Μαθαίνοντας τo A B C.. της Συμπεριφοράς!

«Άσχημες» συμπεριφορες, «δύσκολες» συμπεριφορές, ««ανάρμοστες» συμπεριφορες. Συμπεριφορές που φέρνουν σε δύσκολη θέση κυρίως το παιδί αλλά κι εμάς (γονείς, δασκάλους, ειδικούς) και που θέλουμε να τις σταματήσουμε ή να τις αλλάξουμε.  Για να το πετύχουμε αυτό, θα πρέπει να γνωρίζουμε τα βασικά!

Δηλώστε συμμετοχή και κερδίστε ένα ταξίδι στην Disneyland για ΟΛΗ την οικογένεια και πολλά φανταστικά δώρα

[babyPostAd]Οι  συμπεριφορές δεν είναι τυχαίες. Κάτι τις προκαλεί, κάποιο σκοπό υπηρετούν ή κάποια ανάγκη καλύπτουν και κάτι συντηρεί την εμφάνισή τους. Για να επιχειρήσουμε την αλλαγή μιας συμπεριφοράς, πρέπει πρώτα να εντοπίσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες μέσα από προσεκτική και συστηματική παρατήρηση και καταγραφή. Να κάνουμε δηλαδή «λειτουργική ανάλυση» μιας συμπεριφοράς, πριν επιχειρήσουμε την «τροποποίησή» της.

Η προσεγγιση «Α Β C»

A, antecedent, προγενόμενο: Παρατηρούμε ό,τι μπορεί να προηγηθεί μιας συγκεκριμένης συμπεριφορές, όπως μια συγκεκριμένη συνθήκη, ένα πρόσωπο, μια απαίτηση, καθώς κάτι από αυτά μπορεί να πυροδοτεί την εμφάνισή της.

B, behavior, συμπεριφορά: Ορίζουμε μια συμπεριφορά-στόχο για να παρατηρησουμε και να τροποποιήσουμε. Θα πρέπει να είναι παρατηρήσιμη και μετρήσιμη (π.χ φωνές, επιθετικές χειρονομίες)  κι όχι ενας χαρακτηρισμος ή δική μας ερμηνεια ή μια γενική περιγραφή (κακή συμπεριφορά, προκλητικότητα, ζήλεια, ανυπακοή).

C, consequences, συνέπειες: Παρατηρούμε ό,τι ακολουθεί μια συμπεριφορά, όπως εμπλοκή κάποιου προσώπου, αλλαγή στο περιβάλλον, αλλαγή σε δραστηριότητα, πρόσβαση σε κάτι επιθυμητό, καθώς κάτι απο αυτά μπορεί να ενθαρρύνει την επανεμφάνισή της.

Έχοντας παρατηρήσει μια συμπεριφορά για αρκετό διάστημα συστηματικά, καταγράφοντας κάθε εμφάνισή της, με τα προγενόμενα και τις συνέπειές της, μπορούμε να την καταλάβουμε και να την ερμηνεύσουμε καλύτερα κι ανάλογα να πράξουμε για να την τροποποιήσουμε.

Μπορεί να χρειαστεί αλλάξουμε κάτι στο περιβάλλον ώστε να προλάβουμε μια συμπεριφορά.  Μπορεί να χρειαστεί να υποστηρίξουμε το παιδι βοηθώντας το να βρει μια άλλη συμπεριφορά που εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό αλλά με διαφορετικό τρόπο. Μπορεί επίσης να αλλάξουμε τις συνέπειες που εμείς έχουμε τον έλεγχο τους, ώστε να επιτυχουμε την απαραίτητη αλλαγή.

Παραδείγματα από την καθημερινότητα

Ο μαθητής που την ώρα του μαθήματος μιλά κι ενοχλεί με οποιονδήποτε τρόπο τους γύρω του (συμπεριφορά στόχος) κάνει τους άλλους να ασχοληθούν μαζί του (με πιθανές συνέπειες  η δασκάλα να επιπλήττει, οι άλλοι να γελούν, η διευθύντρια να καλεί στο γραφείο και να συμβουλεύει), καλύπτοντας έτσι την ανάγκη του για προσοχή (πιθανό προγενόμενο η ανία ή η δυσκολία σε κάποιο μάθημα). Αν η αναγκη για προσοχή καλυφθεί με θετικό τροπο (συχνότερος έπαινος από τη δασκάλα, ευκαιρία για συνεργασία μεταξύ μαθητών στην τάξη, ενθάρρυνση να ζητά βοήθεια σε ό,τι χρειάζεται) δεν θα χρειαστεί να καταφύγει στην ίδια συμπεριφορά.

Το παιδί με αναπτυξιακή δυσκολία και δυσκολία στον προφορικό λόγο, αρχίζει να φωνάζει και χτυπά (συμπεριφορά-στοχος), οπότε ο φροντιστής για να το κάνει να ξεχαστεί τού δίνει κάποιο γλυκό (συνέπεια), το οποίο δείχνει να τον ηρεμεί. Το παιδί με τον καιρό «μαθαίνει» ότι θα εχει πρόσβαση σε γλυκό με τις φωνές και τα χτυπήματα, οπότε καταφεύγει σε αυτά όταν θέλει γλυκό. Εδώ θα χρειαστεί να ενισχυθούν και να εξασκηθούν οι επικοινωνιακές δεξιότητες του παιδιού ωστε να μπορεί να ζητά άμεσα και ήρεμα αυτό που θέλει.

Ο αδελφός που έχει αναγκη για προσωπικό χρόνο και αποκλειστική προσοχή από το γονιό μπορεί να δείχνει επιθετικότητα (λεκτική ή σωματική) προς τον αδελφό του (συμπεριφορά στόχος), επειδή ξέρει ότι θα τον στείλουν στο δωμάτιό του και θα του απευθυνθούν για να τον νουθετήσουν (συνέπειες που καλύπτουν τις ανάγκες του αλλά όχι με τον κατάλληλο τρόπο).

Παιδιά με υπερευερεθιστότητα σε συγκεκριμένους ήχους μπορεί να κάνουν εκρηξεις θυμού (συμπεριφορά στοχος) σε εξωτερικούς χώρους ώστε να διακοπεί η βόλτα και να γυρίσουν σπίτι (συνέπεια), αποφεύγοντας έτσι το δυσάρεστο ερέθισμα-προγενόμενο, π.χ τη βουή του πλήθους σε ένα εμπορικό κέντρο.

Πολύ σημαντικό είναι να έχουμε στο νου ότι η τροποποίηση συμπεριφοράς είναι ένα μέσο να αλλάξουμε συμπεριφορές που πρωτίστως δυσκολεύουν το ίδιο το παιδί στην καθημερινότητά του και όχι μέσο να χειριστούμε τη συμπεριφορά του ώστε να ειναι σύμφωνη με τις επιθυμίες μας ή με ότι θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες μας.

Επίσης, παρεμβάσεις που απλά «κοβουν» μια συμπεριφορά (π.χ απειλές, τιμωρίες) είναι μακροπρόσθεσμα αναποτελεσματικές αλλά και βλαπτικές για το παιδί, αφού μπορεί να ενισχύσουν μια αλληλουχία συμπεριφορών που δυσκολεύουν το παιδί και τους γύρω του. Είναι εξαιρετικά σημαντικό η τροποποίηση μιας συμπεριφοράς να γίνεται μετά από λειτουργική ανάλυση, γιατί μόνο έτσι εστιάζουμε στην ανάγκη του παιδιού ή τη δυσκολία που αντιμετωπίζει και το βοηθάμε να ανταπεξελθει με τρόπο που προάγει την καλή ψυχική του υγεία.