Η Αντίληψη Χωρικών Σχέσεων είναι μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες οπτικής αντίληψης, καθώς επηρεάζει τη συμμετοχή και την επίδοση ενός παιδιού σε καθημερινές ακαδημαϊκές, και όχι μόνο, δραστηριότητες. Μας βοηθά να κατανοήσουμε το περιβάλλον μας και πώς αυτό οργανώνεται γύρω μας. Πρόκειται για την αντίληψη της σχέσης στον χώρο:
Α) Μεταξύ του παρατηρητή και άλλων ανθρώπων ή αντικειμένων (πχ η πόρτα βρίσκεται δεξιά μου, ο μπαμπάς βρίσκεται μπροστά μου). Σε αυτήν την περίπτωση το σημείο αναφοράς είναι το σώμα του παρατηρητή και η θέση των υπολοίπων καθορίζεται σε σχέση με αυτό.
Β) Μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων ή αντικειμένων (πχ το παιχνίδι βρίσκεται πάνω από το κουτί, η αδερφή μου κάθεται δίπλα στη μαμά μου). Σε αυτήν την περίπτωση το σημείο αναφοράς βρίσκεται έξω από το σώμα του παρατηρητή και η θέση των υπολοίπων καθορίζεται σε σχέση με κάποιο άλλο σταθερό σημείο.
Η Αντίληψη Χωρικών Σχέσεων προϋποθέτει την κατανόηση των βασικών χωρικών εννοιών, όπως πάνω/κάτω, μέσα/έξω, μπροστά πίσω, δεξιά/αριστερά. Η κατανόηση αυτή ξεκινάει πρώτα από τον χώρο (τρεις διαστάσεις) και στη συνέχεια περνά και στο χαρτί (δύο διαστάσεις), με τη μορφή απλών ή σύνθετων παραστάσεων. Η κατανόηση του χώρου συμβαίνει αρχικά με σημείο αναφοράς τον ίδιο τον παρατηρητή και στη συνέχεια με κάποιο άλλο σημείο αναφοράς.
Ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί κατανοεί και ερμηνεύει τον χώρο, και πιο ειδικά τις χωρικές σχέσεις, επηρεάζει το πώς θα κινηθεί μέσα σε αυτόν, θα παίξει και θα μάθει. Επηρεάζει τη συμμετοχή του σε κινητικά παιχνίδια ή αθλήματα, την εκτέλεση απλών καθημερινών δραστηριοτήτων, το παιχνίδι του, τις δεξιότητες οργάνωσης του χώρου και του χρόνου του.
Εκτός από τη συμμετοχή σε απλές καθημερινές δραστηριότητες, η Αντίληψη Χωρικών Σχέσεων επηρεάζει την κατάκτηση βασικών ακαδημαϊκών δεξιοτήτων όπως η γραφή, η ανάγνωση και η αριθμητική. Το παιδί θα πρέπει, για παράδειγμα:
• Να κατανοεί από ποια μέρη αποτελείται ένα γράμμα και πώς αυτά σχετίζονται μεταξύ τους, προκειμένου να το αντιγράψει.
• Να αντιλαμβάνεται την έννοια της κατευθυντικότητας για να μπορεί να κατασκευάζει τα γράμματα με τη σωστή φορά.
• Να κατανοεί την κατεύθυνση γραφής και ανάγνωσης (από αριστερά προς τα δεξιά) και να μην παρουσιάζει σύγχυση ως προς αυτό, για να μην παρατηρούνται αλλαγές στη θέση των γραμμάτων σε αντίστοιχες δραστηριότητες.
• Να κατανοεί την έννοια της απόστασης ώστε να μην «κολλάει» τα γράμματα ή τις λέξεις μεταξύ τους.
• Να αντιλαμβάνεται τον χώρο της σελίδας και τα περιθώρια. Επίσης πώς τοποθετούνται τα γράμματα στη γραμμή και ποια από αυτά περνούν κάτω από τη γραμμή (πχ ρ, γ).
• Να έχει καλή κατανόηση των χωρικών εννοιών και της οργάνωσης του χώρου πριν περάσει σε σύνθετες μαθηματικές δεξιότητες (συμμετρία, εξισώσεις, εκτέλεση κάθετων πράξεων, διαγράμματα, γεωμετρία κλπ).
Παιδιά που έχουν αδύναμη αντίληψη χωρικών σχέσεων μπορεί να δυσκολεύονται:
• Να οργανώσουν την κίνηση του σώματός τους στον χώρο.
• Να κατανοήσουν και να ονομάσουν βασικές χωρικές έννοιες με σημείο αναφοράς το σώμα τους ή έξω από αυτό.
• Να οργανώσουν αντικείμενα στον χώρο, ακολουθώντας απλές εντολές, πχ «Βάλε το βιβλίο πάνω στο τραπέζι», ή απαντώντας σε ερωτήσεις, πχ «Τι βρίσκεται δίπλα από την πόρτα;».
• Να φτιάξουν απλές κατασκευές.
• Να αντιγράψουν τρισδιάστατα πρότυπα (πχ με τουβλάκια) ή πρότυπα δύο διαστάσεων (πχ με κάρτες).
• Να σχεδιάσουν αναγνωρίσιμα στοιχεία στη ζωγραφιά τους και να τα οργανώσουν κατάλληλα στο χαρτί.
• Να αντιγράψουν σύμβολα (πχ σχήματα/γράμματα/αριθμούς) ή πολύπλοκα πρότυπα (πχ κύβο) με μολύβι και χαρτί.
• Να διακρίνουν τον προσανατολισμό συμβόλων, πχ 3 – ε.
• Να γράψουν σωστά σειρές συμβόλων σε λέξεις και αριθμούς, πχ πάλι=πλάι, 340=304.
• Να στοιχίσουν κατάλληλα αριθμούς για την εκτέλεση απλών πράξεων.
• Να κατανοήσουν έναν απλό χάρτη ή ένα διάγραμμα.
• Να ολοκληρώσουν απλούς λαβύρινθους.
• Να οργανώσουν το γραπτό τους κείμενο στη σελίδα (πχ αρχίζουν να γράφουν από τη μέση της σελίδας, τα γράμματα δεν πατάνε στη γραμμή, αφήνουν πολύ μεγάλες ή πολύ μικρές αποστάσεις μεταξύ γραμμάτων ή λέξεων).
• Να κατανοήσουν ασκήσεις που περιλαμβάνουν γραφήματα.
• Να μάθουν να διαβάζουν την ώρα.
Η κατανόηση του χώρου και των χωρικών σχέσεων, όπως έχει ήδη αναφερθεί ξεκινά με σημείο αναφοράς το σώμα του παρατηρητή. Είναι μια ικανότητα που αναπτύσσεται από πολύ μικρή ηλικία, καθώς το παιδί μαθαίνει το σώμα του και τις δυνατότητές του μέσα από το παιχνίδι. Πολύ συχνά παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολία στην αντίληψη χωρικών σχέσεων δεν έχουν καλή αντίληψη σώματος και ίσως είναι πιο πίσω από άλλα παιδιά της ηλικίας τους σε κινητικές δεξιότητες (αδρή και λεπτή κινητικότητα). Το πρώτο βήμα λοιπόν είναι να διαπιστώσουμε αν κάτι τέτοιο ισχύει. Σε αυτήν την περίπτωση, αν δεν αποκατασταθεί αυτή η δυσκολία του παιδιού, δεν θα υπάρξει πρόοδος στη συγκεκριμένη δεξιότητα. Το παιδί θα πρέπει να ενθαρρυνθεί να πειραματιστεί με το σώμα του και να συμμετέχει σε ποικίλα κινητικά παιχνίδια που θα του προσφέρουν βιωματικά μια «ενστικτώδη» κατανόηση του χώρου. Όταν κάτι τέτοιο έχει προηγηθεί, τότε το παιδί μπορεί να αρχίσει να δουλεύει με τις βασικές χωρικές έννοιες, με σημείο αναφοράς το σώμα του και στη συνέχεια με σημείο αναφοράς έξω από αυτό. Αρχικά με τρισδιάστατο υλικό και στη συνέχεια με έντυπο υλικό.
Ακολουθούν μερικές επιπλέον ιδέες για την ενίσχυση της Αντίληψης Χωρικών Σχέσεων:
• Παιχνίδια εντολών τύπου «Ο Πέτρος λέει…» με έμφαση στις χωρικές έννοιες (πχ «Πιάσε με το δεξί σου χέρι το αριστερό σου γόνατο», «Βάλε την μπάλα κάτω από το τραπέζι»).
• Κατασκευαστικά παιχνίδια παντός τύπου (πχ τουβλάκια, πάζλ, Lego, Tangram).
• Έντυπες δραστηριότητες ή εφαρμογές/ηλεκτρονικά παιχνίδια με τις βασικές χωρικές έννοιες, ασκήσεις τοπολογίας, πίνακες με διπλή είσοδο, λαβύρινθους κλπ
altalena.gr
