Η σωστή ανάπτυξη ενός παιδιού, όπως και οι βάσεις για την εξασφάλιση καλής υγείας στην ενήλικο ζωή, εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη σωστή διατροφή. Την ευθύνη για τη διατροφή κάθε παιδιού έχουν στο σύνολο οι γονείς του και όσοι ασχολούνται με το μεγάλωμά του. Θα πρέπει, επομένως, τα άτομα αυτά να δεχθούν ως καθήκον τους την ενημέρωσή τους γύρω από τις βασικές αρχές της σωστής διατροφής. Υπεύθυνες αναφορές βρίσκει κανείς συχνά σε καταξιωμένα έντυπα. Σχετικά άρθρα δημοσιεύονται επίσης σε προηγούμενα τεύχη του περιοδικού «Παιδί, Υγεία & Ανατροφή». Στο τεύχος αυτό θα ασχοληθούμε άλλη μία φορά με το θέμα αυτό, μιας και είναι ανεξάντλητο.
Οι πληροφορίες που σας μεταφέρω προέρχονται από υποδείξεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας και άλλων διεθνών οργανισμών, όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας κ.λπ.
Ορισμένες ίσως σας είναι γνωστές. Η επανάληψη όμως είναι μήτηρ μαθήσεως. Ελπίζω, πάντως, ότι οι γραμμές που ακολουθούν, κάποιο λιθαράκι θα προσθέσουν στο οικοδόμημα των γνώσεών σας γύρω από τη διατροφή του βρέφους, του παιδιού και του εφήβου.
Για να γίνουν οι πληροφορίες πιο «εύπεπτες», ας χωρίσουμε τη διατροφή σε χρονικές περιόδους. Τα όρια της κάθε μιας είναι ευκρινή κατά τα δύο πρώτα χρόνια.
Καθορίζονται από τον βαθμό ωριμότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος, του πεπτικού συστήματος ως προς την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και την επάρκεια των πεπτικών ενζύμων, όπως και την ωριμότητα της νεφρικής λειτουργίας.
Κατά τα δύο πρώτα χρόνια, λοιπόν, διακρίνουμε: την περίοδο της διατροφής αποκλειστικά με γάλα (0-6 μηνών), τη μεταβατική περίοδο (6-12 μηνών) και την περίοδο προσαρμογής στο διαιτολόγιο το ενηλίκου (12-24 μηνών).
Μετά την ηλικία των 24 μηνών τα συστήματα και οι λειτουργίες του οργανισμού έχουν σχεδόν πλήρως ωριμάσει. Σχηματικά, μετά την ηλικία αυτή μπορούμε να διακρίνουμε τη διατροφή προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας. Το σημαντικότερο για τα στάδια αυτά είναι η εναρμόνιση της διατροφής με συνήθειες επιστημονικά αποδεκτές.
(0-6 ΜΗΝΩΝ)
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΜΕ ΓΑΛΑ
Κατά την περίοδο 0-6 μηνών το μωρό τρέφεται μόνο με γάλα. Αυτή αποτελεί τη μοναδική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, που η διατροφή του είναι τόσο μονότονη!
Τυπική μέθοδο διατροφής του μωρού για την ηλικία αυτή αποτελεί η φυσική τροφή του, δηλαδή ο μητρικός θηλασμός, εφόσον η μητέρα είναι υγιής. Το μητρικό γάλα είναι το καταλληλότερο από πλευράς σύνθεσης για το μωρό του ανθρώπου, ακριβώς όπως το γάλα όλων των άλλων θηλαστικών για τα δικά τους μωρά.
Τα πλεονεκτήματα του μητρικού γάλακτος για τη διατροφή του μωρού σας είναι πολλά. Η θρεπτική του αξία το καθιστά ιδανική τροφή γιατί καλύπτει τις αυξητικές και αναπτυξιακές ανάγκες κατά τρόπο μοναδικό. Τα συστατικά του, ζάχαρη (λακτόζη), εύπεπτες πρωτεΐνες και εύπεπτα λίπη βρίσκονται σε ισορροπημένη αναλογία μεταξύ τους, κατάλληλη για τον οργανισμό του μωρού. Σημαντική ιδιαιτερότητά του (απορεί κανείς!) αποτελεί το ότι η σύνθεσή του μεταβάλλεται συνεχώς, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η προσφορά των θρεπτικών συστατικών στο μωρό ανάλογα με τις ανάγκες της ηλικίας του. Διακρίνονται τρεις φάσεις ωρίμανσης του γάλακτος: Το πύαρ (που παράγεται ως την 5η ημέρα της ζωής), το μεταβατικό (από την 6η έως 14η ημέρα) και το ώριμο γάλα (μετά τη 15η ημέρα ζωής).
Στα άλλα πλεονεκτήματά του περιλαμβάνονται ότι είναι οικονομικό, εύκολο, δεν χρειάζεται δηλαδή αποστείρωση, ψυγείο, εφόδια για το τάισμα, τόσο μέσα στο σπίτι, όσο και κατά τις μετακινήσεις έξω από αυτό. Το τάισμα τη νύχτα δεν απαιτεί διαδικασίες που ταλαιπωρούν. Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε άλατα, βιταμίνες και ένζυμα που υποβοηθούν την πεπτική λειτουργία. Περιέχει ακόμα και αντισώματα που προστατεύουν το μωρό από λοιμώξεις ιογενείς και μικροβιακές, όπως ωτίτιδα, πνευμονία, μηνιγγίτιδα από αιμόφιλο ινφλουέντσας, γαστρεντερίτιδα, αλλά και από αλλεργίες. Τέλος, ακόμα ίσως να μην γνωρίζουμε ποια από τα στοιχεία του μητρικού γάλακτος σχετίζονται με την εξέλιξη ορισμένων λεπτών λειτουργιών του οργανισμού. Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας, το μητρικό γάλα δεν έχει καταστεί εφικτό μέχρι σήμερα να αναπαραχθεί στην ακριβή του σύνθεση από τη βιομηχανία.
Τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού από συναισθηματικής πλευράς είναι το ίδιο ακαταμάχητα με το σωματικό όφελος τόσο για τη μητέρα, όσο και για το μωρό. Η άμεση σωματική επαφή είναι καθησυχαστική για το βρέφος και ευχάριστη για τη μητέρα. Πιστεύεται ότι ο δεσμός αγάπης μεταξύ των δύο διευκολύνεται και ισχυροποιείται με τη στενή σωματική επαφή. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι οι ορμόνες που προκαλούν την παραγωγή γάλακτος ενδεχομένως συμβάλλουν και στην προώθηση του αισθήματος της μητρότητας. Ίσως όμως και η μητέρα που επιθυμεί να θηλάσει το μωρό της να έχει διαφορετική συμπεριφορά προς αυτό, από τη μητέρα που επιλέγει να το ταΐσει με το μπιμπερό.
Μύθοι και αλήθειες για τη διατροφή της μητέρας που θηλάζει
Ως προς τη διατροφή σας όταν θηλάζετε, δεν χρειάζεστε παρά μόνο λίγες θερμίδες παραπάνω. Δύο ποτήρια γάλα την ημέρα επιπλέον και ένα ποτήρι χυμό πορτοκαλιού… άρτι στιφθέντος είναι αρκετά. Το ένα ποτήρι γάλα μπορεί ν’ αντικατασταθεί με 30-40 γρ. σκληρής γραβιέρας. Μια συνηθισμένη ερώτηση που συχνά απευθύνουν στον παιδίατρο οι μάνες που θηλάζουν είναι:
– «Τι πρέπει να τρώω για να έχω γάλα;».
– «Έχω τρελαθεί στις σούπες» μού λέει μία και δεν είναι η μοναδική. Οι σούπες στον θηλασμό επικρατούν ως αντίληψη. Αποτελούν «κληρονομιά» που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Δεν αυξάνουν βέβαια την παραγωγή γάλακτος. Αν σας αρέσουν, τρώτε όσο περισσότερες θέλετε. Αν τις απεχθάνεστε, μην φάτε ποτέ σούπα!
– «Κρεμμύδια, κρεμμύδια, τρώω πολλά κρεμμύδια (!!!) για να κατεβαίνει το γάλα». Στην ιατρική βιβλιογραφία δεν αναφέρονται τροφές, που τεκμηριωμένα όταν τις παίρνει η μάνα που θηλάζει να αυξάνεται η παραγωγή γάλακτος.
Σημειώστε: Μερικές τροφές που καταναλώνετε μπορεί να ενοχλούν το βρέφος και τέτοιες συνήθως είναι όσες δημιουργούν αέρια. Καλό είναι, λοιπόν, ν’ αποφεύγετε κρεμμύδια, σκόρδα, ραπάνια, λάχανα, μπρόκολα. Όταν το μωρό σας εμφανίζει έντονη ανησυχία, δοκιμάστε επίσης να περιορίσετε ή και να διακόψετε τον καφέ και το μαύρο τσάι. Μερικά βρέφη ενδέχεται να εμφανίσουν ανησυχία όταν πίνετε γάλα και τρώτε γαλακτοκομικά προϊόντα. Στην περίπτωση αυτή, η ανησυχία διαρκεί λιγότερο από 24 ώρες και επανεμφανίζεται την επόμενη φορά που θα καταναλώσετε τις τροφές αυτές. Η διάκριση της ανησυχίας αυτής από εκείνη των κολικών είναι ότι αυτή υποχωρεί, ενώ η ανησυχία των κολικών είναι συνεχής, όλο το 24ωρο, με ιδιαίτερη ένταση προς τις απογευματινές ώρες.
Η ανησυχία από κολικούς διαρκεί έως το τέλος του τρίτου ή τέταρτου μήνα. Αν υποψιαστείτε ότι η ανησυχία του βρέφους οφείλεται σε αλλεργία στο γάλα αγελάδας, που πίνετε εσείς, θα πρέπει να διακόψετε την πρόσληψη τόσο του γάλακτος, όσο και των προϊόντων του. Σύντομα το βρέφος θα ηρεμήσει.
Πόσο συχνά και για πόση ώρα πρέπει να θηλάζει ένα μωρό;
Τις πρώτες μέρες μπορεί να θηλάζει κάθε δύο ώρες ή και συχνότερα αν …επιμένει, άσχετα αν πρόκειται για μέρα ή νύχτα. Αν κοιμάται, μην το ξυπνάτε για να το ταΐσετε. Αν όμως δεν ξυπνάει από μόνο του για να φάει, τις πρώτες 8 εβδομάδες της ζωής του, ξυπνήστε το στις 3 ή στις 4 ώρες. Αν είστε τυχεροί, μπορεί να μην ξυπνάει τόσο συχνά τη νύχτα. Αν ξυπνά όμως, πρέπει να το ταΐσετε. Σε ηλικία 5 μηνών μπορεί να κοιμάται 5-6 ώρες τη νύχτα.
Εάν το μωρό κοιμάται συνεχώς και δεν ξυπνάει για να φάει, θα πρέπει να ενημερωθεί ο/η παιδίατρός του.
Η διάρκεια του θηλασμού δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα είκοσι λεπτά. Τις πρώτες όμως μέρες της ζωής του μπορεί να μην θηλάζει παραπάνω από πέντε λεπτά. Θα πρέπει να θηλάζει όλο το χρονικό διάστημα που είναι τοποθετημένο στον μαστό μέχρι να χορτάσει. Εάν σταματήσει και πιστεύετε ότι δεν έχει συμπληρώσει το γεύμα του, προσπαθήστε να ενεργοποιήσετε ξανά τις θηλαστικές κινήσεις τρίβοντας λίγο το αυτάκι του ή το ποδαράκι του ή τραβώντας από το στόμα του ελαφρά τη θηλή του μαστού. Εάν δεν ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα αυτά, προσπαθήστε να το κάνετε να ρευτεί. Εάν ρευτεί, υπάρχουν αρκετές πιθανότητες να ξαναρχίσει να τρώει.
Επειδή ο θηλασμός από έναν γεμάτο μαστό είναι αποδοτικότερος, καλό είναι να αρχίζετε το γεύμα από τον μαστό που είναι πιο γεμάτος γιατί το μωρό πεινάει και το γάλα ρέει. Η πλευρά, επομένως, από την οποία αρχίζει ο θηλασμός πρέπει να εναλλάσσεται από γεύμα σε γεύμα. Στη σπάνια περίπτωση που το μωρό προσπαθεί με κάθε τρόπο να παραμείνει στον μαστό, ενώ έχει χορτάσει θηλάζοντας είκοσι λεπτά, μπορείτε να το καθησυχάσετε με μια πιπίλα. Το τέχνασμα, βέβαια, δεν είναι σίγουρο ότι θα αποδώσει. Εάν αρνείται να τη δεχθεί, μην επιμένετε. Μην δίνετε πιπίλα σε μωρό μικρότερο των τεσσάρων έως έξι εβδομάδων γιατί έτσι παρεμποδίζεται η ρύθμιση της διαδικασίας του θηλασμού. Η διαδικασία του θηλασμού ρυθμίζεται, ξεπερνώντας τις δυσκολίες της γύρω στο τέλος του πρώτου μήνα.
Σ’ ένα μωρό είναι προτιμότερο να προσφέρετε μικρά και συχνά γεύματα γάλακτος, παρά μεγάλα και σε αραιά χρονικά διαστήματα. Βέβαια το τελευταίο είναι πιο ξεκούραστο για τη μητέρα. Αλλά, με το μεγάλο γεύμα που κάνουν όταν είναι ιδιαίτερα πεινασμένα, μερικά μωρά κάνουν εμετό. Ο εμετός τρομάζει τις μητέρες, φοβούνται ότι το μωρό θα πνιγεί. Υπάρχει, πράγματι, η πιθανότητα κατά τον εμετό να εισέλθει γάλα στις αναπνευστικές οδούς (βρόγχους, πνεύμονες) με πιθανό επακόλουθο βρογχοπνευμονία από εισρόφηση, αλλά η πιθανότητα αυτή είναι πολύ μικρή. Όλα τα μωρά κάνουν εμετούς, αλλά πολύ σπάνια έχουν προβλήματα από εισρόφηση.
Να το αφήσουμε να πνίγεται στο γάλα;
Είναι πράγματι τρομακτικό να βλέπει κανείς ένα μωρό να πνίγεται, να βήχει, να μην ξέρει να φτύσει, να κοκκινίζει, να βγάζει γάλατα από τη μύτη. Κρατήστε την ψυχραιμία σας, κρατήστε το σταθερά στην αγκαλιά σας και γυρίστε το με το κεφάλι προς τα κάτω, στρέφοντας το σώμα σας προς το κρεβάτι ή τον καναπέ που κάθεστε, για να μην γλιστρήσει και πέσει από την αγωνία σας στο πάτωμα. Συγχρόνως χτυπήστε το ελαφρά στην πλατούλα. Τονίζω το «ελαφρά» γιατί αλλιώς μπορεί να του κάνετε ζημιά. Με το κεφαλάκι έτσι στραμμένο προς τα κάτω – και όχι προς τα πάνω – εξέρχεται το γάλα από τους βρόγχους με τον νόμο της βαρύτητας. Δεν πειράζει αν βγει και λίγο από τη μύτη του.
Παίρνει όσο γάλα χρειάζεται;
Αυτή η ανασφάλεια διακατέχει σχεδόν όλους τους γονείς, όταν το μωρό τρέφεται αποκλειστικά με μητρικό θηλασμό. Μια καλή ένδειξη γι’ αυτό είναι η συχνότητα με την οποία βρέχονται οι πάνες του. Συνήθως τα μωρά που παίρνουν αρκετό γάλα βρέχονται έξι έως οκτώ φορές την ημέρα και αφοδεύουν τουλάχιστον δύο.
Άλλη ένδειξη είναι όταν το ακούτε να καταπίνει κατά την ώρα του θηλασμού. Σίγουρος όμως δείκτης επάρκειας του θηλασμού και καλής υγείας του μωρού αποτελεί ο έλεγχος του σωματικού βάρους του. Το μωρό, δηλαδή, το ζυγίζετε ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε βρεφοζυγό. Μην χρησιμοποιείτε οποιονδήποτε άλλο ζυγό. Καλό είναι να εξασφαλίσετε έναν βρεφοζυγό για το πρώτο τρίμηνο. Μερικές χρήσιμες συμβουλές είναι οι παρακάτω:
Ο βρεφοζυγός δεν πρέπει να είναι πολύ χρησιμοποιημένος γιατί μπορεί να μην είναι σωστός. Πρέπει να «παλαντζάρει» ωραία και όχι να «κολλάει». Το να παρεκκλίνει από την ακρίβεια κατά 20 γραμμάρια πάνω ή κάτω δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Εάν η απόκλιση είναι μεγαλύτερη, αλλάξτε τον. Για να σιγουρευτείτε ότι είναι σωστός, ελέγξτε τον με ένα τυποποιημένο βάρος δύο κιλών. Μην τον ελέγχετε χρησιμοποιώντας βάρος μόνο ενός κιλού. Μπορεί να μην αποκαλυφθεί το πρόβλημα που τυχόν θα υπάρχει. Ένα τέτοιο βάρος που εύκολα βρίσκεται σε κάθε σπίτι είναι τα μακαρόνια σε πακέτο με ζελατίνη και όχι σε χαρτόνι. Χάνουν λιγότερο απ’ όλα τα άλλα προϊόντα. Χρησιμοποιήστε, λοιπόν, τέσσερα πακέτα για να έχετε βάρους δύο κιλών.
Πώς θα ζυγίσετε το μωρό;
Βασικό είναι να ξέρετε πως τα νεογέννητα τις πρώτες μέρες της ζωής χάνουν από το βάρος γεννήσεως 170-340 γραμμάρια. Το βάρος αυτό το ανακτούν γύρω στη 10η ημέρα ζωής. Από κει και μετά κερδίζουν βάρος σταθερά. Το συχνό ζύγισμα δεν συνιστάται παρά μόνο σε περιπτώσεις που υπάρχει πρόβλημα. Ένα φυσιολογικό μωρό μπορείτε να το ζυγίζετε μια φορά την εβδομάδα ή το πολύ κάθε τέσσερις μέρες. Φροντίστε να είναι νηστικό (δύο ώρες μετά το γεύμα), χωρίς ρούχα και περίπου την ίδια ώρα της ημέρας κάθε φορά. Τις πρώτες εβδομάδες αναμένεται να κερδίζει πάνω-κάτω γύρω στα 150 γραμμάρια. Άλλα μωρά παίρνουν 12-15 γρ. την ημέρα κατά μέσον όρο κι άλλα φτάνουν τα 30-35 γρ. Εξαρτάται από το μωρό. Εάν το βάρος που κέρδισε είναι κάπως λιγότερο από το αναμενόμενο, μην ανησυχείτε για τη μία φορά. Εάν ο θηλασμός επαρκεί, θα το υπεραναπληρώσει τις επόμενες ημέρες. Μην ζυγίζετε το μωρό κάθε μέρα από το άγχος σας και οπωσδήποτε μην το ζυγίζετε πριν και μετά από κάθε γεύμα. Η τακτική αυτή θα σας μπερδέψει!
Φυλάξτε το γάλα που περισσεύει
Εάν το μωρό τρέφεται ικανοποιητικά και το γάλα περισσεύει, μπορείτε να το αφαιρέσετε προσεκτικά με θήλαστρο, αποθηκεύοντάς το μέσα σε ένα ή περισσότερα μπιμπερό. Σφραγίστε τα αμέσως και τοποθετήστε τα στο ψυγείο, εάν το μωρό μπορεί να καταναλώσει το γάλα μέσα στις επόμενες 48 ώρες. Σιγουρευτείτε ότι το ψυγείο διατηρεί καλή ψύξη. Εάν δεν πρόκειται να το χρησιμοποιήσετε μέσα σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, βάλτε το αμέσως στην κατάψυξη. Κολλήστε επάνω σε κάθε μπιμπερό ετικέτες με την ημερομηνία συλλογής. Όταν χρειαστεί να το χρησιμοποιήσετε, βγάλτε το μπιμπερό από την κατάψυξη και τοποθετήστε το μέσα σε δοχείο με χλιαρό νερό, αναδεύοντας συχνά. Μπορείτε το δοχείο αυτό με το νερό να το τοποθετήσετε και επάνω σε μάτι αναμμένο σε χαμηλή θερμοκρασία. Αν αφήσετε το μπιμπερό να ξεπαγώσει μόνο του σε θερμοκρασία δωματίου, υπάρχει ενδεχόμενο ν’ αναπτυχθούν μικρόβια γιατί η διαδικασία αυτή απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα. Το μητρικό γάλα διατηρείται με ασφάλεια στην κατάψυξη για δύο εβδομάδες, πιθανόν όμως έως και έξι μήνες
Μόλις το γάλα ξεπαγώσει, μπορεί να εμφανίσει μια ανομοιογένεια γιατί μπορεί να διαχωριστούν τα λιπαρά συστατικά του. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι είναι χαλασμένο. Ανακινήστε ελαφρά το μπιμπερό μέχρις ότου το γάλα δείξει ομοιογενοποιημένο.
Το γάλα που έχει ξεπαγώσει θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί μέσα σε τέσσερις ώρες. Μην το ξανακαταψύξετε ποτέ.
Ένα απόθεμα μητρικού γάλακτος μπορεί να σας επιτρέψει να λείπετε για κάποιες ώρες, να γυρίσετε στη δουλειά σας ή ακόμη να πάτε και ταξίδι αν χρειαστεί, χωρίς να αναγκαστείτε να δώσετε στο μωρό σας γάλα αγελάδας.
Δυσκολίες στον θηλασμό;
Ο μητρικός θηλασμός μπορεί να δημιουργήσει στην αρχή ενοχλήσεις. Οι περισσότερες όμως από αυτές ξεπερνιούνται με την πάροδο των ημερών, την εκπαίδευση και την εμπειρία. Μέχρι το τέλος του πρώτου μήνα επέρχεται η προσαρμογή. Πάντως να θυμάστε ότι όσο πιο συχνά θηλάζετε το μωρό, τόσο πιο πολύ γάλα παράγεται και τόσο περισσότερο διατηρείται ο θηλασμός. Αυτό γιατί με τις θηλαστικές κινήσεις ενεργοποιείται ο μηχανισμός εκροής γάλακτος με τη μεταβίβαση ερεθισμάτων από τα νεύρα της θηλής στον εγκέφαλο, μέσω της σπονδυλικής στήλης. Οι σούπες και τα κρεμμύδια δεν παίζουν κανένα ρόλο! Θηλασμός για έξι έως εννέα μήνες επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών του βρέφους τόσο από πλευράς σωματικής, όσο και συναισθηματικής.
Γάλα αγελάδας
Στην περίπτωση που ο μητρικός θηλασμός δεν εξελίσσεται ομαλά και τα μειονεκτήματα υπερτερούν από τα πλεονεκτήματα, όπως δηλαδή όταν το γάλα δεν επαρκεί ή έχει διακοπεί ή στην περίπτωση που παίρνετε φάρμακα – λίγα είναι τα φάρμακα, που όταν χορηγούνται δεν επιτρέπεται ο μητρικός θηλασμός – είτε εάν δεν είστε υγιής, αναζητήσετε ένα υποκατάστατο του μητρικού γάλακτος, προσαρμοσμένο πλήρως στις ανάγκες του βρέφους. Το γάλα της αγελάδας, παρά τις ελλείψεις ή τις υπερβάσεις του σε θρεπτικά συστατικά, αποτελεί μοναδική ιδανική βάση για τη βιομηχανική παραγωγή ενός καλού υποκατάστατου τις τελευταίες δεκαετίες. Μόνη σας θα βρείτε τον ιδανικό συνδυασμό για το τάισμα του μωρού, έτσι ώστε να είστε ικανοποιημένοι και οι δύο. Μπορείτε, λοιπόν, να χρησιμοποιήσετε το τροποποιημένο γάλα αγελάδας, το οποίο είναι και εμπλουτισμένο με σίδηρο. Το χορηγείτε ως συμπλήρωμα σε ένα ή περισσότερα γεύματα μητρικού θηλασμού ή αντικαθιστάτε ένα ή περισσότερα από αυτά ή ακόμα και όλα, εάν επιβάλλεται. Το γάλα αυτό προσεγγίζει το μητρικό, δεν περιέχει όμως ένζυμα, αντισώματα και πολλά άλλα πολύτιμα συστατικά που περιέχει το μητρικό. Στην ηλικία 0-6 μηνών χορηγείται το γάλα πρώτης βρεφικής ηλικίας, δηλαδή το νούμερο 1.
Προετοιμασία γάλακτος
Το γάλα θα πρέπει να ετοιμάζεται προσεκτικά, τόσο από πλευράς αναλογίας νερού και σκόνης γάλακτος, όσο και από πλευράς αποστείρωσης. Δεν θα πρέπει να το παρασκευάζετε ούτε πιο αραιό, γιατί το μωρό δεν θα τρέφεται επαρκώς και δεν θα κερδίζει βάρος, ούτε πιο πυκνό γιατί μπορεί να του προκαλέσει διάρροια και αφυδάτωση. Τα μπιμπερό και τα εξαρτήματά τους (θηλές, στεφανάκια, καπάκια) πρέπει να αποστειρώνονται με βρασμό ή στον αποστειρωτή. Εάν αποστειρώνονται με βρασμό, τα τοποθετείτε πλαγιαστά μέσα σε μια κατσαρόλα και προσθέτετε νερό τόσο, ώστε να φθάνει μέχρι τη μέση των μπιμπερό. Στάζετε και λίγο λεμόνι μέσα για να διαλύσει τα άλατα και σκεπάζετε την κατσαρόλα. Βράζετε τα μπιμπερό για δέκα λεπτά. Το τμήμα των μπουκαλιών που δεν σκεπάζεται από το νερό αποστειρώνεται από τους υδρατμούς, εφόσον η κατσαρόλα είναι σκεπασμένη με το καπάκι της. Εάν δεν στάξετε λεμόνι, τα μπιμπερό θ’ ασπρίσουν μετά από μερικά βρασίματα και δεν θα διακρίνονται οι διαβαθμίσεις τους. Μετά, όσο και να τα τρίβετε, δεν καθαρίζουν. Όταν βράσουν, αδειάζετε το νερό και τα διατηρείτε με την κατσαρόλα σκεπασμένη στο πάνω ράφι του ψυγείου, έτσι ώστε να μην στάζουν τα άλλα φαγητά επάνω τους. Τα βράζετε μια φορά το 24ωρο ή, καλύτερα, πρωί και βράδυ. Όταν χρησιμοποιείτε αποστειρωτή, ακολουθείτε τις οδηγίες του. Τα μπιμπερό αποστειρώνονται μέχρι την ηλικία των δύο-τριών μηνών, όταν το μωρό ζει σε σπίτι με καθαρή κουζίνα. Μετά πλένονται καλά με απορρυπαντικό κουζίνας και χλιαρό νερό και ξεπλένονται καλά με καθαρό νερό. Δεν πρέπει να παραμένουν σ’ αυτά ίχνη απορρυπαντικού. Το ξέπλυμα των μπιμπερό και των εξαρτημάτων τους μόνο με καυτό νερό δεν τα καθαρίζει. Χρειάζεται οπωσδήποτε και απορρυπαντικό. Έχω επιχειρηματολογήσει έντονα στο παρελθόν γι’ αυτό το θέμα με πολλούς γονείς. Προ καιρού συνάντησα ένα παιδάκι ηλικίας 2 ετών που μ’ έκανε πολύ να στεναχωρηθώ
Παρατήρησα στον ένα του ώμο μία πολύ μεγάλη ουλή.
– «Τι είναι το σημάδι αυτό;» ρώτησα τη μητέρα του.
– «Είχα τα μπιμπερό στον πάγκο της κουζίνας γεμάτα με καυτό νερό κι αυτό ανέβηκε να πάρει ένα για να πιει». Προφανώς τα μπιμπερό θα περιείχαν υπολείμματα γάλακτος και το παιδάκι ξεγελάστηκε από το χρώμα τους. Εκ των υστέρων σκέφτομαι: Ευτυχώς, γιατί θα μπορούσε να είχε χυθεί όλο αυτό το καυτό περιεχόμενο στο πρόσωπό του.
• Το νερό που χρησιμοποιείτε για να φτιάχνετε το γάλα πρέπει να είναι βρασμένο.
Πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην παρασκευή του γάλακτος γιατί σε περίπτωση που δεν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής, παραμονεύει ο κίνδυνος γαστρεντερίτιδας από επιμόλυνσή του με μικρόβια. Στις χώρες βέβαια όπου τα στάνταρ υγιεινής είναι υψηλά, ο κίνδυνος αυτός είναι αμελητέος. Στις τροπικές όμως χώρες και στην Ελλάδα, η επίπτωση είναι πολύ υψηλή.
Συντήρηση γάλακτος
• Γάλα το οποίο έχει περισσέψει στο μπιμπερό δεν θα πρέπει να το διατηρείτε για το επόμενο γεύμα.
• Γάλα σε σκόνη διαλυμένο στο νερό μπορεί, σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας, να διατηρηθεί στο ψυγείο επί 24 ώρες. Αν μου επιτρέπεται να διηθήσω την πληροφορία: Συμφωνώ, εφόσον είναι σίγουρο ότι το ψυγείο διατηρεί καλή ψύξη. Εάν όμως είναι καλοκαίρι, το ψυγείο φορτωμένο και τα άλλα παιδιά στο σπίτι απολαμβάνουν να διαλέγουν κρατώντας ανοιχτή την πόρτα του επί αρκετή ώρα, κάτι μέσα από αυτό; Ε, τότε επιτρέψτε μου να διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για την ασφάλεια της ψύξης του. Μία τακτική την οποία θεωρώ πιο ασφαλή και την οποία εφάρμοζα όταν τα παιδιά μου ήταν μικρά είναι η εξής: Γεμίστε τα μπιμπερό με τόσο βρασμένο νερό, όσο το γάλα που θέλετε να ετοιμάσετε για ένα γεύμα. Συναρμολογήστε τα και φυλάξτε τα στο ψυγείο χωρίς να ακουμπάνε σε άλλα τρόφιμα. Την ώρα του γεύματος βγάζετε ένα μπιμπερό με το αποστειρωμένο νερό από το ψυγείο και το τοποθετείτε σε δοχείο με χλιαρό νερό ώστε να έρθει σε κατάλληλη θερμοκρασία για την παρασκευή του γάλακτος.
• Μην ζεσταίνετε ποτέ το μπιμπερό με το γάλα στα μικροκύματα. Μετά το ζέσταμα το γάλα είναι καυτό, ενώ το μπιμπερό κρύο. Έτσι μπορεί να ξεγελαστείτε και να δώσετε καυτό γάλα στο μωρό, δημιουργώντας του εγκαύματα στη στοματική κοιλότητα.
• Υπάρχουν ηλεκτρικές συσκευές στις οποίες μπορείτε να τοποθετήσετε το μπιμπερό με το κρύο γάλα για να ζεσταθεί. Εάν είναι σίγουρο ότι μόλις ζεσταθεί το γάλα θα ταΐσετε το μωρό, χρησιμοποιήστε τις. Εάν το μπιμπερό παραμένει μέσα σ’ αυτές για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν ξέρετε από πότε και μετά το γάλα θ’ αρχίσει να «χαλάει».
Πόσο γάλα να παίρνει
• Εφόσον αποφασίσετε να σιτίσετε το μωρό με ξένο γάλα, καλό είναι τον πρώτο μήνα της ζωής του να μην του δίνετε ποσότητα που να ξεπερνά τα 120 κυβικά εκατοστά ανά γεύμα.
• Εάν το μωρό αδειάζει όλο το μπιμπερό, αυξήστε προσεκτικά την ποσότητα του γάλακτος τόσο, ώστε πάντα να περισσεύει λίγο.
• Όταν ταΐζετε το μωρό, κρατάτε πάντα το μπιμπερό καλά γυρισμένο, ώστε να καλύπτει το στόμιό του από γάλα. Αλλιώς, το μωρό καταπίνει αέρα και μπορεί να κάνει εμετό. Εάν το μωρό τον πρώτο ή και δεύτερο μήνα κάνει αναγωγές μετά το γεύμα, δηλαδή βγάζει λίγο πηγμένο γάλα στην άκρη του στόματος, είναι σωστό να αραιώσετε λίγο το γάλα που του προσφέρετε για έναν μήνα. Αυξάνετε, δηλαδή, κατά 5 γραμμάρια επιπλέον το νερό για την κάθε μεζούρα σκόνης γάλακτος. Στην ηλικία των έξι μηνών μπορεί η ποσότητα γάλακτος να φθάσει τα 240 κυβ. εκατοστά ανά γεύμα. Πάντως μην περιμένετε να παίρνει το μωρό σε κάθε γεύμα την ίδια ακριβώς ποσότητα γάλακτος. Μπορεί να υπάρξει γεύμα που θα πάρει 70-80 κυβ. εκατοστά ή και λιγότερο και με κανένα τρόπο να μην θέλει άλλο. Αφήστε το. Θα πεινάσει νωρίτερα και θα αναπληρώσει την ποσότητα στο επόμενο γεύμα. Δεν ταΐζετε ρομποτάκι! Ταΐζετε ανθρωπάκι και μάλιστα με απαιτήσεις… ταλέντου ευελιξίας από μέρους σας.
• Για τη συχνότητα των γευμάτων του βρέφους έως δύο μηνών και το ζύγισμά του κατά το πρώτο τρίμηνο ακολουθήστε την ίδια τακτική, όπως και με τα μωρά που θηλάζουν.
• Όταν τελειώσει το γεύμα, κρατήστε το βρέφος όρθιο στον ώμο σας, ή καθιστό στην αγκαλιά σας για να ρευτεί.
• Νερό ή άλλα αφεψήματα δεν χρειάζονται μέχρι ν’ αρχίσουν να προστίθενται στο διαιτολόγιό του στερεές τροφές. Το μωρό παίρνει το νερό που χρειάζεται με τον θηλασμό ή το ξένο γάλα. Μόνο όταν αισθάνεστε ότι κάνει ζέστη τού προσφέρετε ένα μπιμπερό με νερό, το οποίο δεν είναι και απαραίτητο να το θέλει. Δεν είναι απαραίτητο επίσης να χορηγείτε αφεψήματα ή έτοιμα ροφήματα αντί για νερό. Περισσότερο νερό θα χρειαστεί όταν είναι αδιάθετο, ιδιαίτερα όταν έχει πυρετό.
Χρήση θερμός;
Το μωρό κοιμάται! Τι αγγελούδι! Ξεχνάτε την κούραση και την αϋπνία σας μπροστά σ’ αυτό το θαύμα! Αλλά να! Σαν ν’ αρχίζει να κουνιέται. Ένα μουρμουρητό στην αρχή, μια φωνούλα σε λίγο. Ξυπνάει; Μάλλον. Μήπως είναι ώρα για να φάει; Ας δούμε για λίγο ακόμα. Μπορεί να ξανακοιμηθεί. Δεν περνάνε 15 δευτερόλεπτα και η φωνούλα γίνεται κλάμα. Τρέχετε να ετοιμάσετε το γάλα του (όταν δεν θηλάζετε). Μέχρι όμως το γάλα να ετοιμαστεί… ο κόσμος χάλασε! «Τόσο γοερό και ξαφνικό κλάμα, και ροδάκια να βάλω στο πόδια μου, το γάλα δεν ετοιμάζεται πιο γρήγορα» σκέφτεστε. «Τι να κάνω; Βρήκα. Το θερμός! Η λύση!». Ναι, ξέρω. Το δίκιο με το μέρος σας. Δεν μπορείτε ν’ ακούτε το παιδί σας να κλαίει, όπως και κάθε γονιός, εξάλλου. Προσπαθείτε, λοιπόν, να κάνετε το παν, ώστε να περιορίσετε τη διάρκεια του κλάματος στο ελάχιστο. Χρησιμοποιώντας θερμός… Έτσι το γάλα του μωρού ετοιμάζεται γρήγορα. Προσωπικά μάλλον δεν συμφωνώ και θα σας αναφέρω τους λόγους:
• Το θερμός αποτελεί σκεύος που δεν βράζεται, ούτε αποστειρώνεται με άλλο τρόπο.
• Συνήθως δεν αποσυναρμολογείται τελείως και επομένως ορισμένοι τύποι μπορεί να κατακρατούν υπολείμματα από το προηγούμενο νερό.
• Το νερό που βάζετε σ’ αυτό, αν και το βράσατε, για πόσο χρονικό διάστημα νομίζετε ότι θα μείνει αποστειρωμένο; Στη χλιαρή θερμοκρασία που διατηρείται μέσα το θερμός, μπορεί να αναπτυχθούν μύκητες. Έτσι μπορεί να μολυνθεί το πεπτικό σύστημα του μωρού με δημιουργία εμφανούς μυκητιασικού συγκάματος στην περινεϊκή χώρα (είναι η περιοχή των γεννητικών οργάνων) και μυκητώδους στοματίτιδας.
Το ξέρω, σας στεναχωρώ. Η λύση του θερμός εξυπηρετεί, και ιδιαίτερα στα ταξίδια. Όμως σας έχω μία πρακτική εναλλακτική λύση, από προσωπική εμπειρία: Όταν ταξιδεύαμε με το μωρό, καλύπτοντας αποστάσεις 500-600 χιλιομέτρων, για να επισκεφθούμε αγαπημένα πρόσωπα, έπαιρνα μαζί μου ένα μπρικάκι. Σε διαδρομές σαν κι αυτή με μωρό οι στάσεις είναι υποχρεωτικές. Όταν εμφανίζονταν τα πρώτα σημάδια πείνας, σταματούσαμε κοντά σ’ ένα εστιατόριο, ζαχαροπλαστείο ή ακόμα και καφενείο. Εκεί ζητούσα από το προσωπικό να μου επιτρέψουν να ζεστάνω λίγο νερό στο μπρικάκι. Όλοι με εξυπηρετούσαν με μεγάλη προθυμία. Μου φαινόταν κιόλας ότι το θεωρούσαν υποχρέωσή τους! Ιδέα μου ήταν;
Εάν η απομάκρυνση από το σπίτι δεν θα διαρκέσει πολύ, μπορείτε να βάλετε στο μπιμπερό που θα πάρετε μαζί σας την ποσότητα σκόνης γάλακτος, που αναλογεί σ’ ένα γεύμα του μωρού και να προσθέσετε το νερό την ώρα που θα το ταΐσετε. Το γάλα σε σκόνη δεν αλλοιώνεται μέσα στο μπιμπερό για αρκετό χρονικό διάστημα.
Τα μπιμπερό μπορεί να είναι γυάλινα ή πλαστικά.
Σε ηλικία 4½ -5 μηνών, που το μωρό μπορεί πια να κρατάει το μπιμπερό με τα χεράκια του, προτιμήστε τα πλαστικά που είναι πιο ελαφρά και επιπλέον δεν σπάνε. Είναι εξίσου υγιεινά με τα γυάλινα. Δεν συνιστώνται αυτά που έχουν σχεδιαστεί για να επιτρέπουν στο μωρό να τρώει μόνο του. Συντελούν στην ανάπτυξη τερηδόνας επειδή τα δόντια εκτίθενται στα σάκχαρα του γάλακτος για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Έτσι τα μικρόβια βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για ν’ αναπτυχθούν.
Μην ταΐζετε το βρέφος ξαπλωμένο και μην δίνετε μπιμπερό σε μεγαλύτερο παιδί όταν είναι επίσης ξαπλωμένο. Υπάρχουν οι κίνδυνοι της πνιγμονής και της ωτίτιδας. Η δεύτερη προκαλείται από εισροή γάλακτος στην ευσταχιανή σάλπιγγα και από κει στο μέσο αυτί.
Για τις θηλές
Το σχήμα της θηλής μπορεί να έχει τη μορφή σταγόνας ή να είναι ανατομικό. Ποιο είναι καταλληλότερο; Δεν ξέρω αν υπάρχει απάντηση. Αυτό που όμως συχνά διαπιστώνω είναι πως εάν ένα μωρό συνηθίσει τη μια μορφή θηλής, αρνείται να δεχθεί την άλλη. Εάν θέλετε να μεγαλώσετε την οπή της θηλής, κάψτε μια βελόνα ή καλύτερα το αιχμηρό τμήμα μιας παραμάνας ασφαλείας που είναι πιο χοντρό, σε μια φλόγα, μέχρι να κοκκινίσει. Αυτό το καμένο αιχμηρό άκρο περάστε το αμέσως μια φορά και σταθερά από την ήδη υπάρχουσα οπή της θηλής. Για να μεγαλώσετε λίγο την οπή το χέρι σας πρέπει να είναι σταθερό, γιατί αν τρέμει, η οπή γίνεται μεγάλη και το μωρό «πνίγεται». Προσπαθήστε να κάψετε τη βελόνα στο μπλε μέρος της φλόγας, δηλαδή στη βάση της. Αν την κάψετε στο κόκκινο μέρος, η βελόνα μαυρίζει. Το μαύρισμα αυτό παραμένει στην οπή της θηλής και δεν εξαφανίζεται ποτέ, όσο και να βράσετε τη θηλή και όσο να την πλύνετε με απορρυπαντικό. Δεν είναι και τόσο ωραίο να τη βλέπετε έτσι! Οι ανατομικές θηλές έχουν την οπή από τη μια πλευρά. Όταν προσφέρετε το μπιμπερό στο μωρό, τοποθετείτε τη θηλή με την οπή προς τα κάτω μέχρι την ηλικία των δύο μηνών γιατί έτσι μόνο του ρυθμίζει τη ροή του γάλακτος με τη γλώσσα του. Μετά την ηλικία αυτή, στρέφετε την οπή προς τα πάνω, οπότε το γάλα ρέει πιο ελεύθερα. Για τις θηλές σιλικόνης απαιτείται προσοχή. Εάν αρχίσουν να φθείρονται, μπορεί να κοπεί κομμάτι, ειδικά όταν το μωρό έχει δοντάκια. Θεωρητικά (;) επομένως υπάρχει κίνδυνος αποφράξεως λάρυγγος.
Οι θηλές που χρησιμοποιείτε στα μπιμπερό μπορεί να είναι από καουτσούκ ή σιλικόνη. Η οπή από την οποία ρέει το γάλα θα πρέπει να ελέγχεται κάθε φορά πριν από τη σίτιση του μωρού. Συχνά είναι βουλωμένη από πήγμα γάλακτος. Δοκιμάστε τη ροή γάλακτος, αναποδογυρίζοντας το μπιμπερό πάνω στη ράχη του άλλου σας χεριού. Έτσι ελέγχετε συγχρόνως και τη θερμοκρασία του γάλακτος. Οι σταγόνες του θα πρέπει στην αρχή να τρέχουν σαν βρυσούλα και μετά να πέφτουν με σταθερό ρυθμό η μία μετά την άλλη. Προσοχή στο μέγεθος της οπής της θηλής. Εάν η οπή είναι μεγάλη, το παιδί «πνίγεται» κατά τη διάρκεια της σίτισης. Εάν είναι μικρή, κουράζεται, σταματάει, δεν χορταίνει και δεν παίρνει βάρος.
Αυτά για τη διατροφή των πρώτων έξι μηνών. Για τη μεταβατική περίοδο (6-12 μηνών) θα μιλήσουμε στο επόμενο τεύχος.
