ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ- E.Q. (emotional intelligence)
Μέχρι τώρα ο πιο διαδεδομένος όρος για την νοημοσύνη του ανθρώπου ήταν αυτός που αφορούσε το διανοητικό μέρος της, γνωστό και ως I. Q. Ωστόσο, τελευταία γίνεται συχνά λόγος για μία άλλη πλευρά της νοημοσύνης του ανθρώπου κι αυτή είναι η συναισθηματική νοημοσύνη ή αλλιώς E. Q. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μπορούμε να γνωρίζουμε αλλά και να εφαρμόζουμε τα στοιχεία αυτά είτε ως παιδιά είτε ως ενήλικες για μας και τα παιδιά μας.
Ο Dr. Goleman, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαντ βρήκε μέσα από πολυετείς έρευνες ότι η Συναισθηματική Νοημοσύνη (EQ) σε σύγκριση με τεχνικές γνώσεις και με το δείκτη νοημοσύνης (IQ) είναι δύο φορές πιο σημαντικός παράγοντας στην επαγγελματική επιτυχία των εργαζομένων. Σύμφωνα με τον Dr. Goleman, ένα άτομο με μέτριο IQ και υψηλό ΕQ μπορεί να είναι περισσότερο πετυχημένο από ένα ιδιαίτερα ευφυές άτομο, αρκεί να καλλιεργήσει τη συναισθηματική του νοημοσύνη!
ΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΡΟ «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ»
Το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς όμως με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο.
Αριστοτέλης
Goleman (1995) – Είναι η ικανότητα της αντίληψης του εαυτού μας αλλά και των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Είναι η ενσυναίσθηση, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων, αλλά και η υγιής μαχητικότητα. Όχι όμως και η συνεχής επιθυμία να αρέσουμε σε όλους. Βάζουμε όρια στον εαυτό μας και στους συνανθρώπους μας, και κρίνουμε θετικά αντί να δεχόμαστε τους άλλους όπως είναι. Αντιμετωπίζουμε ειρηνικά τις συγκρούσεις κα σε πνεύμα συνεργασίας, αποδοχής και σεβασμού τόσο της προσωπικότητας, όσο και των ιδιαιτεροτήτων των άλλων.
Μέσα από συνεχείς έρευνες, έχει αποδειχτεί ότι το 80% της αποτελεσματικότητας των διοικητικών στελεχών οφείλεται στην ικανότητα συναισθηματικής νοημοσύνης που διαθέτουν. Με άλλα λόγια το επίπεδο του IQ συνεισφέρει όχι περισσότερο από 20% στην ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί αποτελεσματικά και επιτυχημένα στο πλαίσιο της επιχείρησης. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι κάτι το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Το EQ ελέγχει τα συναισθήματά μας τόσο απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό όσο και απέναντι στους άλλους και παίζει καθοριστικό ρόλο στις σχέσεις μας μαζί τους.
ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
Τα συναισθήματα δεν γεννιούνται από το μηδέν, αλλά εκδηλώνονται αργότερα. Τα πρώτα στάδια της ζωής είναι καθοριστικά για την ανάπτυξη των συναισθηματικών ικανοτήτων. Η εντονότερη ανάπτυξη παρατηρείται κατά την παιδική ηλικία, όπου μέσω της εμπειρίας και της μάθησης, το παιδί αποκτά σταδιακά περισσότερα συναισθηματικά εργαλεία. Ας δούμε αναλυτικότερα πώς αναπτύσσεται η συναισθηματική κατάσταση κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας.
ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (3-6 ΜΗΝΩΝ)
Η συναισθηματική αλληλεπίδραση ξεκινά από την περίοδο της κύησης. Το βρέφος εμφανίζει μια τάση ανταπόκρισης στα εξωτερικά ερεθίσματα. Τα συναισθήματά του αποτυπώνονται στο πρόσωπο και επηρεάζονται από το περιβάλλον και την συναισθηματική κοινωνικοποίηση που επικρατεί.
Τέλος, υιοθετεί την τάση της μίμησης, αν και αργότερα τείνει να αποκρύπτει τα συναισθήματά του.
ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (6-9 ΜΗΝΩΝ)
Το βρέφος εισέρχεται σε μία φάση εξερευνήσεων και ανακαλύψεων. Ενισχύεται η κοινωνική αφύπνιση και ασχολείται ενεργά με τον περίγυρο, όπου εμφανίζει επιφυλακτικότητα και δισταγμό σε καινούρια πράγματα. Την περίοδο αυτή αρχίζουν και οι πρώτοι «διάλογοι» μητέρας- παιδιού.
ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (9-12 ΜΗΝΩΝ)
Εδώ αρχίζει να καταλαβαίνει τα συναισθήματα των άλλων. Είναι η περίοδος της προσκόλλησης, όπου το βρέφος αντιλαμβάνεται το άτομο που το φροντίζει ως πηγή ασφάλειας.
ΝΗΠΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (1-3ΕΤΩΝ)
Τα συναισθήματα που εμφανίζονται στη νηπιακή ηλικία χαρακτηρίζονται ως «δευτερεύοντα συναισθήματα» ή «συναισθήματα αυτογνωσίας». Το νήπιο διαμορφώνει σταδιακά το «εγώ» του, γεγονός που οδηγεί σε συγκρούσεις και συναισθηματικές εξάρσεις. Μία από τις κρισιμότερες μεταβατικές φάσεις στην ζωή του νηπίου είναι η ψυχολογική προσαρμογή του στο νηπιαγωγείο λόγω της αλλαγής περιβάλλοντος.
ΠΡΩΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (4-7 ΕΤΩΝ)
Στην προσχολική ηλικία, το φανταστικό παιχνίδι λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη για την έκφραση συναισθημάτων, όπου συχνά αποκαλύπτουν και τα πιο βαθιά τους συναισθήματα. Δρουν και συμπεριφέρονται με βάση τους κοινωνικούς κανόνες κι εκφράζουν πιο σύνθετες συναισθηματικές έννοιες.
ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (8-12 ΕΤΩΝ)
Κατανοούν την πολυπλοκότητα και τις αιτίες των συναισθημάτων που τους προκαλούνται. Η ενσυναίσθηση βιώνεται πλήρως. Εμφανής είναι επίσης, και η διαφορά των δύο φύλων ως προς την έκφραση των συναισθημάτων τους. Η σχέση γονιού-παιδιού γίνεται πιο ουσιαστική και παρατηρείται μεγαλύτερη αλληλεπίδραση. Το παιδί αλλά και ο γονιός προσδοκούν πολλά ο ένας από τον άλλον.
ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (ΑΝΩ ΤΩΝ 12 ΕΤΩΝ)
Τα συναισθήματα λόγω των ορμονικών αλλαγών και της σεξουαλικότητας είναι ασταθή καθώς παρουσιάζονται αντιφάσεις και μεταπτώσεις. Η στενή σχέση με τους γονείς παύει να υπάρχει, αφού η επικοινωνία του παιδιού στρέφεται προς τους συνομηλίκους του. Πριν το τέλος της εφηβικής ηλικίας, ο έφηβος οδηγείται σε συναισθηματική ωρίμανση.
Η οικογενειακή ζωή είναι το πρώτο σχολείο της συναισθηματικής μάθησης. Σε αυτό το οικείο και πολύ προσωπικό χωνευτήρι, μαθαίνουμε τι αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και πώς οι άλλοι θα αντιδράσουν στα δικά μας συναισθήματα. Τι επιλογές έχουμε να αντιδράσουμε, πώς να κατανοούμε και να εκφράζουμε τις ελπίδες και τους φόβους μας.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό τα παιδιά να μπορούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους.
Έτσι λοιπόν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη ενθαρρύνοντας τα να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους και να προσπαθήσουν να τα ονομάσουν ή αν δεν μπορούν να εκφραστούν λεκτικά να τα ζωγραφίσουν ή να τα περιγράψουν. Υπενθυμίζουμε πως οι δικές μας συναισθηματικές ανάγκες δεν είναι απαραίτητα και των άλλων και τα ισχυρά συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν αλλά και να ελεγχθούν.
Όταν εκφράζουμε το πώς νιώθουμε, τότε βοηθάμε τον άλλο να μας καταλάβει αλλά ερχόμαστε και πιο κοντά του. Έτσι, λοιπόν μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για το πώς νιώθουμε, ποια συμπεριφορά τους δεν μας αρέσει και πώς νιώθουμε μετά από αυτήν. Το παιδί μας θα μιμηθεί αμέσως τον τρόπο αυτό και θα κάνει το ίδιο για τα δικά του συναισθήματα. Επίσης, τα αρνητικά συναισθήματα υποχωρούν μόνο όταν τα παιδιά μπορέσουν να μιλήσουν γι’ αυτά, όταν μπορέσουν να τα κατονομάσουν και να νιώσουν ότι τα καταλαβαίνουμε.
Πώς μπορούμε εμείς να αντιληφθούμε τα συναισθήματα των παιδιών αλλά και να τα βοηθήσουμε να τα αναγνωρίσουν και τα ίδια;
Αυτό που πρέπει εμείς να κάνουμε για να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματά τους και να τα βοηθήσουμε είναι να χρησιμοποιούμε τα μάτια για να δούμε τις σωματικές ενδείξεις των συναισθημάτων που βιώνουν, να επιστρατεύουμε τη φαντασία μας για να δούμε την κατάσταση από την οπτική γωνία του παιδιού, να επαναδιατυπώνουμε με ήρεμο, μη επικριτικό λόγο αυτό που ακούμε, να αφήνουμε την καρδιά μας ελεύθερη και ανοιχτή για να νιώσει αυτό που νιώθει το παιδί. Την ίδια στιγμή και το παιδί διαβάζει τη δική μας γλώσσα του σώματος και νιώθει ασφαλές να μιλήσει για τα συναισθήματά του. Έτσι λοιπόν αφήνουμε τα παιδιά να βρουν τις δικές τους απαντήσεις και αποφεύγουμε να κάνουμε ερωτήσεις των οποίων ξέρουμε τις απαντήσεις.
Ο ρόλος των γονιών παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της συναισθηματικής κατάστασης των παιδιών. Οι γονείς που προσφέρουν στα παιδιά τους καθοδήγηση στον κόσμο των συναισθημάτων μεγαλώνουν συναισθηματικά υγιέστερα παιδιά. Παιδιά πιο ανθεκτικά και ευπροσάρμοστα. Παιδιά που σαφώς λυπούνται ή φοβούνται ή θυμώνουν όπως όλα τα παιδιά, αλλά είναι πιο ικανά να χαλαρώνουν, να βγαίνουν από την δύσκολη θέση και να συνεχίζουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες. Με άλλα λόγια, παιδιά που διαθέτουν περισσότερη συναισθηματική νοημοσύνη.
Αναλυτικότερα:
- Βλέπουν τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους ως μια ευκαιρία για επικοινωνία και τρυφερότητα και το βοηθούν να εκφράσει τα συναισθήματά του. Με τον ίδιο τρόπο αντιδρούν σε κάθε συναισθηματική κατάσταση του παιδιού.
- Μιλούν καθησυχαστικά στο παιδί. Το βοηθούν να κατονομάσει το συναίσθημα που νιώθει, ενώ θέτουν όρια ως προς την έκφραση του συναισθήματος(π. χ. εξηγούν στο παιδί ότι το να σπάσει όλα του τα παιχνίδια δεν αποτελεί λύση στον θυμό του. Το να το συζητήσει, όμως, μαζί τους γιατί είναι θυμωμένο μπορεί να βοηθήσει να νιώσει καλύτερα).
- Έχουν επίγνωση κι εκτιμούν τα δικά τους συναισθήματα. Έτσι, δεν συγχύζονται ή αγχώνονται όταν τα παιδιά τους εκφράζουν τα συναισθήματα τους, γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν.
- Παίρνουν σοβαρά τα συναισθήματα των παιδιών τους, χωρίς να τους λένε πώς πρέπει να αισθάνονται ούτε αναλαμβάνουν εκείνοι να λύσουν μόνοι τους το πρόβλημα του παιδιού. Αντίθετα, του δείχνουν τον τρόπο να το κάνει εκείνο.
- Αν το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει λεκτικά τα συναισθήματά του το βοηθάμε χρησιμοποιώντας πολλούς χαρακτηρισμούς έτσι ώστε κάτι τρομακτικό και άβολο να μετατραπεί σε κάτι πιο συγκεκριμένο, έχοντας κατά νου ότι τα συναισθήματα είναι συνήθως ανάμεικτα.
Ο Γιώργος, 8 χρονών, έρχεται λυπημένος από το σχολείο γιατί τσακώθηκε με τον αγαπημένο του φίλο, τον Γιάννη. Υποθέτουμε εδώ ότι ο Γιώργος έχει αναφέρει την αιτία της λύπης του στη μαμά του. Για να κατανοήσουμε τα παραπάνω ας δούμε ένα παράδειγμα σχετικού προβλήματος με την προτεινόμενη λύση του.
Η προτεινόμενη λύση;
Θα δείξει κατανόηση για τη λύπη του Γιώργου, προσπαθώντας παράλληλα να τον ανακουφίσει και να του διδάξει τρόπους διαχείρισης της λύπης του. Πιθανή στιχομυθία : «Έλα εδώ Γιωργάκη μου..(σφίγγοντάς τον στην αγκαλιά της). Πρέπει να είσαι πολύ λυπημένος που τσακώθηκες με τον καλύτερό σου φίλο… Ξέρεις και εγώ είχα τσακωθεί με τη Μαρία, μια πολύ καλή μου φίλη, όταν ήμουν στην ηλικία σου….» Εδώ η μαμά αφηγείται μια ανάλογη, δύσκολη, κατάσταση που είχε αντιμετωπίσει η ίδια στην ηλικία του γιου της και πως το είχε εκείνη αντιμετωπίσει. Τελειώνοντας την αφήγηση λέει: «Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να νιώσεις καλύτερα;» O διάλογος συνεχίζεται λίγο ακόμη, ίσως και να κάνουν μια από κοινού δραστηριότητα, μέχρι ο Γιώργος να ηρεμήσει.
Αντίθετα, οι περιπτώσεις που θα έπρεπε να αποφευχθούν είναι ο γονιός να φανεί αποστασιοποιημένος, αποδοκιμαστικός, και παραχωρητικός αντίστοιχα.
Ειδικότερα:
Θα προσπαθήσει να διασκεδάσει τον Γιώργο και να τον στρέψει σε κάποια ευχάριστη δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να ξεχάσει τη λύπη του. Πιθανή στιχομυθία: « Τσακωθήκατε με τον Γιάννη ε; Κρίμα, συμβαίνουν όμως αυτά! Πάω στοίχημα ότι αύριο θα τα ξαναβρείτε! Έλα να σου βάλω τώρα το αγαπημένο σου φαγητό…»
Θα αποδοκιμάσει τον Γιώργο για τον τσακωμό και θα τον κατηγορήσει για τον κακό του χαρακτήρα. Πολύ πιθανόν και να τον τιμωρήσει. Πιθανή στιχομυθία: «Πάλι τσακώθηκες; Δε μπορώ να καταλάβω πώς μπλέκεις συνέχεια σε καυγάδες… Είμαι σίγουρη ότι εσύ ξεκίνησες τη φασαρία. Αλίμονο, αν μου πει αύριο η Κα Ρούλα (μαμά Γιάννη) ότι εσύ έφταιγες!»
Θα κατανοήσει τη λύπη του Γιώργου αλλά δε θα τον βοηθήσει να την αντιμετωπίσει. Πιθανή στιχομυθία: «Ξέρω πως νιώθεις γιατί έχω νιώσει και εγώ έτσι…» Και απομακρύνεται.
Υπάρχουν διάφορα τεστ συναισθηματικής νοημοσύνης που μπορούμε να βρούμε στο internet μέχρι και ερευνητικές προσεγγίσεις από το Χάρβαρντ για να δούμε σε τι επίπεδο βρίσκεται το παιδί μας αλλά και εμείς οι ίδιοι!
Η συναισθηματική κατάσταση των ανθρώπων ή το E. Q. τους αναπτύσσεται από την περίοδο της κύησης με την εντονότερη ανάπτυξή της στην παιδική ηλικία. Είναι καλό να γνωρίζουμε πώς να την διαχειριστούμε για εμάς τους ίδιους και για τα παιδιά μας, θέτοντας στον συναισθηματικό μας κόσμο ισχυρές αρμονικές βάσεις!
