Ορισμένοι άνθρωποι όταν τρώνε συγκεκριμένες τροφές οδηγούνται σε μια κακή αντίδραση της φυσιολογίας του οργανισμού. Αυτή η τροφική υπερευαισθησία (food-hypersensitivity) όταν περιλαμβάνει την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος ονομάζεται τροφική αλλεργία ενώ όταν δεν περιλαμβάνει κάποια ανοσοποιητική αντίδραση ονομάζεται τροφική δυσανεξία (food intolerance). Αν και ο πραγματικός επιπολασμός της τροφικής υπερευαισθησίας είναι δύσκολο να υπολογιστεί, εκτιμάται ότι 1-10% των παιδιών και των ενηλίκων έχουν κάποια τροφική αλλεργία, ποσοστό που διαφοροποιείται από τον υπο μελέτη πληθυσμό.
Aπό την επιστημονική ομάδα του διατροφολόγου Ευάγγελου Ζουμπανέα diatrofi.gr
Τροφική αλλεργία versus τροφική δυσανεξία
Η τροφική αλλεργία συμβαίνει όταν το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά λανθασμένα σε τροφικές πρωτεΐνες τις οποίες νομίζει ως επιβλαβείς και δρα εναντίον τους. Όταν τα συμπτώματα είναι άμεσα (μέσα σε 2 ώρες από την κατανάλωση της τροφής), συνήθως περιλαμβάνει την παραγωγή ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) που συνοδεύεται από έκλυση ισταμίνης προκαλώντας κλασικά συμπτώματα όπως έκζεμα στα παιδιά, κνησμό, εφίδρωση, πρήξιμο, ακόμη και διάρροια ή έμετο. Τα συμπτώματα ποικίλουν σε ένταση και στην χειρότερη των περιπτώσεων μπορεί να προκληθεί έως και αναφυλαξία που ως τύπος αλλεργίας επίσης περιλαμβάνει την παραγωγή IgE (IgE mediated food allergy). Όταν τα συμπτώματα καθυστερούν (εμφανίζονται μετά από 2 ώρες) η αλλεργική αντίδραση (εμετό, διάρροια, δυσκοιλιότητα και δερματικές αντιδράσεις) περιλαμβάνει την συμμετοχή άλλων κυττάρων του ανοσοποιητικού και όχι των Β-κυττάρων και την απελευθέρωση IgE (non-IgE mediated food allergy). Μία αλλεργική αντίδραση λοιπόν πάντα περιλαμβάνει το ανοσοποιητικό σύστημα και συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν είτε σύντομα μετά την κατανάλωση αλλεργιογόνου τροφής (άμεσου τύπου αντίδραση) είτε ακόμη και μερικές μέρες μετά την κατανάλωση τροφής (καθυστερημένη αντίδραση).
Ποια τρόφιμα (οι πρωτείνες αυτών) είναι συνήθη αλλεργιογόνα στα βρέφη και τα παιδιά;
To Γάλα αγελάδος, το αυγό κότας, τα θαλασσινά (ιδίως γαρίδες), το ψάρι, η σόγια, τα φυστίκια, το σιτάρι και οι καρποί δέντρων (φουντούκια, αμύγδαλα, καρύδια, κάσιους, καρποί βραζιλίας, πιστάτσιο) είναι τα δημοφιλέστερα αλλεργιογόνα τρόφιμα. Σε αυτά τα 8 αλλεργιογόνα τρόφιμα οφείλεται περίπου το 90% όλων των αλλεργικών αντιδράσεων ενώ τελευταίως αυξάνεται και η συχνότητα των αλλεργικών περιστατικών που οφείλονται σε σουσάμι και ακτινίδιο.
Θηλασμός
Τα τελευταία 40 χρόνια η ραγδαία αύξηση των αλλεργιών σε παγκόσμιο επίπεδο έχει προξενήσει ενδιαφέρον για την ανάπτυξη στρατηγικής-μεθοδολογίας ώστε να ελαττωθεί το ρίσκο ανάπτυξης αλλεργιών. Ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση παίζει η διατροφή στην περιγεννητική περίοδο, δηλαδή κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τη γέννα.
O αποκλειστικός θηλασμός μπορεί να μειώνει το ρίσκο της ανάπτυξης ατοπικής νόσου μειώνοντας την έκθεση του νεογνού σε εξωγενή αντιγόνα, προστατεύοντας το από λοιμώξεις, επιταχύνοντας την ωρίμανση του γαστροεντερικού επιθηλίου και την ανάπτυξη του μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου ενώ παρέχει τόσο αντιλοιμωξιογόνους παράγοντες όσο και παράγοντες για τη διαμόρφωση της ανοσίας .Παρόλα αυτά τα επιστημονικά δεδομένα δεν είναι σε συμφωνία, με κάποια να δείχνουν θετική επίδραση, καμία επίδραση και κάποια λίγα αρνητική επίδραση του θηλασμού στην ανάπτυξη της ατοπίας/αλλεργίας. Φυσικά ο θηλασμός (ανεξαρτήτως της μη ξεκάθαρης επίδρασης όσον αφορά στις αλλεργίες) πρέπει να προωθείται και να αναδεικνύεται για τα ευεργετικά του πλεονεκτήματα σε επίπεδο διατροφής, ανοσίας και φυσιολογίας του βρέφους.
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (ΑΑΠ) προτείνει αποκλειστικό θηλασμό των βρεφών για τουλάχιστον τους 6 πρώτους μήνες ζωής. Σταδιακά από τον 4ο έως τον 6ο μήνα εισάγονται τα στερεά τρόφιμα ενώ συνεχίζεται ο θηλασμός για 12 μήνες ή και παραπάνω. Κατά την εισαγωγή των στερεών τροφών προτείνεται η εισαγωγή τροφών ένα-ένα τη φορά, με τη δοκιμή να διαρκεί ορισμένες ημέρες μέχρι την εισαγωγή του επόμενου τροφίμου έτσι ώστε να αναγνωριστεί εγκαίρως και με σιγουριά η τροφή που τυχόν προκάλεσε αλλεργία ή δυσανεξία στο μωρό.
Έναρξη στερεών τροφών
Το ζήτημα της εισαγωγής στερεών τροφών σε συσχέτιση με την ανάπτυξη των αλλεργιών έχει μελετηθεί ευρέως αλλά τα συμπεράσματα έως σήμερα δεν είναι ξεκάθαρα. Έρευνες δείχνουν ότι η εισαγωγή στερεών τροφών πριν τους 4 μήνες ζωής αυξάνει το ρίσκο ατοπικής δερματίτιδας μέχρι 10 ετών. Επίσης η χρήση τεχνητού γάλακτος βασισμένο στο αγελαδινό γάλα σε πρώιμη βρεφική ηλικία έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη αλλεργίας στο αγελαδινό γάλα. Επίσης μία έρευνα έδειξε ότι η εισαγωγή στερεών σε ηλικία μικρότερη των 2 μηνών αυξάνει το ρίσκο αναπνευστικών προβλημάτων στους 3-6 μήνες ζωής. Αντιθέτως, επιστημονικά δεδομένα έδειξαν ότι η καθυστέρηση εισαγωγής στερεών μέχρι τους 6 μήνες αποκλειστικού θηλασμού μείωσε το ρίσκο της ατοπικής δερματίτιδας και του άσθματος στην παιδική ηλικία. Παρόλα αυτά δεν είναι ξεκάθαρο σε πολλές έρευνες αν με την μη εισαγωγή στερεών αποτρέπεται ή μόνο καθυστερεί η έναρξη οποιασδήποτε αλλεργίας. Τα τελευταία δεδομένα υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι καθυστερώντας την εισαγωγή στερεών τροφών, περιλαμβανομένων και συνήθων αλλεργιογόνων, μετά τους 4-6 μήνες υπάρχει προστασία στην ανάπτυξη της ατοπικής νόσου σε βρέφη με ή χωρίς οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας.
Για παιδιά με οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας η ΑΑΠ το 2008 πρότεινε την εισαγωγή τροφής στους 6 μήνες ζωής, εισαγωγή γαλακτοκομικών προιόντων το λιγότερο στους 12 μήνες, εισαγωγή αυγού και προιόντων που το περιέχουν στους 24 μήνες, εισαγωγή ψαριών, θαλασσινών, φυστικιών και ξηρών καρπών το λιγότερο στους 36 μήνες. Παρόλα αυτά νεότερες κατευθύνσεις από το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Μολυσματικών Ασθενειών Αμερικής του 2010 δείχνουν ότι δεν υπάρχει ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση τέτοιας καθυστέρησης εισαγωγής τροφίμων μετά τους 4-6 μήνες η οποία θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ισορροπημένη διατροφική πρόσληψη και την επαρκή ανάπτυξη του βρέφους.
Συμπερασματικά, η κάθε περίπτωση αλλεργίας και βαθμού αλλεργίας βρέφους είναι διαφορετική. Σε περίπτωση αλλεργικού ιστορικού και συμπτωμάτων από πολύ νωρίς στη βρεφική ηλικία καλό είναι να υπάρχει συνεννόηση με τον παιδίατρο και τον αλλεργιολόγο όπως και με ειδικό διαιτολόγο για την έναρξη των κατάλληλων τροφών στο σωστό χρόνο, την εξασφάλιση της επαρκούς πρόσληψης τροφής, την αποφυγή ανεπαρκειών σε θρεπτικά συστατικά και τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού.
