Ορισμός
Η οξεία γαστρεντερίτιδα (ΟΓΕ) αποτελεί φλεγμονή του βλεννογόνου του γαστρεντερικού σωλήνα, τόσο του στομάχου καθώς και του λεπτού και παχέος εντέρου. Γενικά συμπτώματα είναι τα πολύ μαλακά/χαλαρά ή υδαρή κόπρανα και/ή η αυξημένη συχνότητα των κενώσεων ( >=3 στο 24ωρο), με ή δίχως πυρετό ή εμέτους. Συνήθως η διάρροια διαρκεί λιγότερο από 7 και όχι περισσότερο από 14 ημέρες.
Επιδημιολογία
Αν και συχνά θεωρείται καλοήθης ασθένεια, η ΟΓΕ παραμένει παγκοσμίως βασική αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας στα παιδιά. Κάθε χρόνο εκτιμάται ότι εμφανίζονται 1,4 δισ. διαρροϊκά επεισόδια παγκοσμίως σε παιδιά μικρότερα των 5 ετών, έχοντας ως αποτέλεσμα123 εκ.επισκέψεις σε κλινικές,9 εκ.εισαγωγές σε νοσοκομείο και1,87 εκ.θανάτους. Περισσότερο από το 98% αυτών των θανάτων είναι σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Στον αναπτυγμένο κόσμο, η ΟΓΕ είναι συνήθως ήπια ασθένεια και ο θάνατος από αυτή είναι σπάνιος. Η γαστρεντερίτιδα ωστόσο σχετίζεται με σημαντικό αριθμό εισαγωγών σε νοσοκομείο και υψηλό κόστος νοσηλείας. Στις ΗΠΑ, η ΟΓΕ αποτελεί αιτία για περισσότερες από1,5 εκ.επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία, 220.000 εισαγωγές και άμεσα κόστη που υπερβαίνουν τα $2 δισ. ετησίως. Τα αίτια της ΟΓΕ περιλαμβάνουν πληθώρα ιών, βακτηρίων και παρασίτων. Οι ιώσεις είναι μακράν η πιο συνήθης αιτία της ΟΓΕ στα παιδιά τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο ροταιός είναι το κυριότερο ιικό παθογόνο παγκοσμίως, υπεύθυνο για το 29% των θανάτων που προκαλούνται από διάρροια σε παιδιά ηλικίας <= 5 ετών .
Κλινική συμπτωματολογία
Η αφυδάτωση είναι το κύριο κλινικό χαρακτηριστικό της ΟΓΕ και αυτό που γενικά αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα της ασθένειας. Τα κύρια κλινικά συμπτώματα της αφυδάτωσης είναι η γενικά εξασθενημένη εικόνα , η μειωμένη ούρηση, η στοματική ξηρότητα, η απώλεια βάρους, η αύξηση του χρόνου επαναφοράς των τριχοειδών, η μείωση της δερματικής σπαργής και η μη φυσιολογική αναπνοή. Η κατάταξη σε υποκατηγορίες με ελάχιστη/καθόλου αφυδάτωση, ήπια/μέτρια αφυδάτωση, και σοβαρή αφυδάτωση είναι απαραίτητη για την κατάλληλη αντιμετώπιση.
Αντιμετώπιση αφυδάτωσης
Τα βρέφη και τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευπαθή στην αφυδάτωση. Επιπρόσθετα, εξαρτώνται από άλλους για να τους παράσχουν επαρκή ποσότητα τροφής και νερού. Το κλειδί στην αντιμετώπιση της ΟΓΕ είναι η ενυδάτωση. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας Ηπατολογίας και Διατροφής (ESPGHAN) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), όλοι συνιστούν διάλυμα ενυδάτωσης από το στόμα (ORS) χαμηλής ωσμωτικότητας, ως την πρώτη γραμμή θεραπείας για παιδιά με ήπια έως μέτρια γαστρεντερίτιδα, τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες.
Υγρά με υψηλή περιεκτικότητα ζάχαρης όπως αναψυκτικά τύπου cola, χυμοί φρούτων και ενεργειακά ροφήματα τα οποία έχουν υψηλή ωσμωτικότητα 350-750 mOsm/kg, μπορεί να επιδεινώσουν τη διάρροια γι’ αυτό είναι σκόπιμο να αποφεύγονται.
Κρίνεται σκόπιμο να υπάρχει πάντα στο σπίτι διαθεσιμότητα σε ORS και να ξεκινά η ενυδάτωση άμεσα με την έναρξη της διάρροιας, ανεξαρτήτως του αιτιολογικού παράγοντα. Η έγκαιρη χορήγηση του ORS μπορεί να μειώσει τις επιπλοκές ,τον αριθμό των επισκέψεων σε κλινικές και τον αριθμό των νοσοκομειακών εισαγωγών, που πέραν της ταλαιπωρίας που προκαλούν στο παιδί και στους γονείς, αυτές οι περιπτώσεις θα εμπεριείχαν και αυξημένο κίνδυνο εξάπλωσης και επιμόλυνσης ασθενειών καθώς και αυξημένη κοινωνικό-οικονομική επιβάρυνση.
Τα προβιοτικά στην αντιμετώπιση της γαστρεντερίτιδας
Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στη βελτίωση της υγείας του ξενιστή όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες. Η χρήση των προβιοτικών ως μέτρο αντιμετώπισης αλλά και πρόληψης των διαρροικών ασθενειών είναι βασισμένη στους μηχανισμούς δράσης των προβιοτικών, οι οποίοι περιλαμβάνουν σύνθεση αντιμικροβιακών ουσιών, ανταγωνισμό με τα παθογόνα στην απορρόφηση θρεπτικών ουσιών, τροποποίηση των τοξινών, και διέγερση μη ειδικών ανοσοαποκρίσεων κατά των παθογόνων. Επιπλέον έχει καταγραφεί και η αύξηση της παραγωγής αντισωμάτων (IgA) ειδικών αντιγόνων. Πολλές μεγάλες συστηματικές ανασκοπήσεις έχουν βρεί πως τα προβιοτικά είναι αποτελεσματικά στη μείωση της διάρκειας της διάρροιας σε παιδιά με οξεία γαστρεντερίτιδα.
Σε προοπτική, τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη με εικονικό φάρμακο, 40 παιδιά εισηγμένα στο νοσοκομείο λόγω οξείας διάρροιας, ηλικίας 6-36 μηνών, χωρίστηκαν σε μια από τις ακόλουθες δύο ομάδες θεραπείας: η Ομάδα Ι (n=19) στην οποία χορηγούταν L. reuteri Protectis δοσολογία 10^10 – 10^11 CFU ημερησίως έως 5 ημέρες, και η Ομάδα ΙΙ (n=21) στην οποία χορηγούταν εικονικό φάρμακο. Ο ροταιός είχε εντοπιστεί στο 75% των παιδιών. Τόσο η ομάδα του L. reuteri Protectis όσο και η ομάδα του εικονικού φαρμάκου λάμβαναν τη συνήθη αγωγή ενυδάτωσης. Από τη 2η ημέρα αγωγής έγινε εμφανές ένα σημαντικό αποτέλεσμα, όταν το 74% των ασθενών που λάμβαναν L. reuteri Protectis σταμάτησαν να εμφανίζουν υδαρείς κενώσεις, συγκριτικά με το 19% των παιδιών στην ομάδα ελέγχου. Τα οφέλη της θεραπείας με L. reuteri Protectis παρατηρήθηκαν εντός 24 ωρών από την έναρξη της αγωγής, ενώ στη συνέχεια παρατηρήθηκε μείωση της διάρροιας στους περισσότερους ασθενείς. Τη 2η ημέρα η μέση συχνότητα επεισοδίων διάρροιας ήταν 1.0 στην ομάδα του L. reuteri Protectis και 2.5 στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου. Η μελέτη έδειξε επίσης οτι μετά την 1η ημέρα αγωγής σταμάτησαν ουσιαστικά οι έμετοι στην ομάδα του L. reuteri Protectis, ενώ στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου εξακολούθησαν να παρουσιάζονται σε κάποιους ασθενείς έως και την 6η ημέρα.
Μια άλλη προοπτική, τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη με εικονικό φάρμακο, εξέτασε το αποτέλεσμα της χορήγησης του Λακτοβάκιλλου L. reuteri Protectis ATCC 55730 σε παιδιά που είχαν εισαχθεί στο νοσοκομείο έχοντας οξεία διάρροια (ροταιός στο 40%). 50 παιδιά ηλικίας 6-36 μηνών τυχαιοποιήθηκαν ώστε να λαμβάνουν είτε το εικονικό φάρμακο, είτε το L. reuteri Protectis 2 φορές ημερησίως – δοσολογία 10^8 CFU- για τη διάρκεια της παραμονής τους στο νοσοκομείο ή για έως 5 ημέρες. Και οι δύο ομάδες λάμβαναν τη συνήθη αγωγή ενυδάτωσης.Την 2η ημέρα αγωγής υπήρξαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων τόσο στους εμέτους όσο και στα επεισόδια διάρροιας. Μόνο το 16% των ασθενών που λάμβαναν L. reuteri Protectis ανέφερε εμέτους, ενώ στην ομάδα που λάμβανε το εικονικό φάρμακο το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 40%. Επιπροσθέτως, μέχρι τη 2η ημέρα αγωγής εξακολουθούσε η διάρροια στο 64% των ασθενών που λάμβαναν L. reuteri Protectis, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ομάδα εικονικού φαρμάκου ήταν 84% των ασθενών.
Σε μια άλλη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη με εικονικό φάρμακο μελέτησε το αποτέλεσμα των προβιοτικών (ένας συνδυασμός του Lactobacillus reuteri και του Lactobacillus rhamnosus) σε παιδιά με ήπια διάρροια στα οποία δεν έγινε εισαγωγή στο νοσοκομείο. Στη μελέτη συμμετείχαν 43 παιδιά από παιδικούς σταθμούς με μέση ηλικία 22 μηνών. Το αποτέλεσμα έδειξε πως τα προβιοτικά φαίνεται να είναι αποτελεσματικότερα όταν χορηγούνται νωρίς στη διαρροϊκή φάση (λιγότερο από 60 ώρες μετά την έναρξη της διάρροιας). Στα παιδιά που η χορήγηση ξεκίνησε νωρίς, η διάρκεια της διάρροιας μειώθηκε κατά 45% περίπου. Ο χρόνος ανάρρωσης έπειτα από την έγκαιρη αντιμετώπιση ήταν 79 ώρες στην ομάδα των παιδιών με προβιοτικά ενώ ήταν 139 ώρες στην ομάδα εικονικού φαρμάκου.
Συμπερασματικά, η σωστή ενυδάτωση από το στόμα με ειδικό διάλυμα χαμηλής ωσμωτικότητας που περιέχει και προβιοτικό ως επιπλεόν προστασία, πρέπει να χορηγείται το ταχύτερο δυνατόν διότι έχει τη δυνατότητα με φυσικό τρόπο να μειώνει τη βαρύτητα των συμπτωμάτων της γαστρεντερίτιδας, τη διάρκεια αυτής καθώς και τις άσκοπες εισαγωγές στο νοσοκομείο.
Aπό το ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας www.eligast.gr
Παναγιώτα Καφρίτσα, MD Παιδογαστρεντερολόγος.
