Εφτά μυστικά που αποκάλυψαν οι αποτελεσματικοί γονείς

Με την “ενεργητική ακρόαση” εκπαιδευτήκαμε στο να μένουμε στο βίωμα του συνομιλητή μας όταν εκείνος αντιμετωπίζει πρόβλημα. Εξασκηθήκαμε στο να μην απαντάμε, δίνοντας λύσεις ή συμβουλές, αλλά αντίθετα να εντοπίζουμε το συναίσθημα που κρύβουν τα λόγια του και να του το καθρεφτίζουμε.

Στα παιχνίδια ρόλων που κάναμε, αν κάποια εκπαιδευόμενη που έπαιζε το ρόλο του παιδιού έλεγε “Σήμερα στο διάλειμμα έμεινα μέσα μόνος μου”, η άλλη εκπαιδευόμενη που ήταν στο ρόλο της μητέρας, αντί να πει “Γιατί έτσι;”, αποκρινόταν “Φαντάζομαι πως αισθάνθηκες μοναξιά μένοντας μόνος σου στο διάλειμμα”, δείχνοντας στο παιδί πως το είχε ενσυναισθανθεί, είχε μπει στα παπούτσια του, και του έδινε επιπλέον χώρο να πει περισσότερα για το πρόβλημά του.

Πίσω από τις λέξεις των ανθρώπων υπάρχουν συναισθήματα, που θέλουν να ακουστούν από αυτιά με αποδοχή, ακόμη κι αν δε συμφωνούμε πάντα με όσα ακούμε. Μόνο με θετική στάση ενδέχεται να φτάσουμε στο πρωτογενές συναίσθημα που μας ταλαιπωρεί, να ανακουφιστούμε και να δυναμώσουμε. Η αποδοχή είναι το χώμα μέσα στο οποίο θα “ανθίσουμε” όλοι μας, μικροί και μεγάλοι.

Φανταστείτε πως είστε σε κρίση και μέσα σας βράζετε. Μπορεί να έχετε μόλις χωρίσει ή να δίνετε εξετάσεις που σας προκαλούν άγχος ή να αισθάνεστε ανεπαρκείς για μια δουλειά που μόλις σας πρότειναν. Είναι αδύνατο να ακούσετε οτιδήποτε, π.χ. ότι ο αγαπημένος σας θα γυρίσει σε εσάς (εναλλακτικά ότι αξίζετε μια καλύτερη τύχη), ότι σίγουρα θα περάσετε το μάθημα, ότι θα τα καταφέρετε στη νέα δουλειά. Όλα αυτά είναι λόγια…Το μοναδικό που έχετε ανάγκη τη στιγμή της κρίσης είναι να ακουστείτε.

Στο σύστημα Gordon μάθαμε πώς να διακρίνουμε τα εμπόδια επικοινωνίας σε στιγμές κρίσης. Στάσεις που επικρίνονται από όλους – όπως απειλή, η διαταγή, η ανάκριση, το ντρόπιασμα – αλλά και άλλες που οι περισσότεροι θεωρούν ως βοηθητικές – όπως η συμβουλή, η παροχή λύσεων, ο καθησυχασμός, ακόμη και ο έπαινος – όταν ο συνομιλητής μας είναι σε κατάσταση πανικού, δεν προάγουν την επικοινωνία αλλά μάλλον την απόσταση.

Κάποιοι λένε πως ο κάθε άνθρωπος είναι ένα νησί. Ας πούμε πως ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται τη ζωή, τον κλείνει σε ένα χωράφι που χωρίζεται από τα άλλα με ένα πετρόχτιστο τοιχάκι. Τι θα γίνει όμως αν ρίξουμε το τοιχάκι, αν έστω το κάνουμε τόσο χαμηλό, ώστε τα χωράφια να μοιάζουν ενωμένα; Κάπου εκεί, στον κοινό χώρο, εκεί όπου τα σύνορα είναι δυσδιάκριτα, γεννιέται η επικοινωνία.

Η επικοινωνία είναι ένα κοινό έδαφος, είναι εκεί όπου συναντιούνται δυο χωραφάκια, το δικό μας και του άλλου, εκεί όπου μας επιτρέπεται να είμαστε ο εαυτός μας, να παίζουμε και να χαιρόμαστε τη ζωή μαζί με τον ιδιοκτήτη του γειτονικού χωραφιού. Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να ανοίξουμε την πορτούλα, να γκρεμίσουμε το τοιχάκι του χωραφιού μας, να κάνουμε χώρο να μπει ο άλλος. Με φράσεις, όπως “Καταλαβαίνω”, “Πες μου κι άλλα για αυτό, πολύ θέλω να σε ακούσω “ή “Φαίνεται να είναι σημαντικό για σένα”, αλλά κυρίως δείχνοντας το ειλικρινές ενδιαφέρον μας για την εμπειρία του άλλου με τα μάτια, την έκφραση, τη στάση του σώματος, δίνουμε πράσινο φως στον συνομιλητή μας, στο παιδί, στον σύντροφο, στον φίλο, να εκφράσει αυτό που νιώθει χωρίς να αυτολογοκρίνεται. Έτσι πετυχαίνουμε τη “συνάντηση”.

Αν είμαστε γονείς ή συνάδελφοι ή σύντροφοι, όταν υπάρχει σύγκρουση, έχει μεγάλη σημασία να εντοπίσουμε σε ποιον ανήκει το πρόβλημα. Αν ένα παιδί αφήνει το πατίνι στην κουζίνα, το ίδιο δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα. Η μητέρα του, αντίθετα, αντιμετωπίζει ένα υπαρκτό πρόβλημα, αν πηγαίνοντας τη νύχτα στην κουζίνα να πιει νερό σκοντάψει πάνω στο πατίνι.

Αν στο γραφείο κάποιοι συνάδελφοι επιμένουν να βάζουν τη μουσική σε υψηλή ένταση, σίγουρα δεν έχουν πρόβλημα, μιας και δείχνουν να το απολαμβάνουν. Έχω, όμως, εγώ, καθώς δυσκολεύομαι υπερβολικά να συγκεντρωθώ με δυνατή μουσική. Στην περίπτωση αυτή, αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας και εκφράζουμε το πρόβλημα ως απόλυτα δικό μας, ζητώντας τη βοήθεια των άλλων στην επίλυσή του. Ξεκινάμε περιγράφοντας τις απτές συνέπειες της συμπεριφοράς των άλλων πάνω μας, π.χ. “Όταν βάζεις τόσο δυνατά τη μουσική, δυσκολεύομαι να συγκεντρωθώ και πολύ φοβάμαι πως θα κάνω κάποιο λάθος και κατά συνέπεια αγχώνομαι. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για αυτό;”

Αν είμαστε γονιός ή προϊστάμενος ή δάσκαλος, βρισκόμαστε σε μια θέση πλεονεκτική σε σχέση με τους άλλους. Οι εξουσιαζόμενοι, όμως, έχουν πάντα κρυφά όπλα: την ανυπακοή, είτε φανερή είτε κρυφή, τον θυμό και την εχθρότητα, την τάση φυγής. Εκτός κι αν πρόκειται για ζητήματα ασφάλειας, οι εξουσιαστικές μέθοδοι το μόνο που καταφέρνουν είναι να υψώσουν ένα ψηλό ψηλό τοίχος ανάμεσα στα χωραφάκια μας. Στις δύσκολες στιγμές, όταν χρειάζεται να είμαστε ενωμένοι, ο τοίχος που χτίσαμε θα φαντάζει αφάνταστα ψηλός για να τον πηδήξουμε.

Τι γίνεται όμως αν οι ανάγκες μας συγκρούονται; Αν οι γονείς θέλουν να πάνε επίσκεψη στους παππούδες, ενώ τα παιδιά έχουν ανάγκη να συναντήσουν τους φίλους τους; Αν εσείς θέλετε να βγείτε βόλτα με τον σύντροφό σας, ενώ εκείνος προτιμάει να παρακολουθήσει ποδόσφαιρο στην τηλεόραση; Τότε λοιπόν, προτού ξεκινήσουμε να πείσουμε τον άλλο ότι η δικιά μας λύση είναι η σωστότερη, είναι σημαντικό να εντοπίσουμε τη βαθιά μας ανάγκη που κρύβεται πίσω από την πρότασή μας. Αν πούμε π.χ., “Νιώθω την ανάγκη να βρεθούμε οι δυο μας, γιατί θέλω να σου διηγηθώ τα προβλήματα που αντιμετωπίζω στο γραφείο”, η προσοχή θα μετατοπίστει αμέσως από τη λύση στην ανάγκη που ζητάει να καλυφθεί. Κατόπιν αυτού, μπορούμε να βρούμε την καταλληλότερη αμοιβαία αποδεκτή λύση, ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες όλων των πλευρών.

Κι αν με τη συμπεριφορά των άλλων, παιδιών ή ενηλίκων, θίγονται οι αξίες μας; Όταν είμαστε σε κρίση λόγω σύγκρουσης, φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας το να προσπαθήσουμε να πείσουμε τον άλλο για τη σημαντικότητα των αξιών μας. Αν πρόκειται για παιδιά, σε στιγμές ειρήνης μπορούμε να υπογραμμίσουμε τις πεποιθήσεις μας. Π.χ. αν δούμε ένα ατύχημα στο δρόμο, μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για τη σημασία χρήσης της ζώνης ασφαλείας. Πιο σημαντικό όμως από όλα, ίσως να είναι το ίδιο μας το παράδειγμα.

Χρήσιμο για εμάς θα είναι να αποδεχτούμε το ενδεχόμενο πως οι άλλοι, τα παιδιά μας, ο σύντροφός μας, οι φίλοι μας, ενδέχεται να μην ενστερνιστούν τις αξίες μας ποτέ. Ακόμη και τότε, καλούμαστε να αποδεχτούμε όσα δεν μπορούμε να αλλάξουμε και να κρατήσουμε τον δρόμο για το χωραφάκι μας ανοιχτό.

Ο αποτελεσματικός γονέας δεν έχει μυστικά. Έχει ενσυναίσθηση, θετική στάση και αυθεντικότητα. Ο γονέας, ο σύντροφος, ο συνάδελφος και φίλος, ξέρει πώς να μπει στα παπούτσια σας, να δει τον κόσμο με τα μάτια σας. Ξέρει να αποδεχτεί τη στάση σας απέναντι σε μια κατάσταση, ακόμη κι όταν ο ίδιος δεν θα δρούσε με τον ίδιο τρόπο με εσάς. Μπαίνει στη σχέση σαν πρόσωπο κι όχι σαν ρόλος, σαν γονιός, σαν εξουσία, σαν ειδήμων, αλλά σαν ευάλωτος, ισότιμος άνθρωπος που αγαπάει και πονάει. Το μυστικό είναι να επιλύουμε τις συγκρούσεις εμπλουτίζοντας τη σχέση μας. Το μυστικό των μυστικών είναι μια ζεστή σχέση. Η σχέση η ουσιαστική, αυτή που όλα τα αγκαλιάζει.