«Η ανικανότητα του θύματος να αμυνθεί είναι ο βασικότερος παράγοντας θυματοποίησης. Η Παρέμβαση είναι ευθύνη όλων. Εμπιστευτείτε τους θεσμούς. Απευθυνθείτε στη Δικαιοσύνη».
Με τις φράσεις αυτές ολοκλήρωσε χθες την ομιλία της στην σημαντική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε για το φαινόμενο της σχολικής βίας, γνωστό και ως BULLING, η Πρωτοδίκης Τακτική Ανακρίτρια και Ανακρίτρια Ανηλίκων καθώς και Αναπληρώτρια Δικαστής Ανηλίκων Πρωτοδικείου Ρόδου Αικατερίνη Καρτσιούνη.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μεταξύ άλλων η Πρωτοδίκης Ρόδου, ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που αφορά στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Το φαινόμενο καταγράφεται ήδη από την δεκαετία του ’70 αλλά πλέον έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στα σχολεία της χώρας μας.
Ο σχολικός εκφοβισμός εμφανίζεται με τις μορφές:
– του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια),
– του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα),
– του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές, ασέλγεια),
– του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).
Σχολικός εκφοβισμός και ποινικό αδίκημα
Ο ανήλικος δράστης λοιπόν κατά την εκδήλωση της παραβατικής, όπως ειδικότερα προαναφέρθηκε συμπεριφοράς του, στα πλαίσια του σχολικού εκφοβισμού, τελεί ποινικά αδικήματα. Οι πράξεις του δηλαδή στοιχειοθετούν, κατ’ αντικειμενική υπόσταση, πράξεις τιμωρητέες από τον ποινικό νομοθέτη.
Τι αδικήματα;
Εξύβριση, δυσφήμιση, συκοφαντική δυσφήμιση, απειλή, παράνομη βία, παράνομη κατακράτηση, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, αποπλάνηση παιδιού, ασέλγεια παρά φύση, βιασμός, κλοπή, ληστεία, φθορά ξένης ιδιοκτησίας, απλή σωματική βλάβη, απρόκλητη σωματική βλάβη, επικίνδυνη σωματική βλάβη, βαριά σωματική βλάβη, έκθεση, ανθρωποκτονία από δόλο ή αμέλεια.
Οι πράξεις αυτές τιμωρούνται με ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης, πρόκειται δηλαδή για πλημμελήματα ή κακουργήματα και διώκονται είτε κατ’ έγκληση είτε αυτεπάγγελτα.
Για να φτάσουμε όμως στο σημείο να συζητάμε για άσκηση ποινικής δίωξης, πρέπει να ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι η εκφοβιστική συμπεριφορά υπάρχει σε κάθε σχολείο και να υιοθετήσουμε πολιτικές κατά της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Πρέπει να κατορθώσουμε, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να κάνουμε τα παιδιά μας να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης τους και να μάθουν να «αντιδρούν».
Ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού έχει κάθε γονιός, κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας, καθένας από μας.
Γιατί η προσωπικότητα και η συμπεριφορά κάθε ατόμου διαμορφώνεται στην παιδική ηλικία και κατά τη διάρκεια αυτής πρέπει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο, εν τη γενέσει του.
Διότι το παιδί παραβάτης, ο ανήλικος νταής μπορεί να νουθετηθεί, να μετανοήσει, να αλλάξει, να διορθωθεί. Αν το αφήσουμε όμως μέσα στο πλήθος να χαθεί, μέσα στην αδιαφορία να ξεγλυστρίσει, αν του επιτρέψουμε να κρυφτεί μέσα στον γονεϊκό εγωισμό, στην μητρική αγκαλιά, τον πατρικό αντρισμό, θα έχουμε όλοι μας συμβάλει στην μετεξέλιξη του παιδιού-τσαμπουκά σε νεαρό-τραμπούκο, που από την σχολική αυλή θα καταλήξει να αυλίζεται σε κάποια φυλακή, ενώ εντωμεταξύ θα χει αφήσει στο διάβα του ραγισμένες καρδιές, πληγωμένες περηφάνιες, παιδιά θύματα που θα γίνουν, αν επιβιώσουν, ευνουχισμένοι ενήλικες ή εν δυνάμει θύτες που θα συνεχίσουν αυτή την ατέρμονη σειρά δυστυχισμένων ανθρωπίνων υπάρξεων.
Θα πρέπει να εντοπίσουμε το δράστη, να τον σωφρονίσουμε, να τον εντάξουμε και πάλι στο σύνολο. Άλλοτε με στοργή, άλλοτε με αυστηρότητα. Πάντα όμως αποφασιστικά.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε και να αποδεχτούμε ότι αντιμετωπίζουμε μία μάστιγα και να αποφασίσουμε ότι πρέπει να δράσουμε, ο καθένας ανάλογα με την ιδιότητα και το ρόλο του, αλλά και όλοι μαζί σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων.
Θα πρέπει όμως πρωτίστως να απλώσουμε το χέρι στο θύμα, να βρει υποστήριξη, αποκούμπι.
Το σχολείο ως σύστημα, έχει τις προϋποθέσεις να παράγει ή και να συντηρεί τη βία, αλλά και τις δυνατότητες να συμμετάσχει στην πρόληψη της βίας στο σχολείο και στην αντιμετώπιση της κακοποίησης – παραμέλησης στην οικογένεια. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αποτελέσουν ιδανική ομάδα για την αναφορά περιπτώσεων κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών. Αυτό οφείλεται κυρίως στην καθημερινή τους επαφή με τα παιδιά.
Διευθυντής του Σχολείου:
• Καταγράψτε το περιστατικό, πού και πότε συνέβη το περιστατικό, ποιοι συμμετείχαν, ποιοι παρατηρούσαν, τι ακριβώς έγινε
• Επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού και κανονίστε μια συνάντηση για να συζητήσετε
• Καθορίστε τις συνέπειες για το παιδί που εκφοβίζει
Εκπαιδευτικοί:
• Μιλήστε στο παιδί που εκφοβίζεται και ακούστε με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που έχει να σας πει. Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα ανταποκριθείτε άμεσα για να το προστατεύσετε και ότι είστε διαθέσιμος να παράσχετε κάθε δυνατή βοήθεια. Πείτε στο παιδί, να σας κρατά ενήμερο σχετικά με οποιαδήποτε εξέλιξη
• Συζητήστε με τους γονείς του παιδιού, εκφράστε τις ανησυχίες σας και δείξτε ότι είστε αποφασισμένος να αναλάβετε δράση
• Οδηγήστε το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του Διευθυντή και συζητήστε σοβαρά μαζί του για το περιστατικό
• Συζητήστε με τους γονείς του, αναλάβετε δράση.
Συμμαθητές μέσα στην τάξη:
• Υποστηρίξτε τον συμμαθητή σας που θυματοποιείται
• Διαφοροποιηθείτε από τους εκφοβιστές, δείξτε τους ότι δεν τους φοβάστε, ότι το θύμα δεν είναι μόνο του, ότι το θύμα δεν είναι στο περιθώριο, αλλά οι ίδιοι που επιδεικνύουν παραβατική συμπεριφορά
• Μη μένετε ουδέτεροι παρατηρητές, μη διστάσετε να αναφέρετε με ακρίβεια όλες τις λεπτομέρειες σε όποιον σας το ζητήσει
Γονείς παιδιού που εκφοβίζεται:
• Συνεργαστείτε στενά με το σχολείο
• Παρέχετε στο παιδί σας υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνετε
• Ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει το παιδί σας για τα συναισθήματά του και για τις ανάγκες του
• Παρακολουθείτε την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και την υγεία του παιδιού σας
• Να το μάθετε πώς να βάζει μόνο του όρια στη συμπεριφορά των άλλων, όταν το ενοχλούν, με φράσεις όπως: «Άσε με ήσυχο» ή «Μην με ενοχλείς».
• Βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει ότι δεν πειράζει αν δεν κερδίζει την αποδοχή όλων.
• Να το ενθαρρύνετε ν’ αποδεχτεί τις διαφορές ή τις ιδιαιτερότητές του και να καταλάβει ότι η μοναδικότητα του καθενός είναι ένα στοιχείο που του δίνει αξία.
Γονείς παιδιού που εκφοβίζει:
• Αποδεχθείτε το πρόβλημα
• Συζητήστε με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού που προκλήθηκε από το παιδί σας
• Συνεργαστείτε με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού σας σχετικά με τη βία
• Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με εσάς στο σπίτι.
• Επιβάλετε πειθαρχία, θέστε όρια.
Όλοι σας, ζητήστε τη συνδρομή αρμόδιων υπηρεσιών, κοινωνικής πρόνοιας και ψυχικής υγείας.
Μη διστάσετε να ενημερώστε τις αρμόδιες αστυνομικές αρχές ή τον αρμόδιο Εισαγγελέα ανηλίκων για το περιστατικό.
Ζητήστε προστασία, ζητήστε τιμωρία.
Τιμωρία και για τους ανήλικους δράστες και για τους γονείς τους, οι οποίοι βαρύνονται με το αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου.
Τιμωρούνται όμως όλοι οι ανήλικοι και με ποιόν τρόπο;
Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού, ορίζει ως παιδιά «όλα τα ανθρώπινα όντα με ηλικία μικρότερη των δεκαοκτώ ετών, εφόσον αυτά είναι ανήλικα κατά το εθνικό δίκαιο». Σύμφωνα με το Ελληνικό Ποινικό Κώδικα «ανήλικοι» νοούνται όσοι κατά την τέλεση της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ του 8ου και 18ου έτους συμπληρωμένων.
Ποσοστό 45% των ανηλίκων, που οδηγούνται στις αίθουσες των δικαστηρίων, αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από πέντε έως 15 χρόνια.
Κάθε χρόνο εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήματα της Ελλάδας κατά μέσον όρο 100 δράστες κάτω των 18 ετών. Το ποσοστό των έγκλειστων νέων ανέρχεται σήμερα στο 4,4% του συνόλου των κρατουμένων. Στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία είναι η μόνη χώρα που δεν φυλακίζει ανηλίκους.
Στην Ελλάδα τα όρια ηλικίας για την απόδοση ποινικών ευθυνών σε ανήλικους παραμένουν από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (τα 13 χρόνια, έναντι 14 και 15 που ισχύει στις περισσότερες χώρες). Οι ανήλικοι μέχρι 8 ετών είναι ποινικά ανεύθυνοι και οι ανήλικοι έως 13 ετών κρίνονται ατιμώρητοι διότι δεν τους καταλογίζεται η άδικη πράξη που έχουν τελέσει.
Τι σημαίνει αυτό;
Ότι υπάρχει αφενός ο σεβασμός στην ανηλικότητα αφετέρου το νομικό πλαίσιο, που μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη μέσω της επιβολής σε ανήλικους δράστες αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων ή του ποινικού σωφρονισμού, μέσω εγκλεισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.
Τα ανωτέρω βέβαια αφορούν σε ανηλίκους, άνω των 13 ετών που ο νομοθέτης έχει κρίνει ότι έχουν διάκριση, ότι κατανοούν την απαξία της πράξης τους και ότι είναι σε ηλικία που μπορούν να αντιληφθούν το άδικο, να υποστούν τις συνέπειες και να σωφρονιστούν.
Σύμφωνα με τον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα, υπάρχει και ακόμη μία διάκριση ανάλογα με την ηλικία στους ανήλικους άνω των 13 ετών.
Στους ανήλικους μεταξύ 13 και 15 ετών επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.
