Παιδικές φοβίες: Τι κρύβεται πίσω από έναν “αθώο εφιάλτη”;
Oι διαταραχές άγχους που αποκαλούνται απλούστερα με τον όρο «παιδικές φοβίες», αγγίζουν το 3-18% του παιδικού πληθυσμού. Συμπτώματα νευρώσεων, που εύκολα καμουφλάρονται πίσω από ένα κακό όνειρο ή έναν «αθώο» πονόκοιλο και αποπροσανατολίζουν τους γονείς από το να απευθυνθούν εγκαίρως σε κάποιον ειδικό για θεραπευτική προσέγγιση της φοβίας.
[babyPostAd]Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τη λέξη «νεύρωση» στην ψυχιατρική επιστήμη, όρος που στη σύγχρονη ορολογία έχει αντικατασταθεί με τη φράση «διαταραχή άγχους». Όπως περιγράφει ο νευρολόγος, κ. Κώστας Χρ. Σπίγγος, είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του μικρού Hans, ενός 5χρονου αγοριού με φοβία για τα άλογα, την οποία ο Φρόιντ απέδωσε στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα και θεράπευσε, δίνοντας σχετικές οδηγίες στον πατέρα του παιδιού. Στο σύμπλεγμα αυτό, η έλξη για τη μητέρα – η οποία συνοδεύεται από το φόβο της αντίδρασης του πατέρα – απωθείται στο υποσυνείδητο. Η φοβία διοχετεύεται σε ουδέτερα αντικείμενα, όπως το άλογο, του οποίου η μυϊκή ισχύς και η σωματική διάπλαση ταυτίζονται, στο υποσυνείδητο, με το πρότυπο του «αρσενικού».«Στα παιδιά ξεχωρίζουμε τη διαταραχή άγχους αποχωρισμού, την κοινωνική αγχώδη διαταραχή, τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, την ειδική φοβία (σε ζώα, σε φυσικά φαινόμενα κ.λπ.), τη διαταραχή πανικού και τη διαταραχή μετά από τραυματικό στρες», εξηγεί ο γιατρός, επισημαίνοντας ότι «το άγχος δεν είναι εξ ορισμού μία έννοια με αρνητικό φορτίο. Διευκολύνει την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, έχει να κάνει με την προειδοποίηση για επερχόμενο κίνδυνο και την κινητοποίηση του ατόμου. Όμως, όταν η ένταση του άγχους είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με το ερέθισμα που το προκαλεί, η συμπεριφορά και η λειτουργικότητα του ατόμου μπορούν να διαταραχθούν, οδηγώντας σε παθολογικές καταστάσεις άγχους».
Διαταραχή άγχους αποχωρισμού
«Εδώ και μερικούς μήνες, η Ελενίτσα με φωνάζει να ξαπλώσω δίπλα στο κρεβάτι της, μέχρι να την πάρει ο ύπνος, για να μην δει πάλι κάποιο κακό όνειρο, όπως λέει, και τρομάξει. Περιγράφει πως ονειρεύεται συχνά πως είμαστε έξω βόλτα, μας χάνει από τα μάτια της και την πιάνει πανικός. Πρέπει να ξαγρυπνάω στο προσκέφαλό της κάθε νύχτα, μέχρι να ησυχάσει και να με πάρει και μένα ο ύπνος», εξομολογείται η Άρτεμις, μητέρα του 6χρονου κοριτσιού.
Σύμφωνα με τον κ. Σπίγγο, «τα παιδιά με διαταραχή άγχους αποχωρισμού εμφανίζουν ανησυχία μήπως συμβεί κάτι κακό στους γονείς τους, π.χ. μήπως πέσουν θύμα ατυχήματος ή μήπως τα ίδια χαθούν κάπου και δεν μπορέσουν οι γονείς να τα ξαναβρούν. Οι φοβίες αυτές προκαλούν συχνά εφιάλτες. Το παιδί ακολουθεί συνέχεια τη μητέρα του από δωμάτιο σε δωμάτιο και συχνά αρνείται να κοιμηθεί στο δωμάτιό του. Η συμπεριφορά μπορεί να επεκτείνεται και στο σχολείο, για το οποίο εφευρίσκει διάφορες δικαιολογίες ώστε να μην πάει, συχνά αναφέροντας συμπτώματα κοινών παθήσεων όπως ναυτία, πονόκοιλο».
Μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και συνηθισμένο φαινόμενο μέχρι ενός ορισμένου σημείου, το άγχος αποχωρισμού χαρακτηρίζεται από δύο κορυφαίες φυσιολογικές εκδηλώσεις: «κατά τη νηπιακή ηλικία, όταν τα βρέφη ηλικίας μικρότερης του 1 έτους βάζουν τα κλάματα μόλις τα παίρνει από τη μητέρα τους στην αγκαλιά του ένας ξένος, καθώς και κατά την πρώτη επαφή με το σχολείο. Η διάκριση μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού άγχους αποχωρισμού έχει να κάνει κυρίως με τον βαθμό προσαρμοστικότητας της συμπεριφοράς του παιδιού στις καταστάσεις αποχωρισμού από τη μητέρα, καθώς και με τη διάρκεια της διαταραχής που, όταν πρόκειται για πάθηση, υπερβαίνει τις 4 εβδομάδες».
Κοινωνική φοβία
Ο Γιώργος, μαθητής της Α’ Γυμνασίου, «χώνεται στο δωμάτιό του κάθε φορά που έρχονται για επίσκεψη στο σπίτι φίλοι μας, τον πιάνει γλωσσοδέτης όταν πρέπει να σηκωθεί στον πίνακα να λύσει μια άσκηση, αποφεύγει τις σχολικές εκδρομές γιατί τον ενοχλούν, όπως λέει, η πολυκοσμία και η «βαβούρα», προτιμά να κάθεται μέσα, μπροστά στον υπολογιστή», περιγράφει η μητέρα του, Άννα.
Δεύτερη συνηθέστερη διαταραχή άγχους της παιδικής ηλικίας, η κοινωνική φοβία σπάνια προσβάλλει παιδιά ηλικίας μικρότερης των 10 ετών και χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο που διακατέχει το παιδί σε κοινωνικές καταστάσεις, όπως οι σχολικές εκδρομές, το σήκωμα στον πίνακα, οι επισκέψεις ξένων στο σπίτι κ.ά.», επισημαίνει ο κ. Σπίγγος. Το παιδί έχει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του και συχνά νιώθει ότι απορρίπτεται από τους άλλους.
Η διάγνωση συνήθως γίνεται με μεγάλη καθυστέρηση και το παιδί μπορεί να ταλανίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα από άλλες μη ειδικές διαγνώσεις, όπως «άγχος» ή «κατάθλιψη», να αναλώνεται σε περιττές-συνήθως καρδιολογικές-εξετάσεις, ακούγοντας διάφορες απόψεις από μη ειδικούς ή φίλους, που προσπαθούν να συμπαρασταθούν, χωρίς να γνωρίζουν το πώς.
Ανεξέλεγκτο άγχος
Όταν το παιδί αναφέρει νευρικότητα, αίσθημα αγωνίας, εύκολη κόπωση, δυσκολία στη συγκέντρωση, είναι ευερέθιστο ή δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ανησυχεί υπερβολικά για διάφορα γεγονότα που μπορεί να αφορούν είτε το παρελθόν, είτε –συνηθέστερα- το μέλλον, δηλαδή το άγχος του είναι υπερβολικό και ξεφεύγει από τον έλεγχο, τότε μιλάμε για γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Σύμφωνα με τον κ. Σπίγγο, «η διαταραχή αυτή μπορεί να συνδυάζει συμπτώματα όλων των υπόλοιπων φοβιών και το παιδί μπορεί να φοβάται να πάει στο σχολείο, να φοβάται ότι θα πεθάνει κάποιο μέλος της οικογένειάς του, να αρνείται να συμμετάσχει σε κοινωνικές δραστηριότητες κ.λπ. Συνήθως είναι δειλό, ντροπαλό, παρουσιάζει δυσκολία στις κοινωνικές επαφές, συχνά απομονώνεται. Επίσης, μπορεί να εμφανίζει σωματικά ενοχλήματα, όπως ζαλάδες και κοιλόπονο».
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Ο Κωνσταντίνος έχει φοβία με τα μικρόβια, μανία να πλένει τα χέρια του συνεχώς. Σκουπίζει, ακόμα και την ώρα του μαθήματος τα χέρια του με απολυμαντικά μαντηλάκια και, όταν λερωθεί παίζοντας στην πλατεία, θέλει αμέσως να γυρίσουμε σπίτι να αλλάξει. Αλίμονο αν ο αδελφός του κατά λάθος του ανακατέψει κάτι στο δωμάτιό του. Όλα τα βιβλία, cd κ.λπ. πρέπει να είναι τακτοποιημένα στη σειρά, ακριβώς όπως τα φτιάχνει ο ίδιος μόλις γυρίσει σπίτι και τα κοιτάξει ένα προς ένα. Θα σηκωθεί ακόμη και μέσα στον ύπνο του, να τσεκάρει αν κάτι δεν είναι στη θέση του», λέει η μητέρα του.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι συνηθέστερη μετά την ηλικία των 10 ετών, έχει συσχετιστεί με την ύπαρξη ανιχνεύσιμων διαταραχών στη λειτουργία του εγκεφάλου, καθώς και γενετικής προδιάθεσης, ενώ περίπου το 30-80% των ενηλίκων πασχόντων εκδήλωσαν τα πρώτα συμπτώματα κατά την παιδική ή την εφηβική ηλικία. Η πρόγνωσή της δεν είναι πολύ καλή – επισημαίνει ο νευρολόγος – καθώς μόνο ένα στα πέντε παιδιά θα καταφέρει τελικά να ξεπεράσει πλήρως τα συμπτώματά του, ενώ ως ενήλικας μπορεί συχνά να εμφανίζει υποτροπές κυμαινόμενης σοβαρότητας.
Όπως περιγράφει ο κ. Σπίγγος, «το παιδί με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ασχολείται για τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα με επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή πράξεις, συχνά υπό μορφή τελετουργιών, π.χ. μπορεί να εμφανίζει τελετουργική ενασχόληση με την καθαριότητα και την τακτοποίηση των πραγμάτων του. Οι τελετουργίες αυτές συνήθως κλιμακώνονται σε πολυπλοκότητα και χρονική διάρκεια, οδηγώντας σε πλήρη αποδιοργάνωση της λειτουργικότητας του παιδιού. Οι σκέψεις και πράξεις μπορεί συχνά να συνδυάζονται με ιδεοληψίες, δηλαδή παρορμήσεις ή εικόνες που παρεμβάλλονται απρόκλητα στη ροή της σκέψης και προκαλούν άγχος ή δυσφορία».
Τρόποι θεραπείας
Τα συμπτώματα διαταραχών άγχους στα παιδιά πολύ συχνά παραγνωρίζονται, καθώς είναι δύσκολη για τους γονείς η διάκριση μεταξύ μιας φυσιολογικής και μιας παθολογικής απάντησης του παιδιού στα διάφορα ερεθίσματα. Οπωσδήποτε η διάκριση θα πρέπει να γίνεται από τον ειδικό, ο οποίος μπορεί να κατευθύνει και τη θεραπευτική προσέγγιση.
«Οι όροι φοβία και άγχος συγχέονται συχνά, αν και στην ψυχιατρική υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ τους: αν και αμφότερα αποτελούν σήματα συναγερμού για τον οργανισμό, ο φόβος έχει αντικείμενο και σχετίζεται με γνωστή εξωτερική απειλή, ενώ το άγχος συσχετίζεται με άγνωστο, εσωτερικής προέλευσης και ασαφή κίνδυνο», εξηγεί ο νευρολόγος. «Η θεραπευτική προσέγγιση των παιδικών φοβιών στηρίζεται σε τρεις πυλώνες, την ατομική ψυχοθεραπεία, την εκπαίδευση της οικογένειας και την οικογενειακή θεραπεία. Αν απαιτούνται φάρμακα, θα πρέπει να χορηγούνται μόνο υπό την αυστηρή εποπτεία του παιδοψυχίατρου».
Παιδικές φοβίες και αριθμοί
* 8 χρόνια το μέσο χρονικό διάστημα που μπορεί να επιμένει μια παιδική φοβία
* έως και 1 στα 5 παιδιά μπορεί να παρουσιάζει συμπτώματα άγχους, χωρίς να πληρούν όλα τα κριτήρια διάγνωσης παθολογίας
* 6-8 ετών η συχνότερη ηλικία εμφάνισης διαταραχής άγχους αποχωρισμού, πιθανότερη στο 3-4% των παιδιών σχολικής ηλικίας
Πηγή: Healthyme.gr
