Ο Στέφανος έκλεισε τα τέσσερα αυτή την εβδομάδα. Το καλοκαίρι το πέρασε κολλημένος στο iPad, «στο iPad μου» για την ακρίβεια, όπως το αποκαλούσε. Τρεις ώρες το πρωί και τέσσερις ώρες το απόγευμα: βίντεο, παιχνίδια, παιδικές σειρές, παζλ, ζωγραφική, όλα στην οθόνη.
Οι νέες οδηγίες όμως της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής προειδοποιούν αυστηρά ότι τα παιδιά δεν πρέπει να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά μέσα για περισσότερες από δύο ώρες την ημέρα, ενώ πολύ σημαντικό είναι να αποφεύγεται η χρήση τους την ώρα του φαγητού και πριν από τον ύπνο.
Καθώς τα πρώτα παιδιά της ψηφιακής εποχής περνάνε στην ενηλικίωση, σύμφωνα με έκθεση που εξέδωσε στο τέλος του προηγούμενου μήνα η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη να τεθούν όρια στη συνεχώς αυξανόμενη «κατανάλωση» ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά, που περιλαμβάνει από την παρακολούθηση τηλεόρασης μέχρι τη χρήση smartphone και κοινωνικών δικτύων.
«Παρότι η υπερκατανάλωση τέτοιων μέσων δεν αποτελεί την κύρια αιτία προβλημάτων υγείας σε παιδιά και εφήβους» λέει ο δρ Βίκτορ Στρασμπέργκερ, καθηγητής παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του New Mexico των ΗΠΑ και ο βασικός συντάκτης της έκθεσης της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής, «διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε ένα μεγάλο αριθμό διαταραχών, όπως η παχυσαρκία, η έλλειψη ύπνου, η επιθετικότητα ή η χαμηλή επίδοση στο σχολείο».
«Σήμερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες ένας έφηβος ξοδεύει πάνω από επτά ώρες την ημέρα με διάφορα ηλεκτρονικά μέσα», λέει ο δρ Στρασμπέργκερ. «Ενα στα τέσσερα παιδιά δημοτικού έχει το δικό του κινητό τηλέφωνο» συμπληρώνει ο δρ Τρίσταν Γκορίντο, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και βασικός ερευνητής του «Προγράμματος Ψηφιακής Οικογένειας» του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης (MGH) των ΗΠΑ.
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής προτείνει κάθε σπίτι να υιοθετήσει ένα «οικογενειακό πρόγραμμα χρήσης ηλεκτρονικών μέσων». Και ενώ κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της κανόνες και συνήθειες, οι παιδίατροι της Αμερικανικής Ακαδημίας συμβουλεύουν τους γονείς να μην αφήνουν παιδιά κάτω των δύο ετών να έρχονται σε επαφή με ηλεκτρονικά μέσα, ενώ παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας να μην ασχολούνται με αυτά πάνω από δύο ώρες την ημέρα. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης ο «αποκλεισμός» συσκευών τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένου του κινητού τηλεφώνου, κατά τη διάρκεια των γευμάτων και πριν από τον βραδινό ύπνο, καθώς και η απομάκρυνση τηλεόρασης, υπολογιστή ή άλλων συσκευών σύνδεσης στο Διαδίκτυο από τα υπνοδωμάτια των παιδιών.
Οπως εξηγεί ο δρ Στρασμπέργκερ, «η έκθεση αυτή είναι απόρροια μιας συνεχούς έρευνας που ξεκίνησε το 1983», όμως για πρώτη φορά συγκεντρώνονται όλες οι οδηγίες προς τους γονείς σε μια έκθεση, ενώ δίνεται επίσης έμφαση στη χρήση ηλεκτρονικών μέσων με θετικό περιεχόμενο.
Ο γονιός να αποτελεί πρότυπο
Οταν πήρα τηλέφωνο να ευχηθώ χρόνια πολλά στον Στέφανο, ανέφερα στη μητέρα του τις οδηγίες της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής. «Τώρα πια παίζει με το iPad μόνο τα Σαββατοκύριακα», καμάρωσε. Αναρωτήθηκα πώς το κατάφερε. «Οταν του βάζω όρια είναι πιο χαρούμενος, νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια, ξέρει ότι αυτό είναι ναι και το άλλο όχι», μου εξήγησε.
Σύμφωνα με τον δρα Γκορίντο, καθηγητή Ψυχιατρικής, για την καθιέρωση ενός «οικογενειακού προγράμματος χρήσης ηλεκτρονικών μέσων» τα βήματα είναι απλά. Το πιο σημαντικό είναι ο γονιός να αποτελεί πρότυπο, ακολουθώντας και αυτός τους ίδιους κανόνες, αφήνοντας για παράδειγμα το κινητό του μακριά από το μεσημεριανό τραπέζι. Οι παρεμβάσεις και τα όρια πρέπει να τίθενται όταν ακόμα το παιδί είναι μικρό και να προκύπτουν μέσα από συζήτηση μαζί του, ενώ σε παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο η εκπαίδευση του γονέα από το ίδιο το παιδί σχετικά με τα «ηλεκτρονικά ενδιαφέροντα» του δεύτερου.
«Είναι όπως το μαχαίρι. Μπορείς να το χρησιμοποιήσεις για να τραυματίσεις κάποιον, αλλά και να κόψεις ψωμί», λέει χαρακτηριστικά η παιδίατρος Αρτεμις Τσίτσικα. «Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν και θετικά. Βοηθούν να διατηρηθούν φιλίες και να γίνουν γνωριμίες με ανθρώπους από διαφορετικές κοινωνίες», συμπληρώνει ο δρ Δημ. Χρηστάκης.
Οι οδηγίες όμως της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής δεν αφήνουν έξω και τους παιδίατρους και τους παροτρύνουν να κάνουν σε κάθε γονέα δύο απλές ερωτήσεις:
Υπάρχει τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής ή άλλη συσκευή σύνδεσης στο Διαδίκτυο στο δωμάτιο του παιδιού σας;
Πόσες ώρες την ημέρα περνάει το παιδί σας με ηλεκτρονικά μέσα; «Στην έρευνα των μέσων ισχύει αυτό που ονομάζεται επίδραση του τρίτου προσώπου, κανείς δεν πιστεύει ότι τα μέσα επηρεάζουν τον ίδιο ή το παιδί του», υπογραμμίζει ο δρ Στρασμπέργκερ.
Χαμένες ώρες μπροστά σε μια οθόνη
Η… μισή αλήθεια: Το φαγητό μπροστά στην οθόνη συνδέεται με την παχυσαρκία επειδή αποσπάται η προσοχή μας από την τροφή και καταναλώνουμε μεγαλύτερες ποσότητες, Ολόκληρη η αλήθεια: «Τον σημαντικότερο ρόλο παίζει η επιλογή ανθυγιεινών τροφών», τονίζει ο δρ Δημήτρης Χρηστάκης, διευθυντής του Κέντρου Υγείας, Συμπεριφοράς και Ανάπτυξης του Παιδιού στο παιδιατρικό νοσοκομείο του Σιάτλ των Ηνωμένων Πολιτειών και μέλος της επιτροπής της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής που συνέταξε την έκθεση.
Το «η τηλεόραση με χαλαρώνει», είναι επίσης ένας μύθος. «Ενώ κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης μπορεί να αισθάνεσαι χαλαρωμένος, αφότου την κλείσεις η ανησυχία αυξάνεται», λέει ο δρ Χρηστάκης. «Η ακτινοβολία της τηλεόρασης δεν αφήνει την έκκριση της μελατονίνης, μιας ουσίας που είναι απαραίτητη για τη χαλάρωση και τον ύπνο», αποκαλύπτει η δρ Αρτεμις Τσίτσικα, παιδίατρος και επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η χαμηλή επίδοση στο σχολείο, η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά δεν είναι πρώτη φορά που συνδέονται με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά. Η επίδοση όμως στα μαθήματα, δεν επηρεάζεται μόνο από την έλλειψη χρόνου για διάβασμα ή ύπνο, αλλά, όπως εξηγεί ο δρ Χρηστάκης: «Κάνοντας τις ασκήσεις του, στέλνοντας παράλληλα μηνύματα, αποσπάται η προσοχή του και μειώνεται η απόδοσή του».
Οι άνθρωποι σήμερα υπερηφανεύονται ότι είναι καλοί στην ταυτόχρονη εκτέλεση πολλών ενεργειών, γνωστό στα αγγλικά ως multitasking. «Ομως αυτό έρχεται με κάποιο τίμημα», λέει ο ίδιος. Ο εγκέφαλος στην πραγματικότητα δεν εκτελεί ταυτόχρονα τις ενέργειες αλλά εναλλάσσει πολύ γρήγορα την προσοχή από τη μία δραστηριότητα στην άλλη. «Παρότι οι νέοι σήμερα είναι πολύ καλοί σε αυτό, δεν παύει να είναι αναποτελεσματικό», καταλήγει.
«Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε τι δεν κάνουν τα παιδιά όταν ξοδεύουν πάνω από μία-δύο ώρες την ημέρα μπροστά σε οθόνες», τονίζει η Αν Φίσελ, καθηγήτρια ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και διευθύντρια του Προγράμματος Θεραπείας Οικογένειας και Ζευγαριών του MGH.
«Πρώτα απ όλα δεν μιλάνε με τους γονείς τους» λέει, εξηγώντας ότι τα παιδιά μαθαίνουν να χειρίζονται τη γλώσσα και διευρύνουν το λεξιλόγιό τους κυρίως μιλώντας με μεγαλύτερους ή διαβάζοντας βιβλία. «Ομως τίποτα από τα δύο δεν συμβαίνει όταν περνούν την ημέρα τους παίζοντας βιντεοπαιχνίδια», συμπληρώνει.
Της Ασπασιας Δασκαλοπουλου-kathimerini.gr
