Δεν Ήρθε το Τέλος του Κόσμου αν Απέτυχε στις Πανελλήνιες…
Το να αποτύχεις στις πανελλήνιες εξετάσεις δεν είναι δα και θάνατος.
Το να πείσεις έναν αποτυχόντα των πανελληνίων για αυτό, είναι τρομερά δύσκολη υπόθεση. Θα προσπαθήσω να σας δείξω την θετική πλευρά των πραγμάτων και να απαντήσω με γεγονότα στην ιστορική ερώτηση «Μετά το λύκειο, τι;».
Οι βάσεις για τις πανεπιστημιακές σχολές βγήκαν πριν λίγο καιρό κι όσοι αποτύχατε, πιθανόν αντιμετωπίζετε τον εαυτό σας σαν ένα ποταπό σκουλήκι και σκέφτεστε πως δεν υπάρχει ελπίδα για σας στο μέλλον. Σε όλους αυτούς λοιπόν που απέτυχαν και μπούχτισαν να βλέπουν στα πρωινάδικα τους αριστεύσαντες μαθητές στην τάδε και στη δείνα σχολή, σε όσους δεν νιώθουν έτοιμοι να αποφασίσουν στα 18 τους για το μέλλον τους, σε όσους δεν πνίγηκαν στα διαβάσματα και στα φροντιστήρια βροντοφωνάζω: Παιδιά, η τρομοκρατία δεν θα περάσει!
Απευθύνθηκα σε καθηγήτρια φιλόλογο και μου περιέγραψε ένα περιστατικό αποτυχίας μαθήτριάς της στις πανελλήνιες. «Η καλύτερή μου μαθήτρια το Πάσχα πριν τις Πανελλήνιες κατέρρευσε. Αυτό συμβαίνει σε πολλούς μαθητές. Το συσσωρευμένο άγχος και η φυσική τους κόπωση από το υπερβολικό διάβασμα φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Η εν λόγω μαθήτρια παρά το γεγονός ότι ήταν άριστη και ιδιαίτερα μελετηρή, όταν έφτασε να δώσει εξετάσεις έπαθε ολικό black out. Έφτασε στο σημείο να έχει τρομερούς πονοκεφάλους από το στρες και να πηγαίνει σε νοσοκομεία να βγάζει εγκεφαλογραφήματα. Τα ψυχοσωματικά της είχαν φτάσει στο ζενίθ. Και βέβαια μετά τα αποτελέσματα εξαφανίστηκε τελείως, δεν απαντούσε στα τηλέφωνα, και παρά το γεγονός ότι είχε μια πολύ καλή σχέση με όλους τους καθηγητές της δεν ήθελε να μιλήσει σε κανένα». Η ίδια δίνοντας μια εξήγηση για το πώς φτάνουν οι υποψήφιοι των πανελληνίων να εκλαμβάνουν τόσο σοβαρά την αποτυχία τους στις εξετάσεις, θέτει μία πλευρά του ζητήματος που δεν μου είχε περάσει από το μυαλό. «Εκτός από το άγχος που τα παιδιά εισπράττουν ακόμα και σιωπηλά από τους γονείς και το γύρω περιβάλλον τους, υπάρχει και η πίεση του οικονομικού παράγοντα. Η λογική της επένδυσης που δεν αποδίδει. Οι μαθητές έχουν απόλυτη συνείδηση των χρημάτων που οι γονείς τους ξοδεύουν για τα φροντιστήριά τους, επενδύοντας στην επιτυχία τους στις πανελλήνιες και αυτό τους δημιουργεί αβάσταχτο στρες».
Η αποτυχία σε ένα τόσο καθοριστικό γεγονός στην ζωή ενός εφήβου, που το εκπαιδευτικό σύστημα του έχει επιβάλλει, παίρνει πολλές μορφές. Η ψυχολόγος Ανθή Μπελλέ επιβεβαίωσε ότι η μεγαλύτερη πίεση έρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον. «Η αποτυχία έχει να κάνει με το πώς έχουν μάθει τα παιδιά να βλέπουν τον εαυτό τους. Συνεπώς με το πώς οι γονείς και το γύρω περιβάλλον τα αντιμετωπίζει. Όλο το κοινωνικό και οικογενειακό σύστημα δομείται σε “πρέπει». Πρέπει να πετύχεις, πρέπει να επιλέξεις συγκεκριμένες σχολές… έτσι η πίεση που υφίστανται γιγαντώνεται. Πολλές φορές επιλέγουν κλάδους που δεν τους ενδιαφέρουν, γιατί πρέπει να ακολουθήσουν το “πρέπει» του γονέα ή της κοινωνίας. Και δεν είναι ευχάριστο να έχεις βάλει ένα στόχο που ουσιαστικά δεν είναι δικός σου στόχος». Προσθέτει πως κάποια παιδιά το παίρνουν πιο βαριά, είναι «αυτά που ταυτίζονται με την αποτυχία. Δεν διαχωρίζουν τον εαυτό τους από το γεγονός που επέφερε μία αποτυχία.
Σκέφτονται ότι είναι οι ίδιοι αποτυχημένοι και ανεπαρκείς. Αυτό, με αφορμή την αποτυχία στις πανελλήνιες, στην υπόλοιπη ζωή του ίσως το υπεργενικεύσει. Ίσως να μην μπει καν στη διαδικασία να αναζητήσει δουλειά, όχι να πάει σε συνέντευξη αλλά να στείλει βιογραφικό, γιατί σκέφτεται ότι ποιος θα προσλάβει έναν αποτυχημένο. Ίσως επεκταθεί και στο κομμάτι των προσωπικών σχέσεων. Πώς ένας άντρας θα πλησιάσει μια κοπέλα όντας αποτυχημένος; Έχοντας αυτό στο μυαλό του, δεν εστιάζει την προσοχή του στα θετικά στοιχεία του, σε αυτούς που τον επιβραβεύουν, στις μικρές επιτυχίες που πιθανόν να έχει κάθε μέρα, αρχίζει και ψάχνει στο περιβάλλον σημάδια που θα επιβεβαιώσουν το ότι είναι ένας αποτυχημένος. Είναι ο φαύλος κύκλος που εκφράζεται πολύ στο τρόπο που μιλάμε και απευθυνόμαστε σε κάποιον. Δεν εστιάζουμε στα μεμονωμένα γεγονότα αλλά όταν απογοητευόμαστε ή δυσαρεστούμαστε με ένα γεγονός αρχίζουμε και βάζουμε ταμπέλες και κάνουμε χαρακτηρισμούς. Έτσι τα παιδιά εσωτερικεύουν την ταμπέλα και έρευνες δείχνουν ότι αυτό καταλήγει σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Υιοθετούν δηλαδή συμπεριφορές που επιβεβαιώνουν πράγματι τις ταμπέλες που κάποια στιγμή τους είχε φορέσει το περιβάλλον τους».
Η εστίαση στο αποτέλεσμα είναι ο κυρίαρχος μηχανισμός στην κοινωνία και μάλιστα είναι κι αυτό που προβάλλουν και τα μέσα όταν μας βομβαρδίζουν με πόσα μόρια έπιασε ο τάδε αριστεύσας στις πανελλήνιες. Η κα Μπελλέ πιστεύει πως ο μόνος τρόπος για να απεγκλωβιστεί ένα παιδί από αυτή του την αποτυχία είναι «να αναλογιστεί τι έμαθε μέσα από αυτήν την εμπειρία. Τι ανακάλυψε για τον εαυτό του. Αν το έκανε ξανά, τι θα έκανε διαφορετικό. Να βρει σε τι είναι καλός, ποιες είναι οι κλίσεις του, ποιες είναι οι δυνατότητές του, ποιος είναι ο στόχος του, τι είναι αυτό που πραγματικά αγαπάει να κάνει, ποιοι είναι οι άνθρωποι και τα μέσα που μπορούν να τον βοηθήσουν στην επίτευξη αυτού του στόχου».
Δεν λέω, σας καταλαβαίνω. Η αποτυχία όπως και η απόρριψη σε μία τέτοια μικρή και ευαίσθητη ηλικία είναι ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα και βιώνεται πιο έντονα από ότι αργότερα στη ζωή ενός ενήλικα. Όμως για να βγει το ουράνιο τόξο πρέπει προηγουμένως να έχει βρέξει. Δύο επιτυχημένοι κατ’ εμέ, τυχεροί κατ’ αυτούς άνθρωποι περιγράφουν την δική τους αποτυχημένη προσπάθεια να περάσουν στις πανελλήνιες εξετάσεις.
Ελισσάβετ Μαυρογένη
(σχεδιάστρια τσαντών, ιδιοκτήτρια της φίρμας Elissavet Maurogenni, bags & accessories)
VICE: Περιέγραψέ μου την εμπειρία σου από τις πανελλήνιες εξετάσεις.
Ελισσάβετ Μαυρογένη: Απέτυχα στις πανελλήνιες -πράγμα πολύ ευχάριστο τώρα πια που το σκέφτομαι με την απόσταση τόσων χρόνων- γιατί στην πραγματικότητα η σχολή που «ήθελα» να περάσω, ήταν επιλογή των γονιών μου. Στα 18 σου κανείς δεν ακούει αυτό που θέλεις. Οπότε έδωσα κανονικά πανελλήνιες. Αντί για την σχολή που ήθελα εγώ και οι γονείς μου, πέρασα σε ένα ΤΕΙ στην Καστοριά, που ακόμα κι αυτό φαινόταν πάρα πολύ ΟΚ για τις επιλογές του μπαμπά μου. Έφτασα στην Καστοριά, βρήκα σπίτι, και τότε ήταν που τους έπεισα πως δεν θα είμαι καλά, δεν θα είμαι καθόλου ευτυχισμένη, και δεν θέλω να πάω σε αυτήν την σχολή. Η πρώτη σκέψη ήταν ότι θα ξαναδώσω πανελλήνιες για να περάσω στην Αθήνα.
Πώς βίωσες όλη αυτή την κατάσταση;
Τότε όλο αυτό το βίωσα σαν αποτυχία πάρα πολύ έντονα. Είχα πείσει τον εαυτό μου ότι ήθελα να περάσω στη συγκεκριμένη σχολή. Το είχα πάρει πολύ βαριά. Σκέψου ότι εκτός από το άγχος που είχα από μόνη μου σχετικά με τις πανελλήνιες, είχε και το άγχος των γύρω μου που περίμεναν κάτι από μένα. Το πήρα και εγωιστικά. Γιατί οι άλλοι να περάσουν εκεί που ήθελαν κι εγώ όχι; Στην πραγματικότητα, οι πανελλήνιες μου ήταν αδιάφορες. Με σκέφτομαι στο δωμάτιό μου να υποκρίνομαι ότι διαβάζω, και να μην καταλαβαίνω. Είναι ένα φρικτό συναίσθημα, σκέφτεσαι πως κάτι δεν πάει καλά με εσένα. Και από πάνω να έχεις καθηγητές, διαβάσματα, φροντιστήρια, διαγωνίσματα και τους δικούς σου να σε απειλούν, ότι αν δεν διαβάζεις θα καταλήξεις να κάνεις ένα επάγγελμα (που οι ίδιοι θεωρούν) υποτιμητικό.
Ποιες είναι οι σκέψεις τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια;
Σκέφτομαι πόσο άσχημο είναι για ένα παιδάκι 18 χρονών να μπαίνει σε μια τόσο επίπονη, συναισθηματικά και ψυχολογικά, διαδικασία. Το σχολείο και οι γονείς, σου πλασάρουν πως αν δεν περάσεις στις πανελλήνιες, πρέπει να δώσεις και να ξαναδώσεις, και θα είσαι πάρα πολύ loserκαι αποτυχημένος αν χρειαστεί να φύγεις στο εξωτερικό ή να πας σε μια ιδιωτική σχολή. Νομίζω πως οι πανελλήνιες είναι σαν μια πρώτη δοκιμασία της ζωής μας. Στην πραγματικότητα, δεν είναι τίποτα. Άντε και πέρασες εκεί που θέλεις στα 18, θα το θέλεις και στα 25; Στα 30 σου; Καλείσαι να πάρεις μία τρομερά σημαντική απόφαση για το μέλλον σου. Είναι πάρα πολύ λογικό σε αυτή την ηλικία να μην ξέρεις τι θες να κάνεις. Και μάλιστα πρέπει να παραδεχτώ ότι αν ήμουν τώρα 18 χρονών, εν μέσω οικονομικής κρίσης, θα κώλωνα τρελά.
Αισθάνεσαι επιτυχημένη σήμερα;
Επιτυχημένη είναι μια βαριά λέξη. Δεν αισθάνομαι έτσι, με την έννοια ότι υπάρχουν ακόμη άπειρα πράγματα τα οποία θέλω να κάνω όσον αφορά την δουλειά, αλλά και όσον αφορά εμένα σαν άνθρωπο. Αισθάνομαι περισσότερο τυχερή που ως τώρα τα πράγματα μου πήγαν όπως ήθελα, και που, εν μέσω κρίσης στην Ελλάδα, μπορώ να κάνω το όνειρό μου. Έχω σχέδια και όνειρα τα οποία θέλω βηματάκι βηματάκι να υλοποιήσω. Γιατί αυτά που κάνω άρεσαν χτες, αρέσουν σήμερα, ίσως να αρέσουν και αύριο, αλλά μεθαύριο; Το «επιτυχημένος» είναι πολύ σχετικό, υποκειμενικό και ψωνίστικο συγχρόνως. Θα ήθελα να μην πω ποτέ ότι είμαι επιτυχημένη, με την έννοια ότι αν το πω θα σημαίνει πως θα έχω κάνει όλα όσα θέλω και θα έχω βαλτώσει.
Τι θα συμβούλευες ένα παιδί που φέτος απέτυχε στις εξετάσεις;
Θα του έλεγα να κλείσει τα μάτια του και να ονειρευτεί το μέλλον που τον εμπνέει. Πού βρίσκεται και τί κάνει σε πέντε χρόνια από τώρα; Σε δέκα χρόνια; Αν το μέλλον που τον εμπνέει είναι η σχολή που έδωσε, τέλεια, μαζί του, να διαβάσει όσο μπορεί, να δώσει το 500% του εαυτού του και να ξαναδώσει εξετάσεις. Αν το μέλλον που τον εμπνέει δεν είναι εκεί, τότε έχει βιώσει την απόλυτη επιτυχία και είναι μια ευκαιρία να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο. Αυτή είναι η παγίδα που μας βάζουν στα 18. Δεν μας αφήνουν την επιλογή να μας σκεφτούμε μέσα στο μέλλον που μας εμπνέει, να σκεφτούμε πώς θέλουμε να ζήσουμε την ζωή μας.
Άκης Καπράνος
(κριτικός κινηματογράφου στην εφημερίδα Τα Νέα, καθηγητής Ιστορίας της Μουσικής στον Κινηματογράφο στην Σχολή Σταυράκου, ραδιοφωνικός παραγωγός στο Κανάλι Ένα)
VICE: Απέτυχες στις πανελλήνιες;
Άκης Καπράνος: Απέτυχα τρεις φορές από επιλογή. Ανακάλυψα στα 13 μου ότι μου αρέσει το σινεμά, και πως αυτό ήθελα να κάνω. Τότε ο μόνος τρόπος για να ασχοληθεί κανείς με αυτό ήταν η Σχολή Σταυράκου, στην οποία και σπούδασα. Αυτομάτως λοιπόν, ήξερα ότι δεν με ενδιαφέρει τίποτα από αυτά που μπορεί να μου προσφέρει το κράτος σε επίπεδο σπουδών. Εκμεταλλεύτηκα το σύστημα των πανελλαδικών για τρία χρόνια. Έδινα εξετάσεις για να παίρνω αναβολή από τον στρατό, ώστε να τελειώσω τις σπουδές μου. Είχε πλάκα. Δεν έκανα καμιά προετοιμασία, απλά πήγαινα και έδινα. Δεν μπόρεσα να ταυτιστώ με τους συμμαθητές μου που απέτυχαν στις πανελλήνιες. Το όλο ζήτημα της βαθμοθηρίας δεν με απασχόλησε ποτέ.
Αυτό σημαίνει οτι δεν ήσουν πολύ στο κλίμα των πανελληνίων.
Παρατηρούσα τους άλλους. Είδα μια συνθήκη που εκείνη την στιγμή δεν συνειδητοποιούσα πόσο τυχερός ήμουν που δεν την βίωνα από μέσα. Ήταν σχεδόν σαν ανθρωπολογική μελέτη για μένα. Έφτανα στο σχολείο και έβλεπα τις ορδές των τρομοκρατημένων γονιών. Εκεί συνειδητοποιείς ότι τα παιδιά είναι πανικόβλητα επειδή οι γονείς τους, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, πιστεύουν ότι αυτό που θα συμβεί στις πανελλήνιες θα καθορίσει την ζωή των παιδιών τους και το προσδοκώμενο επιτυχίας τους στο μέλλον. Το παιδί δεν γεννιέται αγχωμένο για το σε ποια σχολή θα περάσει και πόσα μόρια θα πάρει. Είναι μία επίκτητη αγωνία από τους γονείς του. Ένα άγχος που το παίρνουν οι γονείς και το πετάνε στα μούτρα των παιδιών τους. Μια κοινωνική σύμβαση που τρώνε τα παιδιά στην μάπα. Εμένα, η μητέρα μου με βοήθησε να μην μπω σε αυτό το στεγανό, να μην μου δημιουργηθεί ποτέ η ανάγκη του ότι πρέπει να σπουδάσω νομική ή κάτι αντίστοιχο. Με ώθησε να βρω τι θέλω να κάνω στη ζωή μου. Εκείνη την στιγμή που το έβλεπα αυτό δεν ήμουν σε θέση να κάνω τέτοιες πολυεπίπεδες σκέψεις και ακόμη και τώρα αν απευθυνθώ σε έναν αποτυχόντα πανελληνίων και του πω «και τι έγινε» δεν θα φτάσει στα αυτιά του σαν κάτι πραγματικό.
Το σχολείο στην Ελλάδα έχει ένα πολύ συγκεκριμένο νόημα. Σε βάζει σε μία νόρμα. Ακόμη και αρχιτεκτονικά παρατηρεί κανείς πως τα σχολικά κτήρια παραπέμπουν σε εργοστάσια. Μπαίνουν διάφορες φουρνιές μαθητών και βγαίνουν από τις παραγωγικές μονάδες σαν προϊόντα, έτοιμα προς κοινωνική βρώση. Καλείσαι να δώσεις εξετάσεις στην λογοτεχνία και την ποίηση, πράγμα τελείως εξωφρενικό. Μαθήματα ενδιαφέροντα διδάσκονται με τέτοιο τρόπο που απωθούν τον μαθητή.
Πώς γίνεται να μιλάμε για αποτυχία ενός 18χρονου, επειδή δεν πέρασε στις πανελλήνιες;
Όταν ένα παιδί αποτυγχάνει στις πανελλήνιες, οι γονείς του θεωρούν πως πως είναι δικιά τους αποτυχία. Απέτυχαν να κατασκευάσουν έναν άνθρωπο που θα είναι ικανός να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό του σχολείου. Την δικιά τους αποτυχία πετάνε πάνω στο παιδί. Ωστόσο, η αποτυχία στις πανελλήνιες δεν είναι μια τελεία. Είναι όπως οι σχέσεις με τις γυναίκες. Επειδή αποτυγχάνεις σε μια σχέση δεν σημαίνει ότι θα αποτυγχάνεις σε όλες τις σχέσεις της ζωής σου. Κάποια θα σου κάτσει.
Τότε που εγώ ήμουν μαθητής οι ψευδαισθήσεις ήταν περισσότερες. Η οικονομική κρίση τα έχει επιλύσει αυτά. Πολλοί 18χρονοι σήμερα, συνειδητοποιούν πως μια επιτυχία στις πανελλήνιες σημαίνει ό,τι και μια αποτυχία στις πανελλήνιες. Πράγμα όχι υποχρεωτικά καλό, αν σκεφτεί κανείς ότι έχουν φτάσει στο άλλο άκρο, στο να μην πιστεύουν σε τίποτα.
Σήμερα είμαι καθηγητής και το δηλώνω ευθαρσώς πως δεν υπάρχει περίπτωση να κόψω μαθητή μου. Μπαίνοντας σε μια τάξη με παιδιά το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να τους δώσω μια αφετηρία για να βρουν μόνοι τους το δρόμο τους. Να φτιάξουν την δική τους ιστορία.
Σήμερα που είσαι επιτυχημένος, ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας;
Α: Δεν πιστεύω στο αξιακό σύστημα επιτυχίας και αποτυχίας. Είναι ένα αδιέξοδο δίπολο. Άλλη μια παγίδα. Ένας ακόμη μηχανισμός απογοήτευσης. Κανείς δεν μπορεί να είναι επιτυχημένος ή αποτυχημένος για πάντα. Τώρα είμαι κριτικός κινηματογράφου, όμως αυτή την περίοδο σε όποιο επαγγελματικό χώρο κι αν βρίσκεσαι είναι σαν να πατάς σε ναρκοπέδιο. Κάνεις δειλά βηματάκια φοβούμενος για το αν και πότε θα σκάσει η νάρκη.
Επιτυχημένος είναι κάποιος που έχει βρει τον εαυτό του. Όταν εκπληρώνει το δικό του όνειρο, και όχι το όνειρο της μαμάς και του μπαμπά του. Είμαι τυχερός που ανακάλυψα από μικρός τι μου αρέσει. Όσο και να σου πιπιλίσουν το κεφάλι οι γονείς σου ότι αν κάνεις τις τάδε σπουδές, θα βγεις παραγωγικός και ωφέλιμος, είναι πολύ πιθανόν να βγεις ένας δυστυχισμένος άνθρωπος, αν δεν έχεις ανακαλύψει μόνος σου τι θα σε κάνει ευτυχισμένο. Τι συμβαίνει με αυτούς που θέλουν να κάνουν στη ζωή τους κάτι το οποίο εγγράφεται σε ένα πανεπιστήμιο, και στο οποίο πρέπει να περάσουν και πρέπει να ανταγωνιστούν; Tough shit.Tο σύστημα είναι τόσο ξοφλημένο που πρέπει να παίξουνε μπάλα με αυτό, και είναι άδικο.
