Ίσως ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα των νέων γονέων , αλλά και συνάμα θέμα-ταμπού στη σύγχρονη εποχή, είναι σχετικά με τον ύπνο των παιδιών τους. Οι γονείς αναρωτιούνται εάν πρέπει να κοιμούνται μαζί τους , ενώ όταν αυτό συμβαίνει,συχνά φροντιζουν να το κρύψουν απο το περιβάλλον τους. Άλλοι ανησυχούν μήπως είναι επικίνδυνο για τη ζωή του νεογνού και άλλοι μήπως ειναι επιζήμιο για την προσωπικότητα του μεγαλύτερου παιδιού. Η αλήθεια είναι οτι το bed-sharing ή co-sleeping (στα ελληνικά θα το λέγαμε συν-ύπνο) αποτελεί ίσως το πιο παρεξηγημένο κομμάτι στην ανατροφή του παιδιού τα πρώτα χρόνια και δυστυχώς φέρει επάνω του κατηγορίες και ενοχές απο την εποχή του Σολομώντα, όπου ουσιαστικά γίνεται πρώτη φορά καταγραφή αιφνιδίου θανάτου βρεφους, το οποίο είχε συν-κοιμηθεί με την μητέρα του.
Έκτοτε γίνονται προσπάθειες να εξηγηθεί το φαινόμενο του βρεφικού θανάτου, κατά τη διάρκεια του ύπνου, με τη βιβλιογραφία να εμπλουτιζεται κυρίως τους τελευταίους δύο αιώνες και το φαινόμενο να αποκαλείται ως Σύνδρομο Αιφνιδίου Βρεφικού Θανάτου (Sudden Ιnfant Death Syndrome, SIDS). Ωστόσο στις μελέτες που αναφέρονται σε θάνατο βρεφών που εχουν κοιμηθεί μαζί με τους γονείς τους, υπάρχει επιπλέον το στοιχείο της κατάχρησης αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, ή της τοποθέτησης του βρέφους σε ακαταλληλη θεση ύπνου, πχ αναμεσα στους γονεις ή σε καναπέ με μαξιλάρια.
Το co-sleeping επίσης φέρει και τη «ρετσινιά» εκείνου που καθηλώνει τα παιδιά εξαρτημένα απο τους γονείς τους, τα κάνει όπως λέει ο λαός «μαμάκια». Πόσες φορες δεν εχει ειπωθεί ακόμη και απο τις γιαγιάδες, ότι το παιδί από την πολλή αγκαλιά θα «κακομάθει». Δυστυχώς η κοινωνία σήμερα δέιχνει λιγότερο ανοχή σε τέτοιες στιγμές στοργής και τρυφερότητας και συνεπώς στις παραγράφους που ακολουθούν, θα αναγκαστούμε να ανακαλύψουμε πάλι τα αυτονόητα …τη φύση μας…
Η συνήθεια να κοιμάται κανεις με το παιδι του, συνόδευσε το ανθρώπινο είδος εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, αφού είτε σε σπηλιές είτε μέχρι και στα πετρινα σπίτια του προηγούμενου αιώνα, ο χώρος του ύπνου ήταν ένας, κοινός για όλους. Το παιδικό δωμάτιο είναι εφεύρεση του δυτικού τρόπου ζωής των τελευταίων 70 ετών.
Είναι κάτι τόσο πρόσφατο για το ανθρωπινο είδος και ως τέτοιο είναι αδύνατο να συμπεράνουμε απο τώρα τις επιπτώσεις του στον Ανθρωπο, ο οποίος είχε συνηθίσει αιώνες τωρα να συν-κοιμάται. Η γαλλίδα παιδοψυχολόγος Ιζαμπέλ Φιλιοζά ενοχοποιεί το παιδικό δωμάτιο για την μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, μιας και χρονικά τα δύο αυτά φαινόμενα συμπίπτουν. Ο συν-ύπνος λοιπόν είναι στοιχείο της φύσης του ανθρώπου, όπως και των λοιπών θηλαστικών.
Μιας και μιλαμε για Φύση και Ανθρωπο, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην αποψη της Ανθρωπολογίας, όπου η δουλειά του J.McKenna αποτελεί φόρο τιμής στην αξία του bed-sharing.
Ο ανθρωπολόγος McKenna λοιπόν μελέτησε εις βάθος τη συμπεριφορά, γενικά των θηλαστικών, στο θέμα του ύπνου και μάλιστα στην περίπτωση του ανθρώπινου είδους το συσχέτισε και με το θηλασμό. Οργάνωσε μελέτες ύπνου ανάμεσα σε μητέρες θηλάζουσες με το παιδί τους και σε μητέρες με τα παιδιά τους που ακολουθούσαν τεχνητη σίτιση. Σαν πρωτο συμπέρασμα ήταν η παρατήρηση ότι οι μη θηλάζουσες μητέρες παρουσίαζαν την ταση να γυρνάνε την πλάτη τους στα μωρά τους, σε αντίθεση με τις θηλάζουσες , οι οποίες έδειχναν 30% συχνότερη εγρήγορση και στενότερη επίβλεψη του βρέφους. Με άλλα λόγια όταν το bed-sharing συνοδευόταν από τον μητρικό θηλασμό αποκτούσε μεγαλύτερο βαθμό ασφάλειας.
Ο συν-ύπνος οδηγούσε την μητέρα να πάρει στάση εμβρυϊκή , δημιουργώντας έναν «κόλπο» με το σώμα της και μια περιοχή ασφάλειας για το βρέφος. Τα χέρια συνήθως δίπλα στο πρόσωπο της και τα γόνατα λυγισμένα απέτρεπαν κάποιο ατύχημα, που θα μπορούσε να προκαλέσει ασφυξία στο μωρό (εικ 1). Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν και οι βιοδείκτες της μελέτης ύπνου, όπου η ανάσα της μητέρας συγχρονιζόταν με του μωρού και η εκπνοή του ενός ήταν εισπνοή για τον άλλον, ώστε ο αναπνευστικός κύκλος να διατηρείται ακέραιος.
Ο J. McKenna το αποκαλεί «σύστημα ασφάλειας» που υπενθυμίζει στο βρέφος να μη σταματά να αναπνέει.
Η μελέτη του ύπνου στα θηλαστικά οδήγησε τον McKenna στην παρατήρηση ότι το 90% αυτών ακολουθούν το co-sleeping. Μάλιστα πειράματα σε πιθήκους απέδειξαν την αξία του στη διατήρηση της υγείας του οργανισμού. Συγκεκριμένα έθεσαν πιθήκους-βρέφη σε ξεχωριστό ύπνο από την μητέρα τους και είδαν ότι εμφάνισαν ταχυκαρδία, άνοδο της αρτηριακής πίεσης, πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα, ευαισθησία σε λοιμώξεις και διαταραχή της όρεξης.
Μήπως λοιπόν το bed-sharing είναι παραπάνω από μια συνήθεια των ζώων, δηλαδή ένα ένστικτο επιβίωσης, το οποίο τα παιδιά μας συχνά το απαιτούν , απλά διότι ενστικτωδώς το γνωρίζουν?
Με τον ίδιο ενστικτώδη τρόπο πάντως, σε πολλές περιπτώσεις διαταραχών ύπνου (εφιάλτες, νυχτερινοί τρόμοι, υπνοβασία) οι γονείς επέλεξαν τον συν-ύπνο και παρατήρησαν βελτίωση, η οποία καταγράφεται σε ποσοστό 25-45% σε επιμέρους μελέτες , ενώ όπως σημειώνεται σε αυτές μειώθηκαν ακόμη και οι κρίσεις θυμού.
Η επιλογή αυτή, όπως αρκετοί παιδοψυχίατροι στηρίζουν, βοηθά επιπλέον στην κοινωνική και σεξουαλική ωριμότητα των παιδιών, καθώς και στην ανεξαρτησία στη διάρκεια της ημέρας. Πράγματι τα παιδιά που κοιμούνται με τους γονείς τους, σε αντίθεση με ο,τι πιστευει η πλειοψηφία στην ευρύτερη οικογενεια και κοινωνία, δεν γίνονται «μαμακηδες», αλλά αντιθέτως πιο αυτόνομα. Σύμφωνα με τον Dr. Calvin Colarusso από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός οτι τα παιδιά αυτά λαμβάνουν μια ψυχική «φόρτιση» όλη τη νύχτα, που τα γεμίζει με αίσθημα ασφάλειας και αυτοπεποίθησης στη διάρκεια της ημέρας. Είναι σαν να συντελείται ένα ‘psychological refueling’ κατά τη νύχτα, για να χρησιμοποιήσω ακριβώς τα λόγια του.
Όπως προαναφέρθηκε, το bed-sharing έχει βίο παράλληλο με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Στο σημείο αυτό λοιπόν αξίζει να δούμε τι πιστεύουν οι λαοί ανά τον κόσμο. Από την βιβλιογραφία προκύπτει πως ο συν-ύπνος διατηρείται κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπου τα ήθη και οι παραδόσεις διατηρούνται ακόμη και σήμερα, σε σχέση με τη Δύση, που ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει οδηγήσει στην απώλεια αρκετών από αυτών. Μετρώντας τα ποσοστά εμφάνισης του bed-sharing, πολλοί μελετητές καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα και τελικά μέχρι και σήμερα, η χώρα που πρωτοστατεί είναι η Κίνα, με ποσοστό 88%, ενώ τη δεύτερη θέση καταλαμβάνει η Χιλή με 64% και την τρίτη μοιράζονται η Ιαπωνία και η Κορέα, με ποσοστό κοντά στο 40%. Ωστόσο η Σουηδία εμφανίζει συχνότητα 65% στο πρώτο 3μηνο ζωής του βρέφους. Αυτό καταδεικνύει την αλλαγή πλεύσης που υιοθετούν πλέον χώρες, ακόμη και Δυτικότροπες.
Εντύπωση προκαλεί ο διπλασιασμός της αντίστοιχης συχνότητας (από 6 στο 13%) την τελευταία δεκαετία στις ΗΠΑ, παρότι τα προηγούμενα έτη έγκριτα νοσοκομεία , σαν του Milwuakee, χρησιμοποίησαν ακραία διαφημιστικά μηνύματα έναντι του bed-sharing, με εικονες από κρεβάτια-ταφους και βρεφη κυριολεκτικα προς σφαγή στο κρεβατι των γονιών τους
Η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδατρικής (ΑΑΠ) εμφανίζεται διαλλακτική και έτσι ενώ προτείνει ως πιο ασφαλή επιλογή το room-sharing, με το κρεβάτι του μωρού να εφάπτεται στο στρώμα των γονέων, προχωρά και σε προφυλάξεις που θα πρέπει να λάβουν οι γονεις, εαν τελικώς επιλέξουν το bed-sharing.
Σύσταση της ΑΑΠ για τον ασφαλή ύπνο των βρεφών (2011)
- Ύπνος σε ύπτια θέση
- Σκληρό στρώμα κρεβατιού
- Room-sharing, χωρίς bed-sharing
Aν το bed-sharing είναι στα σχέδια των γονέων, τότε πρέπει να αποφευχθεί:
- Όταν το βρέφος είναι μικρότερο από 3 μηνών
- Όταν η μητέρα καπνίζει ή ήταν καπνίστρια στην εγκυμοσύνη
- Αν η μητέρα λαμβάνει ηρεμιστικά ή άλλες ουσίες που μειώνουν το επίπεδο εγρήγορσης
- Με κάποιον που είναι αρκετά κουρασμένος
- Με κάποιον άλλον εκτός των γονέων (συμπεριλαμβανομένου και του αδερφού, ή κάποιου άλλου παιδιού μεγαλύτερου)
- Με περισσότερους από έναν ενήλικα
- Σε καναπέ , πολυθρόνα, κρεβάτι νερού, παλαιό στρώμα
- Αν υπάρχουν μαξιλάρια, κουβέρτες, ή δεν διασφαλιστεί ξεχωριστό σκέπασμα
Τελικά εάν σκεφτούμε με τους όρους της Φύσης, τότε θα πλησιάσουμε την αλήθεια. Η φύση μάς διδάσκει, απλά γιατί είμαστε μέρος αυτης και τα ένστικτα που υπηρετούν τα υπόλοιπα ζώα, είναι επιτακτικό να τα ακολουθήσουμε και μεις, αν θέλουμε να επιβιώσουμε. Το SIDS είναι ένα πολυπαραγοντικο φαινόμενο, για το οποίο γνωρίζουμε πλέον ότι ευθύνονται καρδιολογικα, νευρολογικά, γαστρεντερικά και μεταβολικά αίτια.
Η βιβλιογραφία ποτέ δεν συσχέτισε θάνατο με το co-sleeping, όταν εφαρμόζονταν οι καταλληλες συνθήκες (πχ θηλασμός, ξεχωριστό σκέπασμα του μωρού κ.ά.). Φαίνεται αδιανόητο η ανθρωπότητα να επέλεξε έναν τόσο επικίνδυνο τρόπο για να κοιμίζει τα παιδιά της και είναι άξιο απορίας πως κατάφερε να φτάσει ως εδώ, εάν αυτή η πρακτική ήταν τόσο επιζήμια όσο θεωρείται.Δυστυχώς όμως ο σύγχρονος τρόπος ζωής μέσα στις πόλεις, μακριά από τη φύση, μάς οδήγησε στη λησμονιά του φυσιολογικού. Το να κοιμηθεί λοιπόν ο γονιός με το παιδί του στο ίδιο στρώμα φαντάζει τόσο ξένο, όσο κάποτε φάνταζε και ο μητρικός θηλασμός, για τον οποίο σήμερα όλοι ενδιαφέρονται και παραδέχονται την αξία του, έναντι της τεχνητής διατροφής. Δίπλα στην εγκατάλειψη της φύσης μπορείτε να προσθέσετε και την ανάγκη για την «κανονικοποίηση» των πάντων και άρα και των παιδιών.Η σύγχρονη εργαζόμενη γυναίκα και οι γρήγοροι ρυθμοί της οικογένειας γενικότερα, δε δύναται να υπομείνουν την ανησυχία και το κλάμα του μωρού που ζητά αγκαλιά, αλλά ούτε να δεχτούν το μοίρασμα του κρεβατιού ύστερα από μια δύσκολη ημέρα. Έτσι φτάσαμε σήμερα να θεωρούμε κανονικό το παιδί που πίνει αγελαδινό γάλα από το μπιμπερό και κοιμάται μόνο στην κούνια του και αντιθέτως τα παιδιά που θηλάζουν και κοιμούνται στην αγκαλιά της μητέρας, να χαρακτηρίζονται «κακομαθημένα», «εξαρτημένα», «χειριστικά» και «ανορίωτα», ενώ και στους γονείς να αποδίδονται λάθη διαπαιδαγώγησης.
Και όμως όπως παρατηρεί μια αλλη ανθρωπολόγος, η Meredith F. Small, ενώ οι Μάγιας κοιμούνται αυτονόητα μαζί με τα μωρά τους, όλο το 1ο έτος και συχνά και το 2ο, οι Αμερικάνοι γονείς χρησιμοποιούν νανουρίσματα, παραμύθια, λούτρινα κουκλάκια, ειδικούς φωτισμούς και ρουχισμό, προσδίδοντας στον ύπνο εν τέλει, ύφος τελετουργίας ,προκειμένου να εκπαιδευτεί το βρέφος να κοιμάται μόνο. Οι μητέρες Μάγιας αφήνουν, απλά, το βρέφος δίπλα τους να κοιμηθεί, τόσο απλά.
Ένα άλλο σημείο που ενδιαφέρει τους γονείς και πρέπει να απαντήσει συχνά ο παιδίατρος, είναι το χρονικό όριο της συνήθειας του συν-ύπνου. Είναι γεγονός ότι ακόμη και οι γονείς που προτιμούν να μοιράζονται με το παιδί τους το κρεβάτι, αναρωτιούνται αν αυτή η πρακτική θα εμποδίσει την μετάβαση στο δικό του κρεβάτι, σε απώτερη ηλικία, καθώς και αν υπάρχουν ψυχολογικές επιπτώσεις, αν αυτή τελικά αργήσει να συντελεστεί. Η αλήθεια, όπως αυτή μπορεί να αναζητηθεί από τη βιβλιογραφία, είναι ότι δεν υπάρχει ηλικιακό όριο. Δεν υπάρχει καμία μελέτη που να μαρτυρά συγκεκριμένη ηλικία, μετά την οποία η καθυστέρηση της μετάβασης σε ‘αυτόνομο’ ύπνο, οδηγεί σε καθυστέρηση και σε άλλους τομείς ή σε ψυχική διαταραχή . Ίσως το τελευταίο συμπέρασμα να οφείλεται στο ότι η ψυχική ισορροπία ενός παιδιού δεν καθορίζεται από το ίδιο το bed-sharing, αλλά από το αίτιο που κρύβεται κάτω από την επιλογή αυτή.
Με άλλα λόγια το co-sleeping πρέπει να είναι κοινή απόφαση των γονέων και όχι στάση διαμαρτυρίας του ενός προς τον άλλον. Οι ειδικοί καταθέτουν πως μόνο τότε, που το bed-sharing δεν είναι κλινικό σημείο παθολογίας για μια οικογένεια, δύναται να προσφέρει θαλπωρή, ασφάλεια, γαλουχία και ό,τι άλλο από τα προαναφερθέντα, αφήνοντας ανεπηρέαστο τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού. Η ωριμότητα και η ολοκλήρωση του τελευταίου θα επέλθει μέσα από την ισορροπία της σχέσης των γονέων. Στα περισσότερα άρθρα και συγγράμματα που έχουν εντρυφήσει στο θέμα, υπάρχει η εξής κατακλείδα : «ό,τι βοηθά την οικογένεια, αυτό είναι που της ταιριάζει» και αυτό φαίνεται πως είναι ο «χρυσός» κανόνας.
Ο ύπνος με την μητέρα, λοιπόν, στο ίδιο κρεβάτι, δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος από άλλες επιλογές, αρκεί οι γονείς να τηρούν ορισμένες προϋποθέσεις ασφαλείας :
- Να μην καπνίζουν.
- Να μην πίνουν αλκοόλ .
- Να μη χρησιμοποιούν κατασταλτικά φάρμακα όπως αντιισταμινικά, αγχολυτικά ή ναρκωτικές ουσίες.
- Η μητέρα να μην είναι υπερβολικά κουρασμένη.
- Η μητέρα να θηλάζει. Το βρέφος που χρησιμοποιεί μπιμπερό δεν είναι ασφαλές στο κοινό κρεβάτι, όπως περιγράφεται στην μελέτη του James McKenna.
- Το βρέφος να μην γεννήθηκε πρόωρο ή λιποβαρές (δεν υπάρχουν επαρκείς μελετες για αυτήν την ιδιαιτερη ομάδα παιδιών)
- Να χρησιμοποιείται κρεβάτι και όχι καναπές, καθώς και διαφορετικό σκέπασμα για το βρέφος ή καλυτερα υπνόσακος.
- Το δωμάτιο vα μην είναι κρύο, αλλά ούτε και αρκετά ζεστό (ιδανικά 18-22 βαθμούς κελσίου)
Πλέον το ξερουμε, το έχουνε αποδείξει και αναλύσεις συμπεριφοράς ψυχολόγων και αναπτυξιολόγων, πως όταν η κοινωνιοβιολόγος Sara Blaffer Hrdy έγραφε στο βραβευμένο της βιβλίο Mother Nature, “για είδη σαν τα πρωτεύοντα, η μητέρα είναι το Περιβάλλον”, είχε απόλυτο δίκιο.
