Σε λίγες μέρες η μικρή μου (22 μηνών) ξεκινάει παιδικό σταθμό για πρώτη φορά. Ίσως λίγο μικρή, θα προτιμούσα να έχει περάσει τα 2,5 αλλά δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Μέχρι πρότινος την κρατούσε μία κυρία και τα πήγαιναν καλά.. Τώρα θα είναι η πρώτη φορά που θα αποχωριστεί τη.. μανούλα (δεν την έχω αφήσει ποτέ μόνη της -με μαμά μου, μπαμπά της κλπ κλπ- ένα 24ωρό) και το τελευταίο 2μηνο βλέπω και μια αυξημένη μαμα-κίτιδα!
Αγωνιώντας και ψάχνοντας για το πώς θα προσαρμοστεί στον παιδικό, βρήκα το group της ενσυναίσθησης στο fb και από εκεί έμαθα για το «μοντέλο Βερολίνου για την προσαρμογή στον παιδικό σταθμό». Και άρχισα να διαβάζω… τι προτείνει το μοντέλο για μια ήπια προσαρμογή στον παιδικό σταθμό. (Η ονομασία προέρχεται από το πανεπιστήμιο όπου διενεργήθηκε η έρευνα και όχι από τον τόπο εφαρμογής, καθώς αυτό το μοντέλο προσαρμογής έχει υιοθετηθεί από την πλειοψηφία των παιδικών σταθμών στη Γερμανία και σε πολλές άλλες χώρες.)
Τι προτείνει το μοντέλο για μια ήπια προσαρμογή στον παιδικό σταθμό
Οι γονείς συμμετέχουν ενεργά στη φάση εγκλιματισμού του παιδιού τους. Η φάση εγκλιματισμού λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια των 2 εβδομάδων. Προκειμένου να διευκολυνθεί ένας ήπιος, χωρίς άγχος, εγκλιματισμός, δεν γίνεται κανένας αποχωρισμός κατά την αρχική φάση των 3 ημερών. Η μητέρα ή ο πατέρας είναι παρόντες και αποτελούν το «ασφαλές καταφύγιο» του παιδιού, αλλά παραμένουν όσο το δυνατόν πιο παθητικοί.
Την 4η ημέρα, γίνεται η πρώτη απόπειρα αποχωρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την αντίδραση του παιδιού, η διάρκεια του αποχωρισμού αυξάνεται σταδιακά κάθε μέρα. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης σταθεροποίησης το παιδί παραμένει μόνο του με την παιδαγωγό για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στην τελική φάση ο γονέας δεν παραμένει πλέον στον παιδικό. Ο εγκλιματισμός είναι πλήρης όταν η παιδαγωγός γίνει πλέον το «ασφαλές καταφύγιο» του παιδιού και μπορεί να καταφύγει σ’ αυτήν για παρηγοριά.
Αναλυτικότερα:
Κατά τη διάρκεια της παραμονής (3 πρώτες μέρες)
Οι γονείς θα πρέπει να συμπεριφέρονται παθητικά, να μην πιέζουν το παιδί να απομακρυνθεί από αυτούς και να το δέχονται πάντα όταν ζητάει αγκαλιά. Για το λόγο αυτό, ο γονιός που θα κάνει την προσαρμογή δεν θα πρέπει ούτε να ψυχαγωγεί το παιδί του ούτε να παίζει μαζί του αλλά ούτε και να διαβάζει ή να παίζει με τα άλλα παιδιά.
Εάν το κάνει αυτό θα απομακρύνει την προσοχή του από το παιδί του και το πιο πιθανό είναι να το εκνευρίσει και να το οδηγήσει στο να βρει τρόπους για να ξανακερδίσει την προσοχή του αντί να ασχολείται με το νέο περιβάλλον και τη νηπιαγωγό. Η αίσθηση ότι το παιδί έχει συνεχώς την προσοχή του γονιού του, το διευκολύνει στην προσαρμογή και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια καλή αρχή.
Η νηπιαγωγός προσπαθεί στο διάστημα αυτό, χωρίς να πιέζει, να έρθει σε επαφή με το παιδί, προσφέροντας του παιχνίδια ή συμμετέχοντας στο παιχνίδι του . Το παιδί θα αρχίσει να εξερευνά το νέο περιβάλλον από μόνο του, όταν είναι έτοιμο.
Την 4η μέρα – Φάση σταθεροποίησης
Μια φάση σταθεροποίησης ξεκινά την τέταρτη μέρα κατά την οποία η νηπιαγωγός παρουσία των γονιών αναλαμβάνει τη φροντίδα του παιδιού (τάισμα, άλλαγμα) και παίζει μαζί του. Οι γονείς αφήνουν χώρο στη νηπιαγωγό να αντιδρά πρώτη στα σημάδια του παιδιού, βοηθούν ωστόσο, εάν το παιδί δεν την αποδέχεται ακόμα.
Την τέταρτη μέρα γίνεται και η πρώτη απόπειρα αποχωρισμού. Με τη βοήθεια της νηπιαγωγού αναπτύσσουν οι γονείς έναν συγκεκριμένο τρόπο αποχωρισμού από το παιδί, ο οποίος στο εξής θα εφαρμόζεται σε κάθε αποχωρισμό. Μερικά λεπτά μετά την άφιξη στο χώρο του παιχνιδιού ο γονιόςαποχαιρετά το παιδί και εγκαταλείπει το δωμάτιο, ακόμα κι αν το παιδί διαμαρτύρεται, παραμένει όμως δίπλα στην πόρτα. Εάν το παιδί αντιδρά στην αποχώρηση του γονιού με αδιαφορία, συνεχίζει να εξερευνά το περιβάλλον του με ενδιαφέρον και ανταποκρίνεται όταν του απευθύνονται, τότε μπορεί ο πρώτος αποχωρισμός να διαρκέσει μέχρι το πολύ 30 λεπτά.
Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν το παιδί κλαίει μεν, αλλά η νηπιαγωγός μπορεί να το καθησυχάσει αμέσως για κάποιο διάστημα. Εάν το παιδί δείχνει εξαντλημένο, για παράδειγμα αποσύρεται προς το μέρος που καθόταν ο γονιός, θα πρέπει η απόπειρα αποχωρισμού να τερματιστεί για τη μέρα αυτή. Εάν το παιδί φαίνεται μετά τον αποχωρισμό του γονιού ενοχλημένο (έντονη στάση του σώματος, εμφανής απάθεια) ή δεν είναι δυνατό να ηρεμήσει από την νηπιαγωγό μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, τότε ο γονιός επιστρέφει μετά απο 2-3 λεπτά στο δωμάτιο παιχνιδιού. Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν το παιδί δείχνει αυτά τα σημάδια αρκετή ώρα αφού αποχώρησε ο γονιός.
Για 6 μέρες, η νηπιαγωγός παρατηρεί κατά την διάρκεια του αποχωρισμού και την επιστροφής του γονιού τη συμπεριφορά του παιδιού απέναντι σε αυτόν, προκειμένου να διαπιστώσει αν πραγματικά χρειάζεται το παιδί το γονιό του. Αν υπάρχει συχνή επαφή με τα μάτια, ανοιχτή και στενή προσέγγιση του παιδιού μέχρι και σωματική επαφή κατά τις πρώτες τρεις μέρες και κατά την επιστροφή του γονιού μετά την πρώτη απόπειρα αποχωρισμού αυτά είναι σημάδια μιας προσαρμογής που μπορεί να κρατήσει και 2 με 3 εβδομάδες. Αν αντίθετα, υπάρχουν ξεκάθαρες προσπάθειες του παιδιού να ανταποκριθεί μόνο τους σε στρεσογόνες καταστάσεις, αδιαφορία ή ακόμα και άρνηση σε απόπειρα παρηγόρησης, ελάχιστες επαφές με το βλέμμα και τυχαία μόνο σωματική επαφή είναι στοιχεία που συνηγορούν υπέρ μιας σύντομης προσαρμογής. Στην περίπτωση αυτή μια παρατεταμένη προσαρμογή βλάπτει παρά ωφελεί.
Εάν το παιδί δεν δέχεται τον αποχωρισμό και κατά τη διάρκεια της απουσίας των γονιών δεν μπορεί η νηπιαγωγός να το καθησυχάσει για σταθερά μεγάλο χρονικό διάστημα – εάν δηλαδή το παιδί χρειάζεται μεγαλύτερη διάρκεια προσαρμογής – οι απόπειρες αποχωρισμού θα πρέπει να επαναληφθούν μετά από 1 εβδομάδα.
Ολοκλήρωση προσαρμογής
Η προσαρμογή έχει ολοκληρωθεί όταν οι γονείς δεν βρίσκονται πια μαζί με το παιδί στον παιδικό σταθμό, αλλά είναι σε κάθε περίπτωση διαθέσιμοι, εάν χρειαστεί, αν το παιδί δεν μπορεί να παρηγορηθεί από τη νηπιαγωγό. Η προσαρμογή του παιδιού έχει ολοκληρωθεί, όταν η νηπιαγωγός μπορεί να χρησιμεύει ως «ασφαλές καταφύγιο» και όταν το παιδί δέχεται να παρηγορηθεί από αυτή. Ακόμα και σε αυτή τη φάση μπορεί το παιδί να διαμαρτύρεται όταν φεύγουν οι γονείς του. Καθοριστικό κριτήριο είναι εδώ εάν η νηπιαγωγός μπορεί να το παρηγορήσει σύντομα και με διάρκεια και αν το παιδί μετά από λίγο στρέφεται με ενδιαφέρον και καλή διάθεση στις δραστηριότητες που του προσφέρονται.
Και γιατί όλα αυτά;
Το 2004 έγινε στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου μία έρευνα που παρακολούθησαν 70 νήπια, 36 από αυτά κορίτσια, των οποίων την φροντίδα πριν την εγγραφή τους στον παιδικό σταθμό (μεταξύ 11 και 20 μηνών) την είχαν κυρίως οι μητέρες τους, στο σπίτι.
Οι ερευνητές μέτρησαν τα επίπεδα κορτιζόλης – ορμόνη του άγχους- (από το σάλιο των παιδιών) 1) στο σπίτι πριν ξεκινήσουν τον παιδικό σταθμό, 2) όταν οι μητέρες τους ήταν παρούσες μαζί τους στο νηπιαγωγείο, 3) κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδες χωρίς τη μητέρα τους και 4) πέντε μήνες αργότερα.
Οι μετρήσεις στο σπίτι αποτέλεσαν βάση σύγκρισης έναντι των άλλων μετρήσεων που έγιναν στο νηπιαγωγείο. Τα υψηλότερα επίπεδα της κορτιζόλης βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της παραμονής των παιδιών στον παιδικό σταθμό, ακόμη και όταν οι μητέρες ήταν παρούσες.
Πέντε μήνες αργότερα, τα επίπεδα ήταν ακόμα πολύ υψηλότερα από τα αρχικά επίπεδα (δηλ. στο σπίτι) – οδηγώντας τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι η αλλαγή της φροντίδας των παιδιών, καθώς και ο ίδιος ο αποχωρισμός, είναι αυτά που προκαλούν καταστάσεις άγχους.
(https://www.theguardian.com/society/2005/sep/19/childrensservices.earlyyearseducation)
Συμπληρωματικά
Παλιότερα, στο ελεύθερο πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 1984/5 διενεργήθηκε μια έρευνα τα αποτελέσματα της οποίας θεμελιώνουν την πεποίθηση, ότι μια ακατάλληλη προσαρμογή μπορεί να έχει πέρα από τις άμεσα απτές και άλλες πολύ αρνητικές επιπτώσεις για τα παιδιά.
Στο ερευνητικό αυτό πρόγραμμα ήταν κυρίως τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση που υπέφεραν, όταν η προσαρμογή με παρουσία των γονέων διαρκούσε λιγότερο από 6 μέρες. Τα παιδιά με μη ασφαλή προσκόλληση είχαν αντίθετα πρόβλημα, όταν η προσαρμογή διαρκούσε πάνω από 6 ημέρες.
Συγκεκριμένα παρατηρήθηκαν οι εξής επιπτώσεις από την ακατάλληλη προσαρμογή των παιδιών στον παιδικό σταθμό
- έλειπαν από τον παιδικό λόγω ασθένειας κατά τους πρώτους 7 μήνες για τουλάχιστον τριπλάσιο χρονικό διάστημα
- είχαν μετά από 7 μήνες εμφανείς καθυστερήσεις στην ανάπτυξη τους
- είχαν μετά από 6 μήνες μεγάλη ανασφάλεια ως προς την προσκόλληση προς τη μητέρα τους
- είχαν μικρότερη ικανότητα προσαρμογής και περισσότερο φόβο
Οι πιο σημαντικές είναι οι πρώτες ημέρες παραμονής στον παιδικό σταθμό. Τα παιδιά που συνοδεύονταν από τους γονείς τους τις τρεις πρώτες μέρες χωρίς να γίνει απόπειρα αποχωρισμού έλειπαν για πολύ λιγότερο χρονικό διάστημα λόγω ασθένειας από τον παιδικό απ’ ότι τα παιδιά που βίωσαν αποχωρισμό μέσα στο διάστημα αυτό.
Σίγουρα απαιτεί πολύ χρόνο αυτή η προσαρμογή και με τη δουλειά θα είναι αρκετά δύσκολο.. αλλά και τι είναι εύκολο στην ανατροφή των παιδιών, ειδικά όταν το κάνεις για πρώτη φορά; Και να το αφήσω να στεναχωριέται επειδή δεν είναι εύκολο να το κάνω; Ελπίζω η νηπιαγωγός που θα την αναλάβει να έχει χρόνο να ασχοληθεί μαζί της. Προς το παρόν μας είπαν τη Δευτέρα να την πάω για 30λεπτά και να είμαστε μαζί σε όλη τη διάρκεια. Για να δούμε πώς θα παέι.. Εσείς τι κάνατε;
