«Γεια σου μωρό, είναι σκοτάδι εκεί μέσα;» ρώτησε ένα κοριτσάκι το μωράκι μέσα στην κοιλιά της μαμάς της! Κανείς μας δεν θυμάται τη ζωή μέσα στη μήτρα, όπως ήταν. Αν θέλουμε να ξέρουμε τι μπορεί να δει ένα έμβρυο – για να μην αναφέρουμε τη μυρωδιά, τη γεύση και την αφή, ή τι μπορεί να ακούσει – πρέπει να πάμε στην πηγή.
Για να βρουν τις απαντήσεις, οι ερευνητές μελετούν τα έμβρυα ζώων, υγιή ανθρώπινα νεογέννητα μόνο ωρών και πρόωρα βρέφη μέσα από το τζάμι, στην ουσιαστικά προγεννητική ανάπτυξη τους στην θερμοκοιτίδα. Αυτά που έχουμε μάθει για την εμπειρία του εμβρύου και την ανάπτυξη των αισθήσεων, όχι μόνο διευρύνουν την κατανόησή μας για το ανθρώπινο σώμα, αλλά βοηθούν στην δημιουργία σημαντικών πιθανοτήτων για μια υγιή, φυσιολογική ζωή των πρόωρων νεογνών.
Σε όλο το ζωικό βασίλειο, οι αισθήσεις έρχονται σε απευθείας σύνδεση σε μια πολύ συγκεκριμένη σειρά που δεν διαφέρουν πολύ από το ένα ζώο στο άλλο, στα σπονδυλωτά. Η πρώτη εμπειρία αίσθησης στα έμβρυα είναι αυτή της αφής. Στη συνέχεια, έρχεται η χημική ουσία με βάση τις αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης. Η ικανότητα να ακούμε αναπτύσσεται στην τέταρτη θέση. Και τέλος, πολύ αργά, τόσο που σε πολλά ζώα που γεννιούνται λείπει τον πρώτο καιρό, έρχεται η όραση.
Εμείς οι άνθρωποι, με το σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα κύησης μας, είμαστε ένα από τα λίγα είδη που μπορούμε να δούμε πριν γεννηθούμε. Όμως σίγουρα δεν υπάρχουν πάρα πολλά να δούμε μέσα στη μήτρα που μας φιλοξενεί…. Η σύντομη απάντηση στο ερώτημα του μικρού κοριτσιού στο αγέννητο αδελφάκι της είναι «Ναι. Είναι σκοτεινά, στην πραγματικότητα, μάλλον είναι πολύ σκούρα τα πράγματα εκεί μέσα.»
«Μπορούμε να πούμε ότι τα έμβρυα ξεχωρίζουν τη διαφορά μεταξύ του αμυδρού και του πολύ αμυδρού… Αυτό είναι ό,τι θα δούμε αν είμαστε μέσα στην μήτρα και η μαμά αφαιρέσει τα ρούχα της σε μια ηλιόλουστη ημέρα», εξηγεί, ο επικεφαλής της εμβρυϊκής/νεογνικής ανάπτυξης στο τμήμα του Πανεπιστημίου Κολούμπια της αναπτυξιακής ψυχολογίας.
Οι επιστήμονες παρακολούθησαν τα έμβρυα στον υπέρηχο να γυρίζουν τα κεφάλια τους μακριά από τα έντονα φώτα που έριξαν στην κοιλιά της εγκύου. Και έχουν επίσης δει τα εγκεφαλικά κύματα των πρόωρων βρεφών να ανεβαίνουν, σαν απάντηση σε μια λάμψη φωτός, ή μια αλλαγή στο οπτικό ερέθισμα-μετάβαση από μια κάρτα με κάθετες ρίγες σε μια άλλη με οριζόντιες, για παράδειγμα. Αυτά είναι μικρά σημεία από μια αίσθηση, αλλά είναι αρκετά!
Αρκετά γιατί; Σε αυτό το σημείο τα πράγματα γίνονται ενδιαφέροντα. Βλέπετε, οι αισθήσεις δεν λειτουργούν με κάποια νευρολογικό «off/on» διακόπτη. Είναι περισσότερο σαν την οικοδόμηση και την ενδυνάμωση ενός μυ. Θα πρέπει να ασκηθεί για να δυναμώσει… όσο περισσότερο χρησιμοποιείται μια αίσθηση, τόσες περισσότερες συνδέσεις νευρώνων σχηματίζονται και η αίσθηση βελτιώνεται. Αλλά αν δεν την χρησιμοποιούμε αρχίζει να χάνετε. Κυριολεκτικά.
Χρειάζεται αισθητηριακή διέγερση κάποιου είδους. Η αισθητηριακή διέγερση είναι σημαντική και με άλλους τρόπους, καθώς, βοηθά τα έμβρυα να μαθαίνουν. Για παράδειγμα, τα έμβρυα πάπιας ακούν τη φωνή της μαμάς τους ενώ είναι ακόμα μέσα στα αυγά τους. Όπως το κάνουν αυτό, αρχίζουν να αναγνωρίζουν τη φωνή που σιγά σιγά …ακούγεται σαν πάπια.
«Ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένα έμβρυο πάπιας που, ενώ ήταν μέσα στο αυγό, δεν είχε ακούσει τη μαμά του, δεν ήταν σε θέση να αναγνωρίσει το κάλεσμα της μαμάς πάπιας μετά την γέννηση του και να το ξεχωρίσει από αυτό μιας κότας», δήλωσε ο Jeffery Alberts, Ph.D., καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα. «Θα πρέπει να ακούσουν τη φωνή της μητέρας-πάπιας μέσα στο αυγό και αυτό θα τονώσει τις δικές τους ακουστικές ικανότητες. Αυτό βοηθά ώστε να ολοκληρωθεί η ανάπτυξη.»
Τα ανθρώπινα έμβρυα επίσης χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους για να μάθουν. Ο καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ειρηνικού διεξάγει σχετική έρευνα σε συνεργασία με μεγάλο μαιευτικό νοσοκομείο. Αν οι γονείς ενδιαφέρονται, βρέφη ηλικίας ακόμη και οκτώ ωρών ελέγχονται για να δούμε πώς θα ανταποκριθούν σε διαφορετικούς ήχους. Τα μωρά φορούν ακουστικά και τους δίνονται ειδικές πιπίλες συνδεδεμένες με έναν υπολογιστή. Τα νεογέννητα πιπιλίζουν δυνατότερα όταν ακούνε ήχους με τους οποίους είναι εξοικειωμένα πριν από τη γέννηση. Τα νεογέννητα προτιμούν τη φωνή της μητέρας τους πάνω από οποιονδήποτε άλλο είναι εκεί (ακόμα και του μπαμπά). Επίσης, προτιμούν ακουστικές φράσεις από τα βιβλία που έχουν διαβάσει οι μητέρες, ενώ αυτά ήταν στη μήτρα, σε σύγκριση με νέες ιστορίες!
«Τα μωρά προτιμούν τον ήχο της μητρικής γλώσσας της μητέρας τους σε σχέση με άλλες γλώσσες», αναφέρει ο καθηγητής. «Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ότι μπορούν να διακρίνουν μεταξύ των γλωσσών διαφορετικής ακουστικής δομής, όπως ισπανικά σε σχέση με αγγλικά. Αλλά δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τη διαφορά μεταξύ παρόμοιων σε ήχο γλωσσών, όπως τα αγγλικά και τα ολλανδικά.»
Η ομιλία της μητέρας φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία με πολλούς τρόπους. Mητέρες που δεν μουρμουρίζουν και μιλούν καθαρά και δυνατά, έχουν παιδιά που μπορούν να αναγνωρίσουν καλύτερα τα σύμφωνα σε 6 με 8 μήνες, και έχουν μεγαλύτερο λεξιλόγιο στους 10 προς 12 μήνες, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους. Αυτό, και άλλες έρευνες, έχει οδηγήσει τους ερευνητές να υποθέτουν ότι η εκμάθηση της γλώσσας είναι μια διαδικασία που ξεκινά πριν ακόμα γεννηθούν τα μωρά.
Βλέποντας ένα καλύτερο μέλλον
Όλα τα παραπάνω έχουν μεγάλες συνέπειες για την υγεία του βρέφους. Γνωρίζουμε τώρα ότι οι αισθητηριακές εμπειρίες πριν από τη γέννηση παίζουν ρόλο στο να διασφαλίσουμε ότι οι αισθήσεις θα αναπτυχθούν σωστά και ότι τα έμβρυα μαθαίνουν σημαντικά γρηγορότερα, μετά τη γέννηση, συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Οι συνεχόμενες έρευνες βοήθησαν, επίσης, τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τι συμβαίνει στα έμβρυα που εκτίθενται σε αλκοόλ. Το πολύ αλκοόλ κάνει κακό για ένα έμβρυο, το οδηγεί να ελαττώνει την κίνηση του και να αλληλεπιδρά λιγότερο με το περιβάλλον του. Αυτό σημαίνει λιγότερη αισθητηριακή εμπειρία και, ως εκ τούτου, λιγότερη γνωστική ανάπτυξη. Η αισθητηριακή στέρηση μπορεί να έχει ακόμα και φυσικές επιπτώσεις. «Ένα ακόμα από τα πράγματα που έδειξαν οι έρευνες είναι ότι ένα έμβρυο, μετά από μεγάλη έκθεση στο αλκοόλ, μειώνει σημαντικά και τις καταποτικές κινήσεις. Γι’ αυτό δεν έχει την ανάλογη διέγερση του γαστρεντερικού συστήματος που θα βοηθήσει να αναπτυχθεί φυσιολογικά το σύστημα», δήλωσε ο Jeffrey Alberts.
Η μελέτη των αισθήσεων του εμβρύου έχει επίσης βοηθήσει τους γιατρούς να αναπτύξουν καλύτερους τρόπους για τη φροντίδα των πρόωρων βρεφών. Αυτά τα μωράκια καταλήγουν να τους λείπουν πολλές από τις αισθητηριακές εμπειρίες που χρειάζονται για τη φυσιολογική ανάπτυξη, ενώ βιώνουν ταυτόχρονα λαμπερά φώτα και δυνατούς θορύβους, κάτι που δεν θα γινόταν φυσιολογικά.
Φανταστείτε να κοιμηθείτε σε μια αιώρα μια τροπική βραδιά και να ξυπνήσετε πάνω σε μια σχάρα με εκτυφλωτικά φώτα, τρομακτικούς θορύβους και δέκα άγριους αστυνομικούς από πάνω σας! Αυτό το σοκ κάνει διαφορά στην ανάπτυξη των βρεφών και αυξάνει το ρίσκο για μια σειρά από νοητικές και κινητικές διαταραχές, αναφέρει ο καθηγητής. Οι έρευνες έχουν οδηγήσει στη χρήση πιο σκοτεινών δωματίων για πρόωρα βρέφη, χωρίς δυνατά φώτα που μπορεί να βλάψουν την όχι-αρκετά-έτοιμη όραση των νεογνών. Έχει επίσης ζητηθεί από τα νοσοκομεία να ξεκινήσουν την παρακολούθηση των κυμάτων του εγκεφάλου των μωρών και εξέταση της ακοής τους, ψάχνοντας για τα πρώτα σημάδια ότι το μωράκι μπορεί να χρειαστεί θεραπευτική παρέμβαση. Το σίγουρο είναι ότι μαθαίνοντας για τη ζωή των εμβρύων μέσα στη μήτρα και για τον τρόπο ανάπτυξης τους, βοηθάμε τις μητέρες που κυοφορούν να δίνουν τα καλύτερα ερεθίσματα, καθώς επίσης κατανοούμε όλο και περισσότερο τις ανάγκες των εμβρύων εκείνων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν πρόωρα την ασφάλεια της μήτρας της μαμάς τους…
