Γράφει η Μαρία Κωνσταντινοπούλου
Ο ρόλος του γονέα απέναντι στο παιδί του, πέρα από τα σημαντικά και βασικά, δηλαδή να προσπαθεί για την ψυχική και σωματική του υγεία και ισορροπία, τα οποία και επιδιώκονται με την ανευ όρων αγάπη, την παροχή ασφάλειας, την δυνατότητα απόκτησης νέων εμπειριών, την ένταξή του σε διάφορες και διαφορετικές ομάδες-πλαίσια, την αναγνώριση και παραδοχή του, την αναγνώριση της προσπάθειάς του και όχι απαραίτητα (όπως συνήθως συμβαίνει) του αποτελέσματος, καθώς και την ενίσχυση της υπευθυνότητάς του, ένα άλλο πολύ σημαντικό είναι η θέσπιση και τήρηση των ορίων!
.
Με τα παιδιά μας δεν είμαστε φίλοι. Σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζονται οι έννοιες ”είμαι κοντά” με το ”είμαι φίλος”, παρόλο που πολύ συχνά συνχέονται. Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς είναι αυτό που κάνει το παιδί να καταλάβει τους κανόνες της οικογένειας, καθώς επίσης και το τι περιμένουν οι άλλοι από αυτό.
Τα όρια στη συμπεριφορά αποτελούν σημαντικότατο στοιχείο στην ανατροφή των παιδιών. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλον με σταθερά όρια, τείνουν να αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και ασφάλεια. Οι γονείς από την άλλη που δεν εφαρμόζουν κανόνες πειθαρχίας μεγαλώνουν παιδιά τα οποία πολλές φορές συμπεριφέρονται προκλητικά δοκιμάζοντας με αυτό τον τρόπο τους γύρω τους και τις αντιδράσεις τους. Για τον λόγο αυτό, κύριο μέλημα θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη της ηθικής αντίληψης και της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών που θα τα βοηθήσει να καταλάβουν την σημασία της πρέπουσας συμπεριφοράς ανάλογα με το κάθε πλαίσιο (οικογενειακό, σχολικό, κλπ).
.
Οι κοινωνίες μας ευτυχώς έχουν αλλάξει. Και αφού πέρασαν από πολλά στάδια οικογενειακών σχημάτων, από την πατριαρχική οικογένεια στην απόλυτη αμφισβήτηση της αντρικής ανωτερότητας, έφτασαν στη σημερινή πραγματικότητα όπου τα δύο φύλα μάχονται για την υπεροχή των ατομικών τους δικαιωμάτων.
.
Τι γίνεται όμως με τα παιδιά που αναπτύσσονται μέσα σε οικογένειες όπου οι ρόλοι δεν είναι σαφείς και οι γονείς σχεδόν ξεκάθαρα ανταγωνίζονται για τα δικαιώματά τους?
Τα παιδιά ασφαλώς αναγνωρίζουν και τα δικά τους δικαιώματα. Αυτό όμως που δεν τους είναι ξεκάθαρο είναι ο τρόπος με τον οποίο διεκδικεί κάποιος τα δικαιώματά του. Συνήθως η αντίληψη που έχουν είναι πως οι γονείς έχουν ευθύνες και υποχρεώσεις, ενώ εκείνα έχουν δικαιώματα. Στον λανθασμένο αυτό τρόπο σκέψης οδηγούνται κυρίως όταν υπερπροστατεύονται από τους γονείς τους, όταν δεν είναι ελεύθερα να μάθουν από τις συνέπειες μιας πράξης τους. Ο δημοκρατικός γονιός είναι απλά εκείνος που ενθαρρύνει και επιτρέπει στο παιδί του την εκλογή, τη λήψη αποφάσεων και την εμπειρία και ευθύνη των αποτελεσμάτων (αποκλείοντας ασφαλώς τα ακραία και επικίνδυνα).
Αν ένας γονιός θεωρεί σωστό πως έχει το δικαίωμα να περνάνε οι δικές του αποφάσεις, το μόνο που καταφέρνει είναι να ανατρέφει παιδιά τα οποία θα μάθουν είτε να υπακούν και να υποχωρούν, είτε να θεωρούν δεδομένο πως και οι γύρω τους θα πρέπει να υπακούν στις δικές τους επιθυμίες.
.
Οι όροι ‘Ισοτιμία’ και ‘Ισότητα’ πολύ συχνά συνχέονται μέσα στις οικογένειες. Ασφαλώς όλα τα μέλη είναι ισότιμα ως προς την αξία και την αξιοπρέπειά τους ως άνθρωποι και έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται.
Ο αμοιβαίος σεβασμός διδάσκεται μόνο όταν εμείς οι ίδιοι είμαστε σταθεροί στα προσωπικά μας δικαιώματα και όχι αυταρχικοί και στερητικοί στα δικαιώματα των παιδιών μας.
Πολλοί γονείς χρησιμοποιούν τη μέθοδο αμοιβής-τιμωρίας στα παιδιά τους. Το πιθανότερο είναι πως οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε οι ίδιοι μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα πειθαρχίας. Η μέθοδος αυτή έχει πολλά μειονεκτήματα, και αποτελεί ίσως την βασική αιτία γιατί τα παιδιά μας τελικά δεν μας ακούν και δεν μεγαλώνουν με υπευθυνότητα.
.
Με το να τιμωρούμε το παιδί όταν δεν υπακούει και να το ανταμοίβουμε όταν συμμορφώνεται, γινόμαστε εμείς επί της ουσίας οι βασικοί υπεύθυνοι της συμπεριφοράς του, δυσκολεύοντας τη λήψη των δικών του αποφασεων. Ενισχύουμε την ”καλή” συμπεριφορά όταν είναι παρόν κάποιος ενήλικας, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά αυτή να μην γενικεύεται και σε άλλα πλαίσια, καθώς επίσης χωρίς να το καταλαβαίνουμε προκαλούμε οι ίδιοι την αντίδραση του παιδιού, επιμένοντας στο να υπακούσει στους κανόνες μας.
Αντίθετα από τα παραπάνω, μπορούμε να θέσουμε σε εφαρμογή το σύστημα των Συνεπειών. Πρόκειται για μία μέθοδο με πολλά θετικά στοιχεία και με ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα. Το παιδί μαθαίνει να είναι υπεύθυνο για τις πράξεις του και όχι ο γονέας. Υπάρχουν οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες.
Παράδειγμα φυσικών συνεπειών
Tο παιδί επιμένει να μην θέλει να φορέσει μπότες παρόλο που βρέχει. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας κίνησης θα είναι να βραχούν τα πόδια του.
Το παιδί επιμένει να μην θέλει να φάει πρωινό πριν φύγει για το σχολείο. Το αποτέλεσμα θα είναι να πεινάσει στο σχολείο.
Τίποτα από τα παραπάνω επί της ουσίας δεν θέτουν σε κίνδυνο το παιδί, γι’αυτό και επιτρέπουμε να πάρει μόνο του την απόφαση. Στις περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος για το παιδί, θέτουμε σε εφαρμογή τις λογικές συνέπειες οι οποίες θα πρέπει να είναι άμεσες, λογικές και να έχουν σχέση με τη συμπεριφορά του παιδιού. Σε αυτή την περίπτωση, η στάση του γονιού είναι φιλική καθώς και ο τόνος της φωνής του.
Παράδειγμα τιμωρίας \ λογικής συνέπειας
1. ΤΙΜΩΡΙΑ
Μαμά: ” Μαρία μιλάω στο τηλέφωνο. Σβήσε την τηλεόραση γιατί δεν ακούω τίποτα!”
ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Μαμά: ”Μαρία επειδή μιλάω στο τηλέφωνο και δεν ακούω, χαμήλωσε την τηλεόραση ή βγες έξω λίγο να παίξεις. Αποφάσισε τι από τα δύο θες”.
Πρέπει πάντα να δίνουμε στο παιδί επιλογές να διαλέξει, αλλά ταυτόχρονα να σεβόμαστε την προσωπικότητα του παιδιού. Γιατί το πιο πάνω παράδειγμα, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε τιμωρία εάν δεν δώσουμε βάση στην στάση μας και στον τόνο της φωνής μας :
Μαμά: ”Μιλάω στο τηλέφωνο και δεν ακούω, χαμήλωσέ την ή βγες έξω!”
2. ΤΙΜΩΡΙΑ
Μαμά: (θυμωμένα) ”100 φορές σου έχω πει να βάζεις τα άπλυτά σου στο καλάθι!! Για το λόγο αυτό δεν έχει παγωτό το απόγευμα!”
ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Oι συνέπειες θα πρέπει να έχουν σχέση με την προβληματική συμπεριφορά:
Μαμά: ”Σήμερα θα βάλω πληντύριο. Δεν θα μπορέσω να πλύνω τα ρούχα σου εφόσον δεν είναι στο καλάθι. Γι’αυτό θα φοράς τα ίδια ρούχα και αύριο αν αποφασίσεις να μην τα βάλεις στο καλάθι”.
3. ΤΙΜΩΡΙΑ
Μαμά: ”Άργησες για άλλη μια φορά να επιστρέψεις. Η ώρα έχει πάει 11! Μην περιμένεις να βγεις το επόμενο Σάββατο! Ξέχνα και τον υπολογιστή για μια βδομάδα!”
ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Αφορά στην τωρινή συμπεριφορά του παιδιού και όχι για ό,τι συνέβη στο παρελθόν. Επίσης θα πρέπει η συνέπεια να έχει σχέση με το γεγονός και όχι με κάτι που δεν είναι σχετικό με αυτό (υπολογιστής).
Όταν λοιπόν έρθει πάλι η μέρα που το παιδί θα θελήσει να ξαναβγεί:
”Λυπάμαι αλλά επειδή δεν φαίνεται να είσαι υπεύθυνος για την ώρα που επιστρέφεις, μπορείς να το προσπαθήσεις την επόμενη βδομάδα πάλι”.
4. ΤΙΜΩΡΙΑ
Τα δύο αδέρφια την ώρα του φαγητού παίζουν στο τραπέζι και ενοχλούν τους υπόλοιπους.
”Σταματήστε τώρα ή πάτε για ύπνο αμέσως”
ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
”Μπορείτε να ηρεμήσετε, ή να πάτε μέσα και να επιστρέψετε όταν θα είστε έτοιμοι για φαγητό”.
Με την μέθοδο αυτή των συνεπειών, μαθαίνουμε στα παιδιά να αποφασίζουν υπεύθυνα και όχι να υποτάσσονται. Επιλέγοντας, παίρνουν ταυτόχρονα και την ευθύνη των επιλογών αυτών και μέσα από τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα της εκλογής τους, τελικά μαθαίνουν.
Μαρία Κωνσταντινοπούλου
Ψυχοπαιδαγωγός-Συντονίστρια Σχολών Γονέων
Ψυχολογία (BA), Ειδική αγωγή (BTEC), Παιδοψυχολογία (MSc)
6971935747- 2114014768
Ιδιωτικό γραφείο στην Ηλιούπολη
