«Δεν θα φας γλυκό!»
«Θα σε μάθω να με σέβεσαι!»
Αν οι τιμωρίες δίδασκαν, το ανθρώπινο είδος θα είχε προ πολλού πάψει να διαπράττει εγκλήματα.
Η ψευδαίσθηση προέρχεται, επίσης, από το γεγονός ότι οι τιμωρίες έχουν βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, όχι από άποψη εκπαίδευσης, αλλά ως μέσο ανακούφισης του τιμωρού, που, έτσι, αισθάνεται ότι έχει πάλι τον έλεγχο της κατάστασης. Διαφορετικά, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους χρησιμοποιούνται. Έχουν πολλά μειονεκτήματα:
– Απευθύνονται στα συμπτώματα και όχι στις αιτίες των προβλημάτων. Και μόνο γι’ αυτό, θα έπρεπε να τις αποφεύγουμε. Καθώς το πρόβλημα δεν λύνεται, δεν θα πάψει να εμφανίζεται σε άλλες παραβατικές συμπεριφορές, οδηγώντας μοιραία σε κλιμάκωση.
– Εμποδίζουν το παιδί να αντιμετωπίσει τις φυσικές ή λογικές συνέπειες των πράξεών του.
– Όταν δεν υπάρχει σχέση μεταξύ της συμπεριφοράς και της τιμωρίας, το παιδί δεν μαθαίνει τίποτε για τους λόγους για τους οποίους η πράξη αυτή ήταν μη αποδεκτή.
– Εμποδίζουν την ανάδυση του υγιούς αισθήματος της ενοχής, στρέφοντας την προσοχή του παιδιού προς τα αρνητικά του συναισθήματα για τον γονέα του: αδικία, θυμός, φόβος…
– Κάνουν το παιδί να ντρέπεται και, άρα, μπλοκάρουν ακόμη περισσότερο την υγιή αίσθηση της ενοχής που θα είχε επιτρέψει στο παιδί να συνειδητοποιήσει την πράξη του αντί να αισθάνεται ότι είναι κακό άτομο.
– Τα συναισθήματα που προκαλούνται από την τιμωρία διεγείρουν το κύκλωμα του άγχους και εμποδίζουν το παιδί να σκεφθεί τι έκανε. Η μνήμη λειτουργεί, ναι, όμως το παιδί θα θυμάται το άγχος, τον φόβο έναντι του γονέα και όχι αυτό που οδήγησε στην τιμωρία. Οι τιμωρίες δεν διδάσκουν παρά τον φόβο για την αστυνομία και όχι την υπευθυνότητα και την αυτοπειθαρχία.
– Ο φόβος και η ντροπή που προκαλούνται από τις τιμωρίες περιορίζουν τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες, γεγονός που έχει επίδραση στη νοητική απόδοση, τη συναισθηματική ζωή και την κοινωνικοποίηση.
– Ο γονέας χάνει προοδευτικά την εξουσία του, από τη μία επειδή το παιδί προστατεύει τον εαυτό του από τα δυσάρεστα συναισθήματά του με ένα «Δεν με νοιάζει» και από την άλλη, επειδή, εξαιτίας της μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης αναποτελεσματικότητάς τους, οι τιμωρίες πρέπει να γίνονται ολοένα και αυστηρότερες. Η τιμωρία δεν φανερώνει εξουσία. Τιμωρούμε επειδή δεν έχουμε εξουσία! Ο γονέας ασκεί μία φυσική εξουσία. Αν η εξουσία αυτή είναι αναγνωρισμένη, δεν υπάρχει κανένας λόγος να φανεί απολυταρχικός.
Οι γονείς τιμωρούν επειδή αισθάνονται ανίσχυροι και καταβεβλημένοι. Το παιδί το αντιλαμβάνεται και χάνει την εμπιστοσύνη στους γονείς του, αισθάνεται ανασφάλεια και αυτή η ανασφάλεια θα εκδηλωθεί στη συνέχεια μέσα από παραβατικές συμπεριφορές.
Ιζαμπέλ Φιλιοζά, Τα δοκίμασα όλα, Εκδόσεις Ενάλιος (Απόσπασμα)
