Γενικά
Εγωκεντρικά, κακομαθημένα, αλαζονικά, επιτυχημένα… Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για τα μοναχοπαίδια είναι πολλά και, πάνω απ΄όλα, δεν στηρίζονται συνήθως σε αξιόπιστα ερευνητικά ευρήματα. Σε επιστημονικό περιοδικό ψυχολογικών θεμάτων, περί το τέλος του 1920, διαβάζουμε πως το να είναι κάποιος μοναχοπαίδι αποτελεί από μόνο του ασθένεια και πως τα μοναχοπαίδια -όντας στο επίκεντρο της προσοχής- γίνονται συχνά άτομα εγωπαθή, ζηλόφθονα, εξαρτημένα, μικρομέγαλα, ιδιόρρυθμα, επιθετικά, αυταρχικά κ.τ.λ.
Επίσης, υπάρχουν έρευνες, που έγιναν μόλις πριν από λίγες δεκαετίες, που καταδεικνύουν πως η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί την απόκτηση ενός μόνον παιδιού ως μειονέκτημα και πως είναι προτιμότερο για ένα ζευγάρι να μην έχει καθόλου παιδιά παρά να αποκτήσει μόνο ένα…
Αυτό, όμως, που θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη -ιδιαίτερα όταν μιλάμε ή χαρακτηρίζουμε ανθρώπους- είναι πως κάθε παιδί, όπως και κάθε οικογενειακό περιβάλλον, είναι μοναδικό και δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί μέσα από διάφορα μονόχρωμα κοινωνικά κλισέ ή απόψεις που περισσότερο προκαταλήψεις παρά επιστημονική γνώση αντιπροσωπεύουν.
Οι κυριότεροι λόγοι απόκτησης ενός μόνο παιδιού
Είναι γνωστό στους περισσότερούς μας -και το αποδεικνύουν όλες οι σχετικές έρευνες- πως, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, ο αριθμός των παιδιών που αποκτά μια μέση οικογένεια συνεχώς συρρικνώνεται με την πάροδο του χρόνου, παρά τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ζωής.
Οι λόγοι για αυτό είναι: η ύπαρξη αποτελεσματικότερων μέσων αντισύλληψης και καλύτερης ενημέρωσης γύρω από αυτές, η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, γάμος και απόκτηση παιδιών σε μεγαλύτερες ηλικίες, καθώς και η μετανάστευση μεγάλου μέρους του πληθυσμού από την επαρχία στις μεγαλουπόλεις. Τώρα, πλέον, υπάρχει και ένας επιπρόσθετος σοβαρότατος λόγος που είναι η οικονομική ανέχεια με ό,τι αυτή συνεπάγεται…
Από τα παραπάνω, βγαίνει το συμπέρασμα πως ο αριθμός των παιδιών που αποκτά πλέον μια οικογένεια είναι αποτέλεσμα του συμβιβασμού ανάμεσα στις προσωπικές επιδιώξεις/φιλοδοξίες κάθε ατόμου και στα όνειρά του για απόκτηση οικογένειας.
Η δύναμη των προκαταλήψεων
Πάντως, ασχέτως των όποιων λόγων που βρίσκονται πίσω από την απόκτηση ενός μόνο παιδιού, οι περισσότεροι γονείς -κυρίως εξαιτίας των πολλών προκαταλήψεων- νιώθουν συνήθως, ενόχληση, θυμό ή ακόμα και ενοχές όταν σχολιάζεται από άλλους το μέγεθος της οικογένειάς τους και, με κάποιον τρόπο, μοιάζει σαν να θέλουν αρκετές φορές να απολογηθούν για αυτό. Είναι, επίσης, γεγονός πως οι γονείς αυτοί φαίνεται πως ανησυχούν πολύ περισσότερο για την κοινωνικο-συναισθηματική εξέλιξη και προσαρμογή των παιδιών τους απ΄ό,τι οι γονείς που έχουν περισσότερα του ενός παιδιά.
Για να πάρουμε μια γεύση από τη δύναμη και επιρροή των διαφόρων προκαταλήψεων, θα αναφερθούμε σε μεγάλη έρευνα όπου ζητήθηκε από γονείς που είχαν ένα μόνο παιδί να βαθμολογήσουν υποθετικά μοναχοπαίδια, συγκρίνοντάς τα με το δικό τους. Αυτό που διαπιστώθηκε ήταν πως οι γονείς αυτοί ήταν μεν λιγότερο αρνητικοί απέναντι στο δικό τους παιδί αλλά είχαν γενικώς μια αρνητική στάση απέναντι στα μοναχοπαίδια ως ομάδα/σύνολο. Υπάρχουν και έρευνες που δείχνουν πως αρνητικές παραστάσεις επί του θέματος δεν έχουν μόνο οι γονείς μοναχοπαιδιών αλλά και τα ίδια τα μοναχοπαίδια.
Υπάρχουν χώρες, π.χ. Ιαπωνία, όπου συχνά τα μοναχοπαίδια χρειάζεται να δίνουν για ολόκληρη σχεδόν τη διάρκεια της ζωής τους πραγματικό αγώνα ενάντια στις διάφορες προκαταλήψεις γύρω από το θέμα αυτό. Και μόνο το γεγονός πως υπάρχουν διεθνώς ομάδες στήριξης και διάφορα διαδικτυακά φόρουμ αποκλειστικά για μοναχοπαίδια δείχνει το μέγεθος των προβλημάτων που υπάρχουν εξαιτίας αυτών των προκαταλήψεων.
Είναι λυπηρό αλλά φαίνεται, μέσα από τα στοιχεία διαφόρων ερευνών διεθνώς, πως ακόμα και πολλοί επαγγελματίες του χώρου της ψυχικής υγείας, που τους ζητήθηκε να εκτιμήσουν υποθετικά περιστατικά, είχαν την τάση να θεωρούν τα άτομα που δεν είχαν αδέλφια ως υποψήφια «να εμφανίσουν με μεγάλη πιθανότητα διάφορα προβλήματα»…
Από τα παραπάνω αναφερθέντα, αποδεικνύεται για μία ακόμη φορά πως οι περισσότεροι άνθρωποι -συχνά συμπεριλαμβανομένων και των διαφόρων ειδικών επιστημόνων- έχουμε την τάση να βλέπουμε και να ερμηνεύουμε τα πράγματα με τρόπο που να επιβεβαιώνει την πεποίθησή μας…
Μια τέτοιου είδους περιρρέουσα ατμόσφαιρα έχει αρκετές φορές ως συνέπεια την ενσωμάτωση/υιοθέτηση από τα μοναχοπαίδια αυτών των αρνητικών παραστάσεων ή προκαταλήψεων με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά τόσο η αυτοεκτίμηση όσο και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους.
Οι πιθανές αρνητικές συνέπειες, όμως, δεν σταματούν εδώ. Όλοι μας έχουμε ακούσει από γονείς του περίγυρού μας -και ίσως αρκετοί από εμάς να έχουμε κάνει το ίδιο- την έκφραση: «Λέμε να του κάνουμε ένα αδελφάκι για να μην είναι μόνο του». Η γέννηση ενός παιδιού, όμως, που δεν είναι αποτέλεσμα της αυθεντικής προσωπικής επιθυμίας δύο γονέων που αντέχουν να αναλάβουν μια τέτοια ευθύνη αλλά υπαγορεύεται από άλλους παράγοντες και λόγους, εμπεριέχει δυνητικά προϋποθέσεις εμφάνισης διαφόρων προβλημάτων/δυσκολιών, π.χ. παραμέληση, κακοποίηση, ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες κ.τ.λ.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Τι άραγε είναι καλύτερο; Να έχει ένα παιδί ολόκληρο το πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου για τον εαυτό του όταν πηγαίνει διακοπές, να μη χρειάζεται να τσακώνεται για το ποιος θα παίξει με ένα συγκεκριμένο παιχνίδι ή το να έχει ένα αδελφάκι να παίζει μαζί του δίπλα στη θάλασσα ή στο σπίτι και να μπορεί να μοιράζεται μνήμες, εμπειρίες και ευθύνες; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν τα υπέρ και τα κατά.
Η απάντηση περί πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων δεν είναι ποτέ απλή, αλλά σύνθετη και κάθε φορά εξαρτάται από την οπτική που προσεγγίζουμε το ερώτημα που τίθεται. Κάθε κατάσταση έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, αυτό όμως δεν χρειάζεται να είναι απαραίτητα κάτι το καθοριστικό, τραγικό, μη αναστρέψιμο ή μη αναπληρώσιμο.
Για παράδειγμα, η ύπαρξη άλλων αδελφών έχει διαφορετική επιρροή/επίπτωση στο κάθε αδέλφι ξεχωριστά, π.χ. ανάλογα με τη σειρά γέννησής του, τη διαφορά ηλικίας από τα υπόλοιπα αδέλφια, τη συγκεκριμένη κάθε φορά οικογενειακή κατάσταση, διάφορα γεγονότα ζωής (π.χ. διαζύγιο), κρίσεις (π.χ. θάνατος, ασθένεια, ανεργία κ.ά.).
Πάντως, έχουν γίνει εκατοντάδες έρευνες που επιχείρησαν να συγκρίνουν διάφορες παραμέτρους της ζωής και στοιχεία χαρακτήρα μοναχοπαιδιών και παιδιών που έχουν αδέλφια χωρίς, όμως, να καταδείξουν την ύπαρξη σημαντικών πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων που να σχετίζονται με τον αριθμό των παιδιών μιας οικογένειας.
Ως πλεονεκτήματα, αναφέρονται τα εξής:
– Το μοναχοπαίδι, ως μοναδικός αποδέκτης των συναισθημάτων και του χρόνου των γονιών του, καλύπτει συνήθως με το παραπάνω αυτές του τις ανάγκες, με την προϋπόθεση πως οι γονείς του είναι σε θέση να τις καλύψουν, να μην υπερβάλουν και να αισθάνονται καλά που έχουν ένα μόνο παιδί.
– Τα μοναχοπαίδια έχουν συχνά καλύτερες σχολικές επιδόσεις, προφανώς εξαιτίας του ότι οι γονείς μπορούν να διαθέτουν περισσότερο χρόνο και ενέργεια.
– Οι γονείς έχουν περισσότερο χρόνο για τον εαυτό τους.
– Μικρότερη οικονομική πίεση, σε περίπτωση οικονομικής στενότητας.
Ως μειονεκτήματα αναφέρονται τα εξής:
– Τα μοναχοπαίδια είναι πιο ευάλωτα, σε περίπτωση που η οικογένεια αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα ή εντάσεις. Η ύπαρξη αδελφών μπορεί να μειώσει τις επιπτώσεις ανάλογων καταστάσεων σε ένα παιδί.
– Αρκετές φορές, ένα μοναχοπαίδι αισθάνεται μεγαλύτερη πίεση, όσον αφορά στο να τα καταφέρει καλά στη ζωή του.
– Το μοναχοπαίδι δεν έχει, στον ίδιο τουλάχιστον βαθμό, δυνατότητα να διαχειρισθεί την επιθετικότητά του, διάφορες συγκρούσεις, να διαπραγματευθεί και να δοκιμάσει διάφορες στρατηγικές διαχείρισης έντονων διαπροσωπικών καταστάσεων και συναισθημάτων, όπως η διεκδίκηση της προσοχής και της αγάπης των γονιών, αδελφική αντιζηλία κ.ά. Όλα αυτά, όμως, σταδιακά μπορούν να αντισταθμισθούν μέσα από την επαφή με συνομηλίκους, στον παιδικό σταθμό, στον ελεύθερο χρόνο και αργότερα στο σχολείο.
– Σχεδόν όλα τα μοναχοπαίδια νιώθουν πολύ μεγαλύτερη πίεση, ευθύνη και άγχος όσον αφορά στην ενδεχόμενη μελλοντική φροντίδα των ηλικιωμένων γονιών τους.
Επίλογος
Καμία έρευνα στον κόσμο δεν είναι σε θέση να δώσει απόλυτες απαντήσεις για το τι είναι σωστό ή λάθος για τον καθένα μας. Το τι είναι σημαντικό, από υπαρξιακή άποψη, για τον κάθε άνθρωπο -ενήλικα ή παιδί- δεν μπορεί να απαντηθεί, παρά μόνο με γενικούς όρους.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για το αν αποτελεί πλεονέκτημα ή μειονέκτημα να είναι κάποιος μοναχοπαίδι ή όχι. Η διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας, η ψυχική ισορροπία και η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτώνται από τόσους πολλούς παράγοντες που κανένας αριθμός αδελφών δεν μπορεί από μόνος του να καθορίσει.
Το σημαντικότερο από όλα είναι η ποιότητα της σχέσης των γονιών και αυτή της σχέσης γονέων-παιδιού, το ταμπεραμέντο με το οποίο γεννιόμαστε, και, κατά δεύτερο λόγο, η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της οικογένειας, το σύστημα κοινωνικής φροντίδας και, τέλος, διάφορα σημαντικά γεγονότα ζωής.
Και ποτέ να μην ξεχνάμε πως μοναχοπαίδι δεν σημαίνει μονάχο παιδί…
Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D.-i–psyxologos.gr
