδραση στη συναισθηματική ανάπτυξη τους.
Η φύση της πατρικής αγάπης
Η πατρική αγάπη είναι αγάπη με όρους. Η αρχή της βρίσκεται στο: «σε αγαπώ γιατί εκπληρώνεις τις προσδοκίες μου, γιατί κάνεις το καθήκον σου, γιατί μου μοιάζεις.» Στην υπό όρους πατρική αγάπη βρίσκουμε μια θετική και μια αρνητική όψη. Η αρνητική όψη είναι το ίδιο το γεγονός ότι η πατρική αγάπη πρέπει να καταξιωθεί, ότι κινδυνεύει να χαθεί αν το παιδί δεν εκπληρώσει εκείνο που ο πατέρας προσδοκά. Στη φύση της πατρικής αγάπης έγκειται το γεγονός ότι η υπακοή γίνεται η κύρια αρετή και η ανυπακοή η κύρια αμαρτία που τιμωρείται με την αποστέρηση της πατρικής αγάπης. Εξίσου σημαντική, όμως, είναι η θετική πλευρά. Αφού η αγάπη του είναι υπό όρους, το παιδί μπορεί να κάνει κάτι να την κερδίσει, μπορεί να δουλέψει για αυτήν, γιατί η αγάπη του πατέρα δεν είναι έξω από τον έλεγχό του, όπως είναι η αγάπη της μητέρας.
Η αγάπη του πατέρα καθοδηγείται από αρχές και προσδοκίες. Πρέπει να είναι υπομονετική και ανεκτική και όχι απειλητική και αυταρχική. Θα πρέπει να δίνει στο παιδί που μεγαλώνει μια ολοένα και μεγαλύτερη συναίσθηση ικανότητας, και τελικά να του επιτρέψει να γίνει κύριος του εαυτού του και να απαλλαγεί από την ηγεσία του πατέρα.
Το παιδί σε κάθε εξελικτικό στάδιο χρειάζεται τον πατέρα (όσο και τη μητέρα) ως πηγή ασφάλειας και ως πρότυπο ταύτισης. Τον χρειάζεται ως πρόσωπο ενάντια στο οποίο μπορεί να επαναστατήσει κάποια στιγμή, αλλά αυτό δε θα καταστραφεί από την αμφισβήτηση και την επιθετικότητα του παιδιού που είναι φυσιολογικό να εκδηλωθούν. Ο πατέρας θα βρίσκεται εκεί πρόθυμος πάντα να το στηρίξει και στη συνέχεια να κάνει «χώρο» και να επιτρέψει στο παιδί να αναπτύξει τη δική του προσωπικότητα.
Ποιος είναι ο πραγματικός πατέρας;
Ο πραγματικός πατέρας αντλεί την απόλαυσή του από τη γυναίκα του και δεν την αποζητά στη σχέση με το παιδί του. Είναι επιβλαβής παρά ωφέλιμος ένας πατέρας που παρεμβαίνει στο παιδί ελέγχοντας το καθετί, ο οποίος αντί να εκπροσωπεί τον «νόμο» ταυτίζεται με αυτόν. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι και ο ίδιος απόλυτα συνεπής με τους κοινωνικούς κανόνες, διότι το παιδί παρατηρεί και μιμείται τις συμπεριφορές του πατέρα του.
Πως ο πατέρας εμπλουτίζει τη ζωή του παιδιού;
Ο πατέρας εμπλουτίζει και παράλληλα διευρύνει τους ορίζοντες του παιδιού. Καλό θα είναι να επιδιώκει –και η μητέρα από την πλευρά της να διευκολύνει- κάποιες εξόδους ή δραστηριότητες αποκλειστικά με το παιδί του, που θα τους βοηθήσει να γνωριστούν καλύτερα και θα κάνει πιο ουσιαστική τη σχέση τους. Η μητέρα θα πρέπει να αφήνει χώρο, κυρίως στη σχέση του αγοριού με τον πατέρα. Δε χρειάζεται να ικανοποιεί και να προλαμβάνει όλες τις ανάγκες του παιδιού ή να απαντά σε κάθε του ερώτημα. Για παράδειγμα, όταν το μικρό αγόρι ή ο έφηβος ζητήσει πληροφορίες για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, θα ήταν καλύτερο η μητέρα να το παραπέμψει στον πατέρα.
Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο πατέρας μπορεί εξίσου να φροντίσει τα παιδιά με στοργή και αγάπη έχοντας ίσως διαφορετικό τρόπο από τη μητέρα, αλλά εξίσου σημαντικό. Το παιδί αναπτύσσει διαφορετική σχέση με το κάθε γονιό και κάθε γονιός του μεταφέρει διαφορετικές εμπειρίες ως αποτέλεσμα του φύλου του αλλά και των προσωπικών του εμπειριών.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ενεργό συμμετοχή του πατέρα;
- Ψυχολογικοί παράγοντες: η ταυτότητα- ο ρόλος – του άντρα, η σχέση του με το δικό του πατέρα, η ηλικία του, η ευχαρίστηση που αντλεί από τη φροντίδα του παιδιού και η ψυχολογική του κατάσταση.
- Κοινωνικοί παράγοντες: η θέση που κατέχει στον κοινωνικό ιστό, αλλά και η εργασιακή του θέση.