Ένα μωρό, έρχεται στον κόσμο εφοδιασμένο με ένα σωματάκι που θα το βοηθήσει να αντιληφθεί τον κόσμο που το περιβάλλει, αρχικά από τις αισθήσεις και τις σωματικές εμπειρίες του και σιγά-σιγά, θα το βοηθήσει να αποκτήσει εικόνα εαυτού μέσα από την κάλυψη των αναγκών του για τροφή και φροντίδα.
Ο παιδικός νους, επεξεργάζεται συνεπώς, ερεθίσματα τόσο από το εσωτερικό σώμα, όσο και από το εξωτερικό περιβάλλον, με το οποίο αλληλεπιδρά. Τα ερεθίσματα αυτά, θα αποτελέσουν αργότερα τα δομικά στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού.
Στην αρχή της ζωής ενός βρέφους, οι αισθήσεις προέρχονται από το ίδιο του το σώμα και μέσω της αλληλεπίδρασης με τα πρωταρχικά πρόσωπα της ζωής του, αποκτά περισσότερο σύνθετες ψυχικές λειτουργίες, όπως συναισθήματα, σκέψεις, λέξεις, ιδέες και πεποιθήσεις, ως συνέπεια των προ-λεκτικών και λεκτικών αναμνήσεων οι οποίες εντυπώνονται στις ψυχές των βρεφών, δημιουργώντας έναν πυρήνα σταθερότητας.
Η από μέρους μας έγκαιρη κατανόηση των ερεθισμάτων του παιδιού, αλλά και η σωστή επικοινωνία μαζί του, είναι τα κλειδιά τόσο για τη γλωσσική ανάπτυξή του, όσο και για τη δημιουργία μίας ασφαλής εικόνας εαυτού, μίας από τις σημαντικότερες παραμέτρους που θα καθορίσει τη μετέπειτα συναισθηματική του εξέλιξη, αλλά και τη μελλοντική του επιτυχία στο σχολείο και αργότερα στην κοινωνία ως υπεύθυνο και συναισθηματικά ώριμο πρόσωπο. Επιπρόσθετα, η καλή επικοινωνία με τα παιδιά, μας βοηθά στο να οργανώσουμε την καθημερινότητα μας με τρόπο που να ταιριάζει στο οικογενειακό προγραμματισμό και την ολοκληρωμένη φροντίδα των αναγκών των παιδιών μας.
Για την επικοινωνία, χρησιμοποιούμε το σώμα μας (κίνηση, αισθητήρια όργανα), τις αξίες μας (αντιλήψεις που μας αντιπροσωπεύουν) και τις προσδοκίες μας.
Η θετική ανταπόκριση των γονέων στις παιδικές ανάγκες (χωρίς να το υπερδιεγείρουν με υπερβολική ενασχόληση), βιώνεται από το παιδί ως ασφαλής επικοινωνία, η οποία σιγά-σιγά εσωτερικεύεται, δίνοντας του τη δυνατότητα να ανακουφίζεται και να αυτορρυθμίζεται εν τη απουσία τους.
Είναι σημαντικό, το παιδί μας να είναι «ορατό», να το νιώθουμε, να κατανοούμε τις προθέσεις του και να αντιλαμβανόμαστε να συναισθήματα του, πριν καλύψουμε κάποια ανάγκη του. Οι ενέργειες της από μέρους μας κατανόησης, ενισχύουν τον δεσμό εμπιστοσύνης μεταξύ γονέων και παιδιών και βοηθούν στην μετέπειτα ανάπτυξη της αναστοχαστικής λειτουργίας των παιδιών.
Αυτό σημαίνει ότι στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του, το παιδί θα μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική πραγματικότητα, θέτοντας τα θεμέλια για αποτελεσματικές εσωτερικές διεργασίες και ικανοποιητική διαπροσωπική επικοινωνία. Η κατάκτηση των ικανοτήτων της αναστοχαστικής λειτουργίας και της αίσθησης εαυτού, απαιτεί σταθερή θετική καθοδήγηση κι επικοινωνία, ώστε να δημιουργηθεί η βάση για τις προαναφερόμενες ασφαλείς ψυχικές διαδικασίες.
Ορισμένες τεχνικές που εξυπηρετούν τον παραπάνω σκοπό και ενισχύουν αποτελεσματικά τη σύνδεση και την εγγύτητα είναι οι εξής:
Απευθυνθείτε στο παιδί, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο και το επίπεδο κατανόησης του
Για τα βρέφη, παρατηρήστε που το παιδί εστιάζει την προσοχή του (σε ένα παιχνίδι, έναν ήχο, μία εικόνα) και ακολουθείστε κι εσείς την κατεύθυνση της προσοχής του παιδιού σας, προκειμένου να συντονιστείτε μαζί του. Τα παιδιά ασχολούνται κυρίως με το «εδώ και τώρα» και για το λόγο αυτό, οφείλετε να συντονιστείτε με το επίπεδο κατανόησης του παιδιού σας και να παρατηρήσετε κι εσείς μαζί του αυτό που παρακολουθεί. Μιλήστε του για αυτό, ώστε να του τραβήξετε την προσοχή. Προσέξτε πως το παιδί εκφράζεται, μπείτε στον δικό του κόσμο και προσθαθήστε να δείτε με τα δικά του μάτια. Εμπλουτίστε την εμπειρία του με λέξεις, για το τι βλέπει. Αφήστε του την πρωτοβουλία και βεβαιωθείτε ότι σας κοιτάει, πριν του πείτε τι θέλετε.
Αργή, απλή και συναισθηματικά τονισμένη ομιλία στο επίπεδο βλεμματικής επαφής με το παιδί
Χρησιμοποιείστε μικρές προτάσεις με απλό λεξιλόγιο και μιλάτε αργά και καθαρά. Ένα παιδί τριών ετών, μπορεί χρησιμοποιεί σύντομες προτάσεις. Εμπλουτίστε τη λεκτική του εμπειρία προσθέτοντας επίθετα ή αντωνυμίες, αναπτύσσοντας έτσι το λεξιλόγιο του. Ενθαρρύνετε την προσπάθειά του για αλληλεπίδραση κι επικοινωνία. Αφήστε το παιδί να δείξει αυτό που θέλει και υποστηρίξτε το κι εσείς με λέξεις. Δώστε προσοχή στα σημάδια που σας δίνει και συσχετίστε συμπεριφορές. Δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασμό σε αυτό που λέει. Τα παιδιά αντιδρούν θετικότερα σε καθοδήγηση που έχει μαλακό κι ενθουσιώδη τονισμό και χροιά φωνής. Σε κάθε περίπτωση, δώστε χρόνο και ευκαιρία στο παιδί να σκεφτεί και να αποκριθεί.
Συνοδεύστε την ομιλία σας με ενέργειες
Παρατηρήστε με ποια αίσθηση είναι συνδεδεμένο στη δραστηριότητα, από την οποία θέλετε να του τραβήξετε την προσοχή. Π.χ. παρακολουθεί (οπτική λειτουργία) τηλεόραση και είναι η ώρα για το φαγητό; Πηγαίνετε να καθίσετε δίπλα του και για ένα ή δύο λεπτά παρακολουθείστε μαζί του το πρόγραμμα. Συνδεθείτε μαζί του, ρωτώντας με ενδιαφέρον για αυτό που παρακολουθεί. Καθοδηγήστε θετικά, με ήρεμη χροιά φωνής, ότι θα θέλατε να έλθει να καθίσει μαζί σας στο τραπέζι, όπου θα συζητήσετε περισσότερα για το θέμα. Διαπραγματευτείτε μαζί του, χωρίς να εκνευρίζεστε για το τι θα περιμένατε από το παιδί, χωρίς να αγνοείτε το ενδιαφέρον του, αλλά θέτοντας τα αποδεκτά όρια.
Χρησιμοποιείστε κοινωνικά αποδεκτούς και θετικούς τρόπους επικοινωνίας
Επικοινωνήστε προκειμένου να μεταφέρετε ένα μήνυμα που ο δέκτης θα κατανοήσει. Η επικοινωνία είναι μία ανθρώπινη ανάγκη και αποτελεί μέρος της κοινωνικότητας ενός προσώπου. Σκεφθείτε ότι εκτός από τα λόγια μπορείτε να συνοδεύσετε τον τρόπο επικοινωνίας με εκφράσεις προσώπου, νοήματα, προσωδία ή στοιχεία σωματικής έκφρασης που υποδεικνύουν και υποστηρίζουν τις προθέσεις και τη διάθεση σας. Αντικαταστήστε τις εκφράσεις του «μην…», σε «θα ήθελα να…», ώστε να βοηθάτε την αντιληπτική κατανόηση της πληροφορίας από τον παιδικό εγκέφαλο. Έτσι, δείχνετε ότι δεν δίνετε εντολές, αλλά ότι έχετε διάθεση να επικοινωνήσετε θετικά.
Παρατηρήστε. Δώστε επιλογές. Βρείτε τρόπους διαπραγμάτευσης.
Κατανοήστε το εύρος της προσοχής που μπορεί να έχει ένα παιδί σε κάθε ηλικία. Τα βρέφη (έως έξι μηνών) μπορούν να εστιάσουν σε κάτι μόνον για λίγες στιγμές και σταδιακά αυξάνουν τον χρόνο προσοχής τους σε ένα ερέθισμα. Στην παιδική ηλικία, η εστιασμένη προσοχή (παιχνίδι, «θέλω») είναι αρκετά δύσκολο να μετακινηθεί. Μετά τον τέταρτο χρόνο της ζωής, το παιδί, αποκτά συνήθως την ικανότητα να εστιάζει σε ένα παιχνίδι για παραπάνω από μερικά λεπτά και να παρακολουθεί δύο ή περισσότερα πράγματα ταυτόχρονα. Αυτή είναι και η ηλικία που μπορούμε να προσφέρουμε επιλογές σε ένα παιδί. Πχ «Θα ήθελες χυμό ή φρούτο;», «Τι θα ήθελες να κάνεις πρώτο, να κάνεις το μπάνιο σου ή να πλύνεις τα δόντια σου;», «Θα ήθελες να φορέσεις το κόκκινο ή το μπλε μπλουζάκι σου;». Ενισχύστε την επιλογή δραστηριοτήτων με νοήματα και τη γλώσσα του σώματος, ή δείχνοντας τις λύσεις με τα χέρια σας (π.χ. τα μπλουζάκια).
Πειραματιστείτε στην επικοινωνία και επαναπροσδιορίστε την προσέγγιση σας
Μαγνητοφωνήστε για λίγα λεπτά την επικοινωνία με το παιδί σας. Αργότερα, ακούστε με ησυχία και προσοχή το απόσπασμα και διαπιστώστε ποιο μοτίβο επικοινωνίας ακολουθείτε: πόσο και πότε μιλάτε, προστάζετε, παροτρύνετε, παρακαλείτε; Πως απαντά και πως επικοινωνεί το παιδί σας; Αποφασίστε, πόσο αποτελεσματική είναι η επικοινωνία σας και σκεφθείτε τυχόν διορθωτικές κινήσεις που θα την διευκολύνουν στο μέλλον
Μιλήστε για τις σκέψεις και τα συναισθήματα
Παρατηρήστε και εκφράστε τα δικά σας συναισθήματα, αλλά και αυτά του παιδιού σας. Μιλήστε με σαφήνεια κι ειλικρίνεια για τις σκέψεις σας, βοηθώντας το παιδί να αναγνωρίσει τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, αλλά και την προσδοκία από ενέργειες και πράξεις.
Διαβάστε του παραμύθια
Όταν το μικρό σας φτάσει στο στάδιο της φανταστικής σκέψης (μετά τα δύο έτη), μπορείτε να μοιράζεστε μαζί του μαγικές στιγμές με την ανάγνωση παραμυθιών. Τα παραμύθια κεντρίζουν τη φαντασία του νου και μιλούν συμβολικά για τις συμπεριφορές και τις σχέσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Μέσα από τις ιστορίες, τα παιδιά, μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα την πραγματικότητα και να εντάξουν στην αντίληψη τους, μοτίβα συμπεριφορών. Συζητήστε μαζί του, για τις αποδεκτές και τις μη αποδεκτές συμπεριφορές, για τις συνέπειες και τα αισθήματα που προκαλούν στο ίδιο και στους άλλους ανθρώπους.
Χαρίκλεια Μανουσάκη – Επιστημονική Συνεργάτης σε Θέματα Ψυχικής Υγείας κι Επικοινωνίας – e-mail:[email protected]:6974 477 556
